Schoenen van mangoleer, T-shirts van stro: de nieuwe grondstoffen met (wel of geen) toekomst

Een van de meest baanbrekende broeken van dit moment wordt binnengedragen in een simpele, zwarte rugtas. Voorzichtig legt Bert van Son het kledingstuk op tafel. Een broek zoals ogenschijnlijk miljoenen andere: stugge spijkerstof, donkerblauw, met vijf zakken. Toch is er van dit model op de hele wereld maar één exemplaar.

De broek is het antwoord op een vraag die Van Son al jaren bezighoudt: zou hij jeans kunnen maken van louter gerecycled katoen? Met het duurzame spijkerbroekenmerk waarvan hij mede-oprichter is, MUD Jeans, zocht Van Son steeds de limiet op van wat technisch mogelijk is. Hij begon in 2012 met een broek waarin 20 procent gerecycled katoen zat, toen 30 en inmiddels 40 procent.

Dat lijkt eenvoudig: steeds iets meer gerecycled materiaal toevoegen. Toch is het dat allerminst. Bij recyclen van katoen gaat gebruikt materiaal door een machine die de stof uit elkaar trekt tot rafelige pluisjes. Daardoor zijn de vezels veel korter dan van nieuwe katoen, en grijpen ze bij het spinnen minder stevig in elkaar.

Om te voorkomen dat kleding uit elkaar valt tijdens wassen of dragen, moet gerecycled katoen vooralsnog worden gemengd met langere, sterkere vezels, aldus Van Son. „Je kunt voor polyester gaan, maar dat wil je niet: daarna kun je een broek niet meer recyclen.” MUD Jeans kiest daarom voor nieuw, organisch katoen.

Van Son wijst naar de blauwe broek op tafel. „En… hoe voelt hij aan? Dit is toch net een gewone spijkerbroek?”

Toch is deze anders dan alle andere broeken die MUD Jeans eerder maakte. Het is de eerste die vólledig is gemaakt van gedragen textiel.

De enige uitweg

Op een planeet die snel opwarmt, en waar grondstoffen schaarser worden, is hergebruik van producten en materialen de enige uitweg. Dat geldt ook voor kleding: de productie van katoen en kunststofvezels heeft een flinke impact op het klimaat, maar kost bijvoorbeeld ook veel water. Dus waarom dan niet putten uit vezels die al in omloop zijn?

Dat besef dringt nu langzaam door tot de bestuurskamers van grote fabrikanten. Gerecycled materiaal is niet meer alleen het terrein van de koplopers, maar ook van de grote middenmoot. Prijsvechter Primark lanceerde deze zomer nog een kledinglijn met minstens 15 procent gerecycled katoen. In de Zara hangen jassen van 100 procent gerecycled polyester.

Voor de toekomst zijn de ambities nog groter. Modereus H&M wil dat alle verkochte polyester vanaf 2025 gerecycled is. Sportkledingproducent Adidas mikt zelfs op 2024. Zover zijn veel producenten nog lang niet. Van alle vezels die de kledingindustrie gebruikt, is meer dan de helft polyester. Slechts 15 procent daarvan is nu gerecycled, blijkt uit cijfers van belangenorganisatie Textile Exchange.

Bij andere materialen ligt dat percentage nog lager. Van alle wol (1 procent van alle vezels) is ongeveer 6 procent gerecycled, van nylon (5 procent van het totaal) is dat 2 procent. Bij katoen, goed voor ongeveer een kwart van alle vezels in de textielindustrie, is nog niet eens 1 procent van alle materiaal eerder gebruikt. Vaak gaat het om snijverlies uit de productie, niet om gedragen kleding, zoals bij de broek van Mud Jean.

Dat polyester er zover bovenuit steekt, komt doordat het relatief gemakkelijk is te hergebruiken. Je kunt het smelten en er nieuwe garens van trekken. Daarvoor moet het materiaal alleen wel puur zijn, zegt Paulien Harmsen, onderzoeker duurzaam textiel aan Wageningen University. Bij kleding is dat vaak niet het geval. „Daar zitten veel andere stoffen in, je kunt er niet zomaar een nieuwe vezel van maken.”

In de praktijk wordt gerecycled polyester dus zelden gemaakt van gebruikte kleding, vult haar collega Dieuwertje de Wagenaar aan. „Bijna altijd gaat het om gebruikte petflessen. Daar worden wij niet heel vrolijk van.”

Door gebruikte flessen uit de frisdrankindustrie te kopen, moeten de producenten dáár juist nieuwe gaan maken. Oftewel: kleding maken van gerecycled pet is vooral het probleem verplaatsen.

Smetteloos witte ruimte

In een smetteloos witte ruimte vol machines rommelt Maud Kuppen in een rijtje plastic bakken. Ze trekt een lichtblauw bolletje pluis uit een zak en houdt dat op. „Zo ziet mechanisch gerecyclede katoen eruit.” Uit een andere bak haalt ze vergelijkbaar materiaal, maar dan wit, zachter en minder pluizig. „En dit krijg je als je katoen chemisch recyclet.”

Samen maken deze twee grondstoffen het wél mogelijk kleding te maken met louter gebruikt katoen als basis. Het blauwe bolletje is de stof die nu al in de broeken van MUD Jeans is verwerkt, het witte materiaal is een vrij nieuwe vondst. Het is ooit ontwikkeld hier op de Saxion Hogeschool in Enschede, waar Kuppen als onderzoeker werkt, en daarna ondergebracht in een los bedrijf: SaXcell.

Formeel mag het geen katoen heten, legt lector duurzaam textiel Jan Mahy uit. „Maar het is wel gemaakt van gebruikt katoen, dat door een chemisch proces tot op moleculair niveau wordt afgebroken, en weer wordt opgebouwd tot een nieuwe vezel.” Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor viscose, alleen wordt daarvoor gebruik gemaakt van houtpulp.

In het lab in Enschede zochten Kuppen en haar collega’s drie jaar lang naar de juiste mix van mechanisch en chemisch gerecycled katoen. De ruimte is een kledingketen in het klein, met machines die kammen, spinnen en weven. „En al die mengsels gingen we dan testen”, aldus Mahy. „Hoeveel wasbeurten blijft het bestaan? Hoe snel slijt het? Hoe vast is de kleur?”

Zo kwamen de onderzoekers met hulp van MUD Jeans tot een samenstelling die nieuw katoen heel dicht nadert. Al denkt oprichter Van Son dat de broek van volledig gerecycled materiaal zelfs béter is dan een nieuwe. „De chemisch gerecyclede vezel is langer en dus sterker dan een natuurlijke katoenvezel.”

Nog lang niet winkelklaar

Winkelklaar is de broek van MUD en Saxion nog lang niet. Want minstens zo uitdagend als dit ene prototype ontwikkelen, is een „ecosysteem” opzetten om dit straks op grote schaal te doen, zegt Mahy. Er moet immers ook voldoende geschikte grondstof zijn, en dat is nu nog best lastig. Want in veel spijkerbroeken worden nu materialen gemengd, zoals katoen, polyester en elastaan. Daardoor is de stof heel moeilijk te recyclen.

Dat maakt het volgens Mahy lastig om nu al te zeggen hoeveel zo’n broek straks moet kosten. Dit ene type is nagenoeg onbetaalbaar: het onderzoek ernaar kostte vele tienduizenden euro’s. Ook valt nu lastig te zeggen hoeveel minder vervuilend hij is. „Dan moet je de logistiek meenemen, watergebruik. Dat is een ontzettend complexe oefening.”

Tot die sommetjes er zijn, is het dan ook raadzaam niet te hoopvol te worden, waarschuwt Paulien Harmsen van Wageningen University. Ze merkt dat de industrie zich soms blind lijkt te staren op het woord ‘gerecycled’. Terwijl gerecycled materiaal niet automatisch in elke situatie ook schoner of duurzamer is.

Zo is het volgens Harmsen denkbaar dat een kledingstuk van gerecycled materiaal, of een andere innovatieve grondstof, op grondstofniveau schoner is, maar in de productie véél vuiler blijkt dan nieuwe kleding. „Misschien gebruikt de apparatuur veel energie. Of heb je chemicaliën nodig. Of veel water.”

En zelfs al zou het véél schoner zijn, dan nog is recycling volgens Harmsen nooit de enige oplossing. Ook in een verre toekomst blijft nieuwe grondstof altijd nodig. „Dat is een natuurwet: bij elk proces vindt verlies plaats.” Of anders gezegd: voor één gerecycled kledingstuk zal altijd méér dan één oud kledingstuk nodig zijn.