Van rotkreupel af met Australisch vaccin

We hebben het allemaal weleens gezien: een schaap dat op z'n knieën graast. Het is een typisch beeld van rotkreupel. Door een infectie aan de tussenklauwspleet probeert het dier aan de pijn te ontsnappen.

Rotkreupel behoort in de schapenhouderij tot de drie grootste welzijnsproblemen, naast zwoegerziekte en wormaandoeningen. Het komt op de helft van de schapenbedrijven voor. Vooral in natte perioden waarbij de temperatuur boven de 10 graden Celsius ligt, wordt rotkreupel verspreid. Vaak is dat rond april, mei, september en oktober.

Tussenklauwhuid

De bacteriën die rotkreupel veroorzaken, verspreiden zich razendsnel en leven op de tussenklauwhuid. Vind je rotkreupel bij een ooi, dan duurt het vaak niet lang voordat er meer gevallen volgen.

Het aangedane klauwtje voelt warm aan en is vaak pijnlijk. Kreupele schapen eten doorgaans minder en hun conditie daalt. In het dekseizoen wil je zeker geen rotkreupel, omdat besmette ooien minder lammeren produceren. Na het aflammeren geven ze minder melk, waardoor de jonge dieren trager groeien.

Snel handelen

Met een intensieve aanpak is rotkreupel volgens Margit Groenevelt, dierenarts bij schapendokter.nl, goed beheersbaar. Maar het vergt wel veel tijd en registratie. Wil je het goed doen, dan noteer je van elk aangetast dier hoe je het hebt behandeld. 'Snel handelen is een must. Je moet erbovenop zitten.'

Daarnaast heb je nog de behandelkosten en een oplopend medicijngebruik, want vaak ontkom je niet aan een injectie met antibiotica of een preventief voetbad.

Bedrijfsspecifiek vaccin

Om rotkreupel aan te pakken, zijn Nederlandse schapendeskundigen van de Universiteit Utrecht, de Nederlandse Schapen- en Geitenfokkers Organisatie en schapendokter.nl op zoek gegaan naar een oplossing. Die vonden ze in Australië. Daar behandelen schapenhouders hun dieren met een bedrijfsspecifiek vaccin. Dit lijkt effectiever dan het commerciële vaccin dat al langer beschikbaar is in Nederland.

Hoe zit dat precies? Van de rotkreupelbacterie zijn tien verschillende stammen – serogroepen – bekend. Na infectie of vaccinatie met de ene stam bouwt het schaap onvoldoende afweer op om beschermd te zijn tegen infectie met een andere stam. Per bedrijf wisselt het soort en aantal aanwezige stammen. Het vaccin dat Nederlandse schapenhouders kunnen gebruiken, bevat negen van de tien stammen, ook wel een multivalent vaccin.

Onvoldoende weerstand

'Er zijn veel schapenhouders die er tevreden over zijn, maar ook die er onvoldoende resultaat van zien', weet Groenevelt. 'Dat komt waarschijnlijk omdat schapen met dit multivalente vaccin soms onvoldoende weerstand opbouwen tegen de specifieke stammen waarmee ze zijn besmet. Die negen serogroepen in het vaccin zijn namelijk best veel voor het lichaam.'

Onder andere vanwege de matige resultaten vaccineert slechts 2 procent van de Nederlandse schapenhouders zijn dieren en 10 procent heeft het weleens gedaan en haakte later weer af.

Vaccin op maat

Maar wat maakt het Australische vaccin nu zo interessant? 'Dit is afgestemd op de specifieke stammen die aanwezig zijn op een schapenbedrijf. Het is dus een vaccin op maat. Daardoor kan de effectiviteit aanzienlijk stijgen', legt de dierenarts uit.

Het Australische vaccin, gemaakt op basis van één of twee stammen, ook wel mono- of bivalent vaccin genoemd, lijkt interessant voor Nederlandse schapenhouders.

PCR-test

Niels Dekker, docent en onderzoeker aan de Universiteit Utrecht is optimistisch: 'De afgelopen jaren hebben we veel energie gestoken in de ontwikkeling van laboratoriumtesten. Het lukt ons nu om de rotkreupelbacterie direct in klauwswabmonsters op te sporen en ook de serogroep te bepalen. Dat kan inmiddels met een PCR-test.'

De drie instellingen deden onderzoek op 24 schapenbedrijven in Nederland en vonden er dezelfde stammen als in Australië. 'Er zijn bedrijven met drie tot vier stammen, maar de meeste hebben er slechts twee. Dus als je dan een doelgerichte vaccinatie inzet, zal dat goed passen', zegt Dekker. Volgens hem zou een vaccin met twee stammen op 67 procent van deze schapenbedrijven effectief kunnen zijn.

De volgende stap is om te onderzoeken of die doelgerichte vaccins ook effectief zijn op Nederlandse bedrijven, waar immers een meer gematigd zeeklimaat is dan in Australië. Volgens Groenevelt gaat die praktijkproef volgend jaar beginnen. Ze hoopt dat het vaccin binnen vijf jaar in Nederland beschikbaar is. 'Maar met een beetje geluk kan dat ook al in 2024 het geval zijn.' Hoe duur het vaccin zal zijn, is nog onbekend.

Tijdig behandelen

Overigens ben je met een vaccinatie niet onmiddellijk van alle rotkreupelproblemen af. Voorwaarde blijft, en dat geldt ook wanneer je niet besluit te vaccineren, dat aangedane dieren tijdig worden behandeld en dat dragers of chronisch geïnfecteerde schapen worden afgevoerd. Ook gelden bij aangekochte dieren de quarantainemaatregelen.

Verder tipt Groenevelt om de weerstand van het koppel te verhogen door voeding te optimaliseren. In tegenstelling tot vroegere adviezen raadt ze aan om aangedane klauwtjes niet te bekappen. Een schaap loopt er langer kreupel door, ervaart meer pijn en is gevoeliger voor nieuwe infecties.