Spreek elkaar in kleine kring aan op het volhouden van de coronamaatregelen

De coronapandemie gaat een nieuwe fase in: we gaan het virus zien als iets waar we mee moeten leren leven. De noodmaatregelen worden langzaam afgebouwd, de samenleving gaat weer open. Ondertussen zal het nodig blijven dat we bepaalde voorzorgsmaatregelen (afstand houden, handen wassen, mondkapjes, etcetera) blijven nemen. 

Zoals vaker in deze pandemie, zegt onze overheid dat we ‘samen’ moeten voorkomen dat het alsnog weer misgaat. Als we preciezer kijken naar wat er met dat ‘samen’ wordt bedoeld, dan valt op dat men vooral een beroep doet op ieders individuele verantwoordelijkheid. Iedere burger wordt opgeroepen zich aan de van boven opgelegde regels en maatregelen te houden. Er wordt wel gekeken naar collectieven in de zin van hele sectoren (de cultuur, de sport, het onderwijs, de winkels, de horeca), maar er wordt geen beroep gedaan op het aloude idee van sociale controle in de eigen leefomgeving, en ook niet op de capaciteit van burgers om in kleine kring zelf preventieve maatregelen te bedenken en in te voeren. 

Collectief goed

Er zijn goede redenen om daar meer aandacht aan te geven. Bescherming tegen covid kan worden gezien als een collectief goed, dat alleen gerealiseerd wordt als genoeg mensen hun best doen om besmettingen te voorkomen. 

Nobelprijswinnaar Elinor Ostrom onderzocht onder welke omstandigheden gemeenschappen erin slagen om met z’n allen bij te dragen aan iets dat in het collectief belang is, in dit geval het voorkomen van ziekte. Ostrom ontdekte dat het in dit soort situaties van belang is dat mensen elkaar kennen en met elkaar kunnen overleggen, dat ze zelf invloed kunnen uitoefenen op de afspraken die moeten worden gemaakt, dat er informatie beschikbaar moet zijn over de mate waarin individuen daadwerkelijk bijdragen aan het gemeenschappelijke doel, en dat er sancties worden opgelegd aan degenen die zich er niet aan houden.

In essentie komt het erop neer dat mensen in een overzichtelijk en niet anoniem verband iets met elkaar afspreken, en dat er vervolgens voldoende sociale controle is om elkaar daaraan te houden. 

Nu de van boven opgelegde regels worden afgebouwd is de tijd rijp om gebruik te maken van dergelijke inzichten. Wijs mensen niet alleen op hun individuele verantwoordelijkheid, maar roep ze ook op om in kleine kring te bedenken hoe ze elkaar willen gaan beschermen, en hoe ze elkaar gaan helpen om zich aan de zelf afgesproken regels te houden. Er zijn genoeg ‘kleine kringen’ die hiervoor in aanmerking komen: de werkvloer, de sportvereniging, het gezin, de vriendengroep, de klas, de supportersvereniging, de stamgasten en misschien zelfs de klantenkring.

Een belangrijk voordeel

Het is de moeite waard om te bekijken hoe een dergelijke benadering – gebaseerd op individuele én collectieve verantwoordelijkheid – in covidbeleid en communicatie kan werken. Een belangrijk voordeel is dat het ruimte biedt voor maatwerk. Elke situatie (werkvloer, verenigingsgebouw, school, kroeg) is immers weer anders, en we hebben gezien dat uniforme regels niet altijd als logisch worden ervaren. 

Maar het belangrijkste is dat mensen meer gemotiveerd zullen zijn om zich aan regels te houden die ze zelf mee hebben vormgegeven, en dat ze ook eerder bereid zullen zijn om hun groepsgenoten aan te spreken als het even misgaat. Dat dit werkt, hebben we op verschillende plekken gezien (bijvoorbeeld in studentenhuizen), maar mensen worden er tot nu toe niet in gestimuleerd, laat staan gewaardeerd en geholpen.

 Ondertussen zien we dat de van boven opgelegde richtlijnen niet goed genoeg werken, mede omdat het vaak lastig is voor mensen om anderen aan te spreken op de naleving van regels die niet per se de hunne zijn. Er wordt geschoven met verantwoordelijkheden: de overheid maakt het individu verantwoordelijk en het individu legt de verantwoordelijkheid gemakkelijk terug bij de overheid onder het motto: ‘het zijn jullie regels, dus het is ook jullie probleem’. 

Het is nu het moment om de verantwoordelijkheid meer in het midden te leggen; bij de alledaagse verbanden waarin we leven, elkaar tegen komen en van elkaar afhankelijk zijn.

Lees ook:

Hoe gaan we na de pandemie om met corona? Een voorschot op de toekomst van Nederland

Nu het optimisme over de nieuwe omikronvariant opstaat, klinkt ook hier een luide roep om snel een toekomstvisie uit deze coronacrisis te formuleren. Is Nederland al toe aan deze nieuwe fase? En wat moet er in zo’n toekomstvisie komen te staan? Vier deelnemers aan het publieke debat geven een voorzet.

Versoepelingen? Dat is niet voor iedereen goed nieuws

Versoepelingen van de corona-maatregelen staan voor de deur. Wat het virus doet bij kwetsbare patiënten is ongewis, onderstrepen artsen.