TULP. 15 JANUARI 2021
20 TULPEN TOPPERS
1
Digitalisering is noodzakelijk De BKD praat u bij over de ontwikkelingen van 2020 én de toekomst
Kan het allemaal niet anders? Michel Jansen over de Groene Tulp
Vroeg, midden, laat Alles over de nieuwe tulpenclassificatie
DE EERSTE TULPENGLOSSY
VAN NEDERLAND
JAAP BOND - NICOLAAS TULP - JORD NOOM - YORICK VAN LEEUWEN - MARTIN VAN DAM - ANITA DE HAAN - JAN NEKKERS BART SIEMERINK - EN VELE ANDEREN
DAG VAN DE TULP 2010 BESTE VAKGENOTEN Na jullie al een aantal jaren vanaf het podium welkom te mogen heten, gaat het nu anders. Dit jaar geen stamppot, champignonburgers of zeewier, geen zakjes chips bij de deur. Bovenal zullen we elkaar missen, het informeel samen zijn, het ophalen van stukjes nieuwe kennis in de vele workshops. Wij hopen namens de organisatie dat we er in 2022 weer staan. Dat we met elkaar spreken over de stappen die we maken in markt en maatschappij. Laten we zorgen dat het ons allen goed gaat, en weet dat je samen verder komt. Alle goeds en heel graag tot de volgende Dag van de Tulp in 2022! Niels Kreuk Voorzitter Dag van de Tulp Annika Versloot (KAVB) Diane Gortzak (CNB) Natasja van Ruiten (HOBAHO) Marlies Hauwert (VERTIFY) Suzan Reus (VERTIFY) Elaine Vlaming (Clusius College) Martin van Dam (Wageningen University & Research) Jord Noom (Rabobank West-Friesland)
inhoud nieuws, verhalen & achtergronden 6 Cijfers enzo: Toppers van 2020 15 Hij werd een tulp (geen Claes maar Nicolaes) 19 Innovatief onderzoek van Hobaho by DĂźmmen Orange 23 In gesprek met Bart Siemerink 28 Precisielandbouw voor een Vitale Teelt: Bollenrevolutie 4.0 39 De nieuwe tulpenclassificatie 50 BKD: resultaten keuringsseizoen 2020 56 Rabobank West-Friesland omarmt de tulpenteelt 61 'Eigen ervaring is goud waard': studeren aan het Clusius College 68 Teeltadvies: de verwachtingen van het seizoen 75 Tulpengalmijt: hoe effectief is de CATT-behandeling? 82 Rijkstulpen
columns 4 Jaap Bond 34 Michel Jansen 44 Jan Nekkers 48 Peter van Nieuwkoop
TULP. | Aan dit nummer werkten mee: Niels Kreuk, Annika Versloot, Diane Gortzak, Yorick van Leeuwen, Maaike Pennings-van der Avoird, Natasja van Ruiten, Anita de Haan, Floris Slob, Michel Jansen, Elaine Vlaming, Barry Looman, Ard Nieuwenhuizen, Jan Nekkers, Jaap Bond, Martin van Dam, Jord Noom, Louis Brink, Nadine Swinkels, Peter van Nieuwkoop, Nanda de Block, Johan van Scheepen, Saskia Bodegom, Roderick Bouman, Bart Siemerink, Marlies Goldenberg, RenĂŠ Faas Redactie & eindredactie: Annika Versloot en Arie Dwarswaard Vormgeving: Annika Versloot
JAAP
HET EERSTE J A A R van mijn voorzitterschap bij de KAVB zal ik niet snel vergeten. 2020 is een bijzonder jaar waarvan we later zullen zeggen: “Corona? Dat heb ik nog meegemaakt!” In maart van dit jaar zag de wereld er voor onze sector heel anders uit. Als ik terugkijk, dan durf ik wel te zeggen dat ik niet had durven hopen dat het herstel zo goed en snel zou zijn. De nuance die ik hier moet maken is wel dat er verschil is tussen de verschillende teelten, maar als ik specifiek kijk naar de tulp dan lijkt de schade mee te vallen. Wat me verder ook is opgevallen, is dat de gemiddelde Nederlander echt gek is op ons product. In de afgelopen periode hebben heel veel mensen extra bloemen gekocht. Wat mij ook opviel is dat er ook goed overleg en soms zelfs afstemming mogelijk was met de handel en de retail. Dat is er een waar we ook na deze crisis en in de toekomst meer mee zouden kunnen én moeten samenwerken. Dat zijn mooie opgaven voor het komende jaar. In de uitvoeringsagenda 2021-2023 van de KAVB staat dat ook uitdrukkelijk bij de acties. Wat gaat 2021 ons brengen? Hopelijk kunnen we Corona verdrijven met een goed werkend vaccin, zodat we langzaam maar zeker weer terug kunnen naar het “oude normaal”. TULP.|4
JAAP
Daarnaast zijn er verkiezingen. Wat zal dat voor gevolgen hebben als het gaat om de druk uit Den Haag op de verdere verduurzaming van de landbouw? Het stikstofdossier zal veel aandacht krijgen van een nieuw kabinet, maar voor onze sector zal er op de thema’s gewasbescherming, water en bodem, arbeidsmigranten en duurzame energie ook het nodige gaan gebeuren. 'WE MOETEN ZELF DE REGIE PAKKEN' De mensen die mij in het afgelopen jaar hebben gesproken weten dat wat mij betreft dat ons niet gaat overkomen. We moeten zelf de regie pakken. We kunnen dat en we zijn goed georganiseerd. Vanuit de KAVB-productgroep Tulp lopen er al verschillende mooie projecten en onderzoeken. Daar gaan we natuurlijk mee door maar we gaan meer doen de komende jaren op het gebied van samenwerking met andere sectoren en meer afstemming over uitwisseling van kennis. Intern en extern. Wat ik zeker hoop voor 2021 is dat we elkaar weer kunnen zien en op een normale manier kunnen begroeten. Blijf gezond. Laten we samen van 2021 een goed jaar van maken.
Jaap Bond Voorzitter KAVB TULP.|5
Toppers 2019-2020
TULPENTOP20
CIJFERSENZO
De totale oppervlakte tulpen in 2020 volgens de BKD-statistiek bedraagt afgerond 13.206 hectare. Deze top-20 maakt met 5.080 ha dus circa 38,47% uit van het areaal. Deze 20 cultivars vormen samen de toppers in de Nederlandse tulpenteelt qua oppervlakte. Ter informatie zijn behalve de oppervlakte ook de winner, het jaar van registratie, de cultivargroep en de kleur vermeld. Of het een vrije cultivar is of een cultivar met kwekersrecht is ook aangegeven. Al deze cultivars geschikt zijn voor de broeierij.
MET DANK AAN JOHAN VAN SCHEEPEN, SASKIA BODEGOM & RODERICK BOUMAN
TULP.|7
TULPENTOP20
CIJFERSENZO
1. Strong Gold | 1173 ha | Winner J.F. van den Berg reg. 1989 tt, geel, (geen kwekersrecht) 2. Jan Seignette | 514 ha | Winner J. en P. Snoek en Zn., reg. 2002, tt, rood met geel (kwekersrecht NL) 3. Leen van der Mark | 477 ha | Winner Konijnenburg & Mark, reg. 1968, tt, rood met wit (kwekersrecht beĂŤindigd) 4. Purple Prince | 302 ha | Winner L.J.C. Schoorl, reg. 1987, evt., paars (geen kwekersrecht) 5. Seadov | 243 ha | Winner J.F. v.d. Berg, reg. 1997, tt, rood (geen kwekersrecht) 6. First Class | 205 ha | Winner Konijnenburg & Mark, reg. 1999, tt, wit met paars (geen kwekersrecht) 7. Ile de France | 195 ha | Winner Blom & Padding, reg. 1968, tt, rood,(kwekersrecht beĂŤindigd) 8. Strong Love | 190 ha | Winner J.A. Borst Bloembollen B.V., reg. 2006, tt, rood, mutant (kwekersrecht NL) 9. Purple Flag | 181 ha | Winner L.J.C. Schoorl, reg. 1983, tt, paars, (geen kwekersrecht) 10. Dow Jones | 169 ha | Winner Fa. De Geus-Vriend, reg. 1993, tt, rood met geel, mutant (kwekersrecht NL + EU)
TULP.|8
TULPENTOP20
CIJFERSENZO
11. White Marvel | 164 ha | Winner Obdam Bloembollen, reg. 1997, evt, wit, mutant, (geen kwekersrecht) 12. Verandi | 161 ha | Winner I.V.T., reg. 1999, tt, rood met geel, (geen kwekersrecht) 13. White Prince | 158 ha | Winner J.A. Borst Bloembollen B.V. & Triflor B.V., reg. 2006, evt, wit, mutant, (kwekersrecht NL) 14. Ben van Zanten | 156 ha | Winner Van Zanten Bros., reg. 1967, tt, rood, (kwekersrecht beĂŤindigd) 15. Columbus | 144 ha | Winner W. van Lierop & Zn. B.V., reg. 2006, dvt, paarsrood met wit, (kwekersrecht NL) 16. Royal Virgin | 142 ha | Winner Tulip Flower B.V., reg. 2001, tt, wit (kwekersrecht NL) 17. Denmark | 138 ha | Winner Konijnenburg & Mark, reg. 2001, tt, rood met geel, (kwekersrecht EU) 18. Debutante | 136 ha | Winner I.V.T., reg. 1984, tt., roserood met wit,(geen kwekersrecht) 19. Kung-Fu | 116 ha | Winner CPRO-DLO (IVT), reg. 1999, tt., paarsrood met wit, (geen kwekersrecht) 20. Yellow Flight | 116 ha | Winner Hybris V.O.F., reg. 1994, tt, geel (kwekersrecht NL)
TULP.|10
TULPENTOP20
CIJFERSENZO
8 van de 20 cultivars hebben actief kwekersrecht, van 3 cultivars is het kwekersrecht beëindigd en 9 cultivars hebben nooit kwekersrecht gekregen. 1 cultivar is dubbel en 3 zijn ingedeeld als evt en 16 als tt. 11 cultivars zijn eenkleurig en 9 cultivars zijn tweekleurig. De leeftijd: uit de periode 1960-1969 3 cultivars, uit de periode 1970-1979 0 cultivars, uit de periode 1980-1989 4 cultivars, uit de periode 1990-1999 7 cultivars, uit de periode 2000-2009 6 cultivars, uit de periode 2010-2019 0 cultivars. Kleuren: 11 eenkleurige tulpen, waarvan 2 geel (1.289 ha) ca 25% van de top-20, 2 paars (483 ha) ca 9,5% van de top-20, 4 rood (784 ha) ca 15% van de top-20 en 3 wit (464 ha) ca 9,% van de top-20, samen 3.020 ha of iets meer dan ca 59 % van de top-20.Nummer 1 Strong Gold is ca 2,2 x groter dan nummer 2 Jan Seignette en meer dan 10x groter dan nummer 20 Yellow Flight. Van de meer of minder tweekleurigen is de grootste groep die met de combinatie rood en geel 982 ha, ca 19,3% van de top-20, in totaal 4 cultivars.Slechts 1 cultivar valt in de groep met de combinatie rood en wit, 477 ha, ca 9,4% van de top-20. De overige 601 ha van de tweekleurigen, zoals wit en paars, paarsrood en wit, en roserood en wit bestaat uit 4 cultivars met 601 ha en ca 11,8% van de top-20. Enigszins verrassend is dat er in de top-20 geen eenkleurige rose of oranje tulpen zitten. Ten aanzien van de veredelaars van de zaailingen valt op dat zowel Konijnenburg & Van der Mark 3 cultivars in de top hebben, net als het IVT/CPRO-DLO. J.F. van den Berg & Zn en L. Schoorl hebben 2 cultivars (zaailingen) in de top. J.A. Borst Bloembollen is betrokken bij 2 mutanten in deze top. Zowel ‘Strong Gold’ en de daaruit gemuteerde ‘Strong Love’ staan in de top-20. Dit geldt ook voor de duo’s ‘Purple Prince’ ‘White Prince’ en ‘Leen van der Mark’- ‘Dow Jones’.
TULP.|12
TULPENTOP20
CIJFERSENZO
'Uit het leven van de Bekende Tulp' (de BT-er) Jan Seignette en Leen van der Mark waren met het zeilschip Seadov naar Denmark gereisd om een Kung-Fuwedstrijd bij te wonen. Dat konden ze betalen omdat hun aandelen in de Dow Jones index zo hoog stonden, dat het wel Strong Gold leek. De winnaar werd hun vriend Ben van Zanten, die niet alleen daarmee een reis naar het door Columbus ontdekte land won: First Class per Yellow Flight naar de Verenigde Staten, maar ook een kleine Purple Flag voor in zijn prijzenkast. Opmerkelijk was dat de vlucht vertrok uit Ile de France. Ja dat heb je met die prijsvechters. Al wachtende op het inchecken zag hij White Prince met Royal Virgin schuin tegenover hem in de wachtruimte. Er was duidelijk sprake van Strong Love. Al luisterend naar de achtgrondmuziek (de Verandi song), moest hij denken aan haar eerdere relatie met Purple Prince, maar ja toen was zij nog echt een Debutante. Hoe je er ook naar keek, het was duidelijk iets bijzonders, of zoals de Amerikanen zeggen een White Marvel.
Met dank aan Johan van Scheepen
TULP.|13
Hij werd een tulp
Geen Claes maar Nicolaes TULP.|7
ARIE GEK OP TULPEN WAS HIJ Ver voordat er een dwaze windhandel ontstond, had de tulp zijn hart al gestolen. Zijn naam: Claes Pietersz., zijn beroep chirurgijn van de stad Amsterdam. Zijn Hollandse nuchterheid werd geraakt door de Oosterse schoonheid van al die kleuren van tulpen. En dus besloot hij in 1621 om zijn achternaam te laten veranderen. Hij heette geen Claes Pietsersz. meer maar Nicolaes Tulp. Zijn huis aan de Keizerskracht kreeg een duidelijk merkteken: een houten bord met daarop een tulp.In 1628 wordt Nicolaes Tulp benoemd tot het hoofd van het chirurgijnsgilde. Het is in die hoedanigheid dat Rembrandt van Rijn hem in 1632 vastlegt op het indrukwekkende schilderij De anatomische les van dr. Nicolaes Tulp. Een groepsportret, dat al sinds 1828 een van de topstukken is van het Mauritshuis. Rembrandt speelt als geen ander met licht en donker, met emotie en met kleur. Kenners noemen de kleur van de gehangene Aris Kindt een griezelig goede benadering van een echte lijkkleur. Niet alleen het schilderij bezorgt Nicolaes Tulp veel roem, ook zijn wijsheid en rijkdom brengen hem op hoge posten in de stad. Zo is hij vier keer een van de burgemeesters van de stad. Ook zijn zoon Diederick kreeg die functie toebedeeld.
www.mauritshuis.nl
TULP.|16
ARIE Wie het Paleis op de Dam bezoekt, kan zijn naam ergens in het plafond vinden. En zijn dochter Margaretha deed het ook niet slecht. Zij huwde met Jan Six I, de man die ook door Rembrandt zou worden vastgelegd op een immens schilderij dat nog steeds in het Huis aan de Amstel van de familie Six is te bewonderen.
Zijn Hollandse nuchterheid werd geraakt door de Oosterse schoonheid van al die kleuren van tulpen In dat huis bevindt zich ook een tulpenboek, dat met dank aan de inspanningen van Jan Six X voor Nederland behouden is gebleven. Vermoedelijk bevat dit tulpenboek de tulpen die Nicolaes Tulp heeft bezeten, waaronder een Viceroy, een Paragon Aertsen en een Admirael Liefkens. Hij hield van ze, maar moest met afschuw toezien hoe deze geliefde bloem verwerd tot een speelbal van gokkers en geldbeluste lieden. De dwaze tulpomanie ging aan hem voorbij. Het liefst had hij zijn naam weer terugveranderd, maar dat ging niet meer. En stierf hij in 1674 als Nicolaes Tulp, een van de grootste tulpenliefhebbers van de 17e eeuw.
Arie Dwarswaard www.mauritshuis.nl
TULP.|17
Nog even... Over het werk
Materiaal en technische gegevens Techniek: olieverf Materiaal: doek Afmetingen hoogte: 169,5 cm breedte: 216,5 cm Opschriften gesigneerd en gedateerd: Rembrant. fv: 1632 Herkomst In opdracht van het Chirurgijnsgilde, Amsterdam, 1632; Chirurgijns Weduwenfonds, Amsterdam, 1798-1828; verworven door de Nederlandse Staat en geplaatst in het Mauritshuis op last van koning Willem I, 1828
www.mauritshuis.nl TULP.|7
Innovatief onderzoek van Hobaho by Dümmen Orange moet leiden tot ziektebestendige tulpenrassen
‘Dit is goed voor de hele sector’ Hobaho by Dümmen Orange is er om de tulpensector verder vooruit te helpen. Daarom doet het Testcentrum voor Siergewassen continu onderzoek naar twee factoren waardoor de sector grote stappen kan zetten: resistentie veredeling en snelle vermeerdering. Op beide vlakken worden grote stappen gezet: Anita de Haan, Breeding director Bulbs and Tubers: 'We blijven voorop lopen, ons doel is de ziektes voor zijn.’
Innovatief onderzoek van Hobaho by Dümmen Orange moet leiden tot ziektebestendige tulpenrassen
Sinds 1988 veredelt en test Hobaho op wetenschappelijke wijze (nieuwe) rassen van bolgewassen. Gedurende het veredelingsproces worden alle cultivars voortdurend onderzocht op eigenschappen waaraan zij volgens teler, broeier, handel en consument zouden moeten voldoen. Anita de Haan: ‘Om ervoor te zorgen dat de sector ook in de toekomst rassen kan leveren die voldoen aan de eisen van de markt moet je nu onderzoek doen. Wij investeren volop in die ontwikkeling.’
Floris Slob, tulpenveredelaar en Anita de Haan, Breeding director Bulbs and Tubers
Resistente tulpenbol Hobaho werkt met kwekersvereniging Remarkable samen aan de ‘klassieke’ veredeling van tulpen. Daarnaast is er een trait & tech-afdeling waar met moderne technieken duurzame producten worden ontwikkeld. De Haan: ‘Omdat we zijn gelieerd aan Dümmen Orange hebben we de kennis, slagkracht én financiële en technische middelen om stevig in te zetten op research. Niet elk bedrijf kan het zich veroorloven een eigen ontwikkelproces te starten. Daar heb je een bepaald minimum aan technologie voor nodig.’ Floris Slob, veredelaar Tulp: ‘Een van de dingen waar we uiteindelijk naartoe werken, is het leveren van een tulpenras dat van nature ongevoelig is voor ziektes. Wij zitten helemaal vooraan in het proces: de duurzaamheid zit ín de bol. Als die rassen er zijn, zijn telers minder tijd en geld kwijt aan bestrijdingsmiddelen en een teeltaanpak die gericht is op hygiëne. Met andere woorden: De teler heeft minder uitval door ziektes, omdat de bron goed is.’
Innovatief onderzoek van Hobaho by Dümmen Orange moet leiden tot ziektebestendige tulpenrassen
DNA-merkers Om dat doel te bereiken heeft Hobaho binnen een jaar een complete database gevuld met alle gegevens van honderden tulpenrassen: kleur, lengte, aantal vaasdagen én de mate van resistentie voor de belangrijkste ziekteverwekkers. Slob: ‘In de zomer van 2020 hebben we die database opgeleverd. Dat was een mijlpaal en een belangrijke stap voorwaarts. Op basis van al deze data kunnen we zogenoemde DNA-merkers identificeren en koppelingen maken tussen DNA profiel en gewenste eigenschappen. Dankzij de merkers kunnen we straks selecteren op potentie.’ Hoe innovatief is dit? Anita: ‘In de groentesector wordt dit al twintig jaar toegepast. In de sierteelt is dit een nieuwe stap voorwaarts en wij zijn de eerste partij die dit doet voor de tulp.’
Links: de R & D-cel Rechts: versnelde vermeerdering door de weefselkweek Hoe werkt het precies? Slob: ‘Vroeger werkten veredelaars met de gegevens die zij zelf met het blote oog zagen. Nu kunnen we selecteren op basis van het DNA-profiel. Daarnaast helpt de database ons om computergestuurde veredeling toe te passen. Op basis van algoritmen kunnen we veel beter de beste combinaties voorspellen waar de beste rassen uit zullen komen. De computer haalt informatie van meerdere generaties van één tulpfamilie naar boven. Dat is ontzettend waardevol.’
Duurzame sector in 2030 Dankzij het onderzoek van, onder andere, Hobaho kan de tulpensector met een gerust hart de toekomst in. Op deze manier kan bijvoorbeeld de eis om in 2030 duurzaam te telen, worden gehaald. Slob: ‘Daarvoor moeten de tulpenrassen aan allerlei eisen voldoen. Die rassen ontwikkelen wij dus nu.’
Innovatief onderzoek van Hobaho by Dümmen Orange moet leiden tot ziektebestendige tulpenrassen
Daarnaast kunnen we sneller nieuwe rassen leveren, die anticiperen op ziektes die resistenties in bestaande rassen hebben doorbroken. De ontwikkeling van een tulp neemt van oudsher gemiddeld 20 jaar in beslag. Het doel van Hobaho is om dit proces te verkorten naar zeven jaar. De Haan: ‘Inmiddels is tien jaar haalbaar. Als we met de DNAmerkers kunnen werken, gaan de laatste drie jaar er nog af.’ Dat de doorontwikkeling van de tulp al is verkort met 50% is te danken aan de versnelde vermeerdering middels weefselkweek. Bij lelies gebeurt dit al jaren. Voor tulpen is dit nieuw. Met weefselkweek kunnen uit één bol meerdere plantjes worden opgekweekt in buizen. Zo kunnen de bollen zich buiten het land om vermeerderen. Het vermeerderingsproces komt op deze manier in eigen hand. Met die techniek groeit de vermeerderingsfactor met factor 100 tot 1.000. Heel belangrijk voor de sector: hoe meer bollen er zijn, hoe meer er kan worden getest. En hoe sneller de hele markt kan worden bediend. Slob: ‘Als je dan een product hebt dat voldoet aan de eisen van de toekomst, wil je ook dat het direct in grote aantallen beschikbaar is.’
Heineken stelde lege kratten in bruikleen voor het uitvoeren van een vaasleven test van honderden tulpenrassen in het kader van de complete database. TVX Hobaho zit met de tulpontwikkeling dus in een bijzondere fase. De Haan: ‘Wat betreft de DNA merkers is ons geduld op de proef gesteld. Twee jaar geleden stonden we ook ongeveer op dit punt. Maar er was een tegenslag: we merkten dat de tulpgenoom te groot was om de techniek die we al op andere siergewassen toepasten, meteen te kunnen gebruiken. We dachten dat we de techniek in huis hadden om dit op te lossen, maar de puzzelstukjes vallen pas nu goed op hun plek.’ Slob: ‘Voor ziekten als Fusarium en TBV hebben we de bronnen van ziektebestendigheid al ontdekt. Voor TVX zijn we een heel eind. We weten nu precies wat we moeten doen om rassen ook bestand te maken tegen deze veelvoorkomende ziekte.’ De Haan: ‘We zijn klaar voor wat er nu speelt en voor ontwikkelingen die nog moeten komen. Zoals nu nog onbekende ziektes, een aangepast virus of nieuwe schimmelstammen. Ons doel: ziektes voor zijn.’
‘De tulp is de magneet van Keukenhof’ In gesprek met Bart Siemerink
VANESSA
De tulp is een écht seizoensproduct, daarin zit de kracht.
BART SIEMERINK
In acht weken tijd laat Keukenhof in Lisse aan meer dan 1 miljoen bezoekers zeven miljoen voorjaarsbloeiende bollen zien. De helft ervan zijn tulpen. En dat is niet voor niets, aldus directeur Bart Siemerink: “Elke bezoeker weet dat je voor tulpen naar Keukenhof moet, al is het maar een keer in je leven.” Tekst: Arie Dwarswaard
Dat de hele wereld naar Lisse komt voor de tulp is niet iets van de laatste jaren, stelt Siemerink. “Dat is de verdienste van de oprichters en vele bestuurders die de stichting heeft gehad. Met elkaar hebben zij in zeventig jaar een sfeer geschapen, waarbij de tulp het symbool is geworden voor Nederland. Samen hebben zij het enthousiasme voor de tulp steeds groter gemaakt. Voor Keukenhof is het de kern van het bedrijf.” Elk najaar planten de veertig tuinmedewerkers zo’n 7 miljoen bloembollen aan, waarvan de helft bestaat uit tulpen. Het sortiment is groot. Volgens Siemerink zijn er zo’n achthonderd verschillende cultivars in het park te zien. Zo’n aantal is op niet veel andere plaatsten te bewonderen, zeker niet in een historisch park van 32 ha. Door de hoofdentree te verleggen kwam er een mogelijkheid om vlak na de ingang een tulpenberg aan te leggen. “Dat is het eerste wat mensen zien. Knallen met die tulp. We zorgen er voor dat die van vroeg tot laat indruk maakt op de bezoeker.” En die bezoekers uit meer dan honderd landen komen vooral voor de tulp. “Iedereen weet dat tulpen in Nederland staan, en dan vooral in Keukenhof. Dat is het imago van de tulp en daar moeten we met elkaar wel heel zuinig op zijn.”
TULP.|25
"Wij moeten zorgen dat we het beeld bevestigen dat onze bezoekers van de tulp hebben. Dat betekent dat ze er in het park tiptop bij moeten staan, elke dag weer." Keukenhof doet er alles aan om de tulp die centrale positie te geven en te laten behouden. Dat zorgt ervoor dat je als bezoeker eigenlijk door een soort ansichtkaart loopt. Naast de beplanting in het park zorgen we ook voor twee bloemenshows waar tulpen te zien zijn. Daar doen broeiers en handelaren uit de snijbloemenwereld graag aan mee. Ook dat levert een mooi beeld op van de breedte van het sortiment. Naast de standaardcultivars die via de retail hun weg vinden in de markt, is er ook ruimte voor bijzonder sortiment.” Het sterke punt van de tulp vindt Siemerink het seizoenskarakter. “De tulp is een echt seizoensproduct. Dat is de kracht van de tulp en ik denk dat het verstandig is om dat zo te houden. Daardoor zijn mensen weer blij als de tulpen in de winkel staan of op het veld beginnen te bloeien. Ze zijn er weer. En ze moeten op een gegeven moment ook weer op zijn." De tulp mag de magneet zijn voor Keukenhof, de andere 3,5 miljoen bollen zijn ook voorjaarsbloeiers. "Die profiteren van de aandacht voor de tulp," volgens Siemerink. “Mensen zijn niet actief bezig met al die andere bolgewassen, maar ze zien ze wel. Daardoor ontstaat er ook interesse in die grote groep andere voorjaarsbloeiers. Dat geldt ook voor alle sierteeltproducten die op Keukenhof een podium krijgen, zoals roos, lisianthus of chrysant.” Het imago is sterk en trekt bezoekers uit de hele wereld naar Keukenhof. Maar diezelfde tulp roept ook elk jaar weer vragen op bij die bezoekers.
TULP.|26
“Wat vooral elke keer weer moet worden uitgelegd, is het grote verschil tussen plant- en bloeitijdstip. Steeds meer mensen zien tulpen en willen ze direct kopen, maar dat gaat niet. Kopen in het najaar en in het voorjaar bloei, zo leggen we telkens weer uit. Ook het imago is geen ijzeren gegeven. Daar moeten we echt zuinig op zijn, want ook zo’n ijzersterk imago kan stuk. Daar moet iedereen zich goed van bewust zijn.” En wat vindt Bart Siemerink zelf van de tulp?
Ze zijn er weer. En ze moeten op een gegeven moment ook weer op zijn. "We werken een jaar lang om in het voorjaar een mooi park te laten zien. En als dan in maart de eerste tulp begint te bloeien, dan bloei ik ook op. Dat geeft mij energie en op zo’n moment ben ik trots op het park, op het team dat elk jaar achter de schermen deze prestatie neer zet. En als in tweede helft van april het park in volle bloei staat, dan ben ik elke keer weer onder de indruk, ook na acht jaar directeur zijn. Dit park is nooit saai en het is mooi om voor deze sector te werken.”
In 2021 is Keukenhof dagelijks geopend vanaf zaterdag 20 maart tot en met zondag 9 mei van 8:00-19:30 uur.
TULP.|27
A.I. IN HET BOLLENVELD
Precisielandbouw voor een vitale teelt
Bollenrevolutie 4.0
Bollenrevolutie 4.0 is een onderzoeksproject dat de werelden van kapitaalintensieve bollenteelt en high tech bij elkaar brengt om de verduurzaming van de bollenteelt een boost te geven. Inmiddels is het project in zijn derde onderzoeksjaar aanbeland. Wat is de missie van die onderzoek? En hoe staat het met de ontwikkelingen? Het bestuur van de KAVB-productgroep Tulp is in ieder geval enthousiast. Het project combineert precisielandbouw met technologische ontwikkelingen op het gebied van vision, robotica, kunstmatige intelligentie en big data. Het is een praktisch ingestoken onderzoek, dat in nauwe samenwerking met de sector en MKB-bedrijven wordt opgezet en uitgevoerd. In de zoektocht naar de meeste impact op een duurzame en rendabele bollenteelt wordt op een aantal deelterreinen onderzoek gedaan. Hieronder kunt u lezen wat die deelterreinen zijn en wat na bijna twee jaar de resultaten zijn. Voor een goede aansluiting op de praktijk is er regelmatig overleg met een klankbordgroep van telers en handelaren die meedenken over de keuzes en onderzoeksrichtingen.
Op het veld
Doel is het ontwikkelen van een machine die voor meerdere doeleinden gebruikt kan worden, met de focus op ziekzoeken. Naast het monitoren van viruszieke bloembollen in het veld, moet de machine ook heel gericht bollen kunnen verwijderen of gewasbeschermingsmiddelen alleen daar inzetten waar het nodig is. We hebben in 2020 voor de eerste keer met een machine van de firma Steketee B.V. gereden over bedden met viruszieke tulpen, in de machine waren diverse camera’s en belichting gemonteerd die beelden vanuit verschillende hoeken maakten.
Bollenrevolutie 4.0
De beelden werden geannoteerd, dat betekent dat door een expert werd aangegeven of de beelden ook écht viruskenmerken bevatten. Hierdoor leert de software steeds beter viruskenmerken herkennen. Daarnaast werden keurmeesters van de BKD ingezet om een koppeling te maken tussen deze beelden en hun gebruikelijke monitoring van ziekzoekenin het veld. De proeven werden opgezet met bollen die besmet waren met TBV en TVX. Hiervoor waren van te voren uitgebreide virustoetsingen gedaan. De eerste resultaten van dit onderzoek zijn veelbelovend, wel is besloten om komend jaar de machine te verbeteren met meer belichting, en camera’s die beelden met een hogere resolutie kunnen maken.
Omdat de kenmerken van TVX nog niet eerder met camera’s onderzocht waren is daar ook nog een aparte dataset voor gemaakt en zijn de kenmerken met meerdere typen camera’s beoordeeld. Het bleek dat met hyperspectrale camera’s ook kenmerken die het blote oog niet ziet, met deze techniek wél zichtbaar is. Dit zou bijvoorbeeld een interessante ontwikkeling zijn voor een handheld scanner voor in het veld.
Bollenrevolutie 4.0 In de schuur
Dit onderzoek richt zich op het detecteren en direct verwijderen van zieke of afwijkende bollen zodra deze uit de grond zijn. Tegelijkertijd worden ook andere metingen met het oog op de kwaliteit meegenomen. Het gaat hierbij zowel om direct leverbare bollen voor de broeierij of het openbaar groen, en om plantgoed voor het volgende teeltseizoen. In het rooiseizoen is er bij de firma VOF Dogterom Flowerbulbs onderzoek gedaan om met camera’s de bolkwaliteit tijdens de verwerking te beoordelen. Hiervoor werden uit een geoogste partij met de hand bollen met een bepaald kenmerk geselecteerd, denk hierbij aan peren, gepelde bollen met staarten, mechanisch beschadigde bollen en bollen met een gescheurde huid. De controle bevatte bollen zonder afwijkingen in klein, middel en groot formaat. Vervolgens werden met de nieuwste typen 3D-camera’s veel foto’s te gemaakt en door er een computer aan te koppelen waarin een beeldbestand zit van foto’s van de vier genoemde uiterlijke kenmerken, kan de computer bepalen welke bol goed is en welke niet. Ook is er gekeken of het mogelijk is om met deze camera’s het bolvolume te bepalen. Het idee is dat bollen met een gelijk volume in de broeierij ook leiden tot gelijkmatige planten, dit zou voordelen kunnen opleveren bij het oogsten van de bloemen. We maken bij dit onderzoek gebruik van deep learning: we geven de computer een flinke verzameling beelden, waarmee hij kan leren de voorbeelden te herkennen. Hoe groter de dataset, hoe minder gevoelig het systeem wordt voor verschillen. Eind van dit jaar weten we hoe goed de dataset zijn werk doet. Op basis van die resultaten bepalen we hoe we verder gaan. Het bedrijf Cremer Speciaalmachines is betrokken bij dit onderzoek om deze techniek bij succes aan tel- en sorteermachines te koppelen. De resultaten van dit onderzoek zijn positief, er lijken goede technische mogelijkheden om camera’s in te zetten bij de selectie van bollen.
Bollenrevolutie 4.0 Datamanagement
'Meten is weten', en dat geldt ook voor de bollenteelt. Het onderzoek is gestart met een analyse van de behoefte aan monitoring en analyse binnen de bollenteelt en een inventarisatie van bestaande mogelijkheden en systemen, ook bij andere tuinbouwsectoren. Dit heeft erin geresulteerd dat ook het onderzoek van dit werkpakket zich gaat richten op de bolkwaliteit en dan met name het voorspellen hiervan. Hiervoor worden beschikbare modellen geactualiseerd door WUR, denk aan het groeimodel voor tulp en diverse waarschuwingssystemen voor ziekten en plagen. Samen met de partner Agrisim wordt gewerkt aan het opzetten van een voorspellend systeem met als basis de input van satellietbeelden en de genoemde modellen. In het onderzoek wordt ook gekeken naar de data die via de Spectracam van TechNature verzameld wordt. Deze camera is gemonteerd op een veldspuit en maakt dus regelmatig opnames van dezelfde bedden. Op die manier ontstaat er een dataset op het gebied van WDVI (biomassa), NDVI (biomassa), Chlorofyl Rood (bladgroen), Chlorofyl Groen (bladgroen) en REIP(stress). Gekeken wordt of deze data ingezet kan worden bij het voorspellen van de bolkwaliteit. Het 'Demonstratiebedrijf' Bollenrevolutie 4.0 zet ook stevig in op het opzetten van zogenaamde Demonstratiebedrijven (voor en) door ondernemers, en het begeleiden van deze bedrijven om tot een verdienmodel te komen. Deze waardevolle interactie met ondernemers is een groot speerpunt binnen dit onderzoek. Het project loopt nog tot en met 2022 Bollenrevolutie 4.0 heeft een groot aantal stakeholders in de periferie van de bloembollensector en wordt zowel vanuit het Bloembollenteam als vanuit het team Agro Food Robotics van Wageningen University & Research begeleid. Meer informatie? Neem contact op met penvoerder Annika Versloot van de KAVB via versloot@kavb.nl
Krijgen we een groene tulp? “Kan het niet anders?� is altijd een vraag die je als ondernemer bezig houdt. Michel Jansen, projectmanager van de Publiek Private Samenwerking 'De Groene Tulp' vertelt over bewondering, verwondering en vooral: verandering.
Als liefhebber van tulpen is elke tulp voor mij groen, met een prachtige bloem. Voor bewonderaars van bloemenshows is de tulpenbloem nog steeds een betovering. Wereldwijd vergapen mensen zich aan de pracht van een mooie bos tulpen. Slechts weinigen weten wat er voor nodig is om een gezonde bol te telen, waaruit een sterke plant groeit die maar kort bloeit om uiteindelijk een leverbare gezonde bol te produceren. “Als je buiten teelt, moet je de strijd aan met de natuur en deze strijd is per definitie niet eerlijk” is een duidelijk stelling. Met de nodige kunstgrepen is het bloembollenvak de afgelopen eeuwen in staat gebleken een productieproces te ontwikkelen waar een gezond bedrijfsmodel op te voeren is. Daarin schuilt altijd een afhankelijkheid van bepaalde productiemethoden of factoren die cruciaal blijken om de bollen gezond te houden. De laatste jaren is er een sterke inhoudelijke discussie ontstaan over het afhankelijk zijn van chemische gewasbeschermingsmiddelen, oplossingen die het bloembollenvak ook veel voorspoed hebben gebracht. “Kan het niet anders?” is altijd een vraag die je als ondernemer bezig houdt. Een logische vraag. Echter, als de maatschappij deze vraag stelt, voelt dat niet altijd als een wenselijke of gepaste vraag. Er is volgens mij niemand die volledig afhankelijk wil zijn van bepaalde middelen of methoden. Maar we zitten echter nu eenmaal in hetzelfde schuitje dat maar moeilijk van koers te veranderen is. Toch ben ik van mening dat er de komende jaren heel veel gaat veranderen. TULP.|35
Waar het om gaat is ‘de strijd tegen de natuur’ omvormen in ‘de samenwerking met de natuur’
De ontwikkelingen van groene gewasbeschermingsproducten en innovatieve productiemethoden is in volle gang en gaat de komende jaren het pallet aan duurzame oplossingen verbreden. Zoals altijd gaat dit niet zonder slag of stoot en vraagt dit de nodige tijd. Een project als de Groene Tulp houdt zich concreet bezig met het realiseren van een verminderde afhankelijkheid van chemische oplossingen en heeft als doel nieuwe systemen te introduceren die deze verminderde afhankelijkheid mogelijk maken. Met nieuwe systemen staan echter alleen de contouren, want de werkelijke implementatie op bedrijf-, perceel- of cultivarniveau vraagt om maatwerk. Om de brug te maken van het veldjesonderzoek van de Proeftuin Zwaagdijk naar de benodigde implementatie in de praktijk is er recent een pilot gestart waarin over een langere periode gedurende langere tijd wordt gekeken naar de praktische haalbaarheid en toepasbaarheid van in veldjesonderzoek ontwikkelde systemen. Wat mij persoonlijk enorm fascineert, is de sterke collectiviteit waarmee in deze pilot samengewerkt om dit alles mogelijk te maken. Waar een sterke individualisering soms de maatschappelijke boventoon lijkt te voeren, is de samenwerking binnen het vak cruciaal voor de slagingskans van de benodigde verduurzaming. Die samenwerking gaat verder dan alleen het menselijke niveau. Waar het om gaat is dat we ‘de strijd tegen de natuur’ omvormen in ‘de samenwerking met de natuur’. Daarmee komt er zéker een Groene Tulp.
Michel Jansen Projectmanager 'De Groene Tulp'
TULP.|37
Over De Groene Tulp Middels dit project werken verschillende partijen aan een toekomstbestendige tulpenteelt. Het verhogen van de bodemweerstand, het verduurzamen van de bolbehandeling, anders omgaan met gewasbehandeling: al deze zaken kunnen bijdragen aan een groene tulpenteelt. Doel van dit onderzoek is het opleveren van effectieve en duurzame strategieĂŤn voor de tulpenteelt, zodat bij hoge ziekte en plaagdruk misoogsten en onoverkomelijke schade aan zowel bol als tulp voorkomen worden. De Groene Tulp is een vierjarig project dat samen met de Topsector Tuinbouw en Uitgangsmaterialen wordt gefinancierd door iBulb, Agri Treat projects, NLG Holland, Rabobank, de KAVB, Stimuflori, GreenPort NHN, Koppert, CNB Teeltadvies en Universiteit Leiden.
Vroeg, Midden & Laat Werken aan een nieuwe tulpenclassificatie
KAVB WERKT AAN NIEUWE TULPENCLASSIFICATIE Al ruim honderd jaar hanteert de KAVB een groepsindeling voor tulpencultivars, die door de jaren heen regelmatig werd aangepast aan de veranderingen in het sortiment. Op dit moment werkt de KAVB aan een nieuwe opzet. Vorm, eigenschappen en bloeitijdstip zijn daarin de rode draad. Tekst: Arie Dwarswaard
Al ruim honderd jaar hanteert de KAVB een groepsindeling voor tulpencultivars, die door de jaren heen regelmatig werd aangepast aan de veranderingen in het sortiment. Op dit moment werkt de KAVB aan een nieuwe opzet. Vorm, eigenschappen en bloeitijdstip zijn daarin de rode draad. Sinds de laatste Classified List uit 1996 is het tulpensortiment op een aantal fronten flink gewijzigd. KAVB-taxonoom Johan van Scheepen legt uit wat er is veranderd in die kwart eeuw. “Wat we zien, is dat de groep die in de middenperiode bloeit, dus zeg van half april tot begin mei, veel groter is geworden. Daarnaast zijn de specifieke triumftulpen en darwinhybriden steeds minder goed onderscheidbaar geworden. Als ik leden van de Subcommissie Tulp vraag om een duidelijke omschrijving van een darwinhybride te geven, dan lukt dat niet meer zo goed als pakweg twintig jaar geleden. En in 1969 was de omschrijving van de KAVB voor die groep ook al eens aangepast, omdat het lang niet altijd meer een Darwintulp x een fosterianahybride was. Er werd ook met andere species gekruist en nu worden er ook tetraploĂŻden ingekruist. De aanduidingen darwinhybriden en triumftulpen komen dus niet meer terug in de nieuwe indeling. TULP.|40
KAVB WERKT AAN NIEUWE TULPENCLASSIFICATIE
Cultivars uit beide groepen vallen voor het grootste deel in de middengroep. Een andere ontwikkeling is dat er binnen parkieten, leliebloemigen, viridiflora’s en gefranjerden ook dubbelen zijn ontstaan. Ook is er binnen deze groepen een grotere variatie in bloeitijdstip ontstaan.” Reden voor de KAVB-taxonomen Saskia Bodegom, Roderick Bouman en Johan van Scheepen en de leden van de Tulpencommissie om na te denken over een andere opzet. Duidelijk is dat meer dan in het recente verleden de bloeiperiode leidend wordt. Mooi dat de KAVB zich hiermee bezighoudt, maar voor wie is zo’n nieuwe indeling relevant? Van Scheepen: “Door uit te gaan van de drie genoemde bloeiperiodes kan de droogverkoop veel beter de consument informeren over de gebruiksmogelijkheden in de tuin. Voor grootschalige beplanting in parken helpt de indeling om een nog betere sortimentskeuze te maken, waardoor alle gekozen cultivars nagenoeg in dezelfde periode bloeien. De groepen worden nu uniformer en passen beter bij het verwachtingspatroon. Voor het gebruik in de broeierij zegt deze indeling veel minder. We weten uit eigen ervaring, dat cultivars die wij tot de vroege tulpen rekenen, in de broeierij laat kunnen zijn en andersom.”
TULP.|41
KAVB WERKT AAN NIEUWE TULPENCLASSIFICATIE
Referentiecultivars Voor elke bloeiperiode heeft de KAVB in overleg met het bedrijfsleven een aantal referentiecultivars geselecteerd. Dit zijn: Vroeg: ‘Purple Prince’, ‘Monte Carlo’ Midden: ‘Antarctica’, ‘Ile de France’, ‘Leen van der Mark’ Laat: ‘Maureen’, ‘Flaming Parrot' De KAVB-taxonoom benadrukt dat het proces nog niet is afgerond. “Op onze Proef- en Monstertuin hebben we de afgelopen paar jaar van de hele collectie de bloeitijdstippen genoteerd. Die gegevens gebruiken we voor het toepassen van de nieuwe groepsindeling. Ook in Edibulb zal de nieuwe groepsindeling gebruikt worden. Verder checken we op dit moment allerlei partijen en collecties om zo na te gaan welke cultivars er nog in cultuur zijn. De invoering zal nog wel een tijdje duren. Handelaren hoeven dus nog niet op stel en sprong hun catalogi en verpakkingsmateriaal aan te passen. Kortom, er is nog veel werk te verrichten.”
TULP.|42
KAVB WERKT AAN NIEUWE TULPENCLASSIFICATIE
Op basis van bloeiperiode, vormen en eigenschappen komt de KAVB op dit moment tot de volgende indeling in zeventien groepen: Voorstel nieuwe groepsindeling 1 2 3 4 5 6 7x 8x 9x 10x 11x 12x 13 14 15 16 17
Enkele vroege groep Dubbele vroege groep Enkele midden groep Dubbele midden groep Enkele late groep Dubbele late groep Parkiet groep, vroeg/midden/laat (omvat enkel en dubbel) Leliebloemige groep, vroeg/midden/laat (omvat enkel en dubbel) Gefranjerde enkele groep, vroeg/midden/laat Gefranjerde dubbele groep, vroeg/midden/laat Viridiflora groep, vroeg/midden/laat (omvat enkel en dubbel) Coronet groep (omvat enkel en dubbel) Kaufmanniana groep Fosteriana groep Greigii groep Diversen (species) groep Rembrandt groep
x = voor deze groepen geldt dat ze als toevoeging vroeg, midden of laat krijgen
TULP.|43
Wie durft? Futuroloog Jan Nekkers over de toekomst van de tulp in Nederland
Samen met de KAVB-productgroep Tulp organiseerde futuroloog Jan Nekkers van consultancybureau Future Consult in 2019 een bijzondere sessie over de toekomst. Hieraan namen ook Anthos, BKD, WUR en de NVWA deel. Omdat een vervolg er in 2020 niet in zat, schrijft Nekkers exclusief voor TULP. een méér dan prikkelende beschouwing.
Wie durft een nieuwe richting in te slaan? Scenario’s gebruik je als niet weet wat de toekomst zal brengen. Onzekerheid over de toekomst geldt zeker voor de tulpenteelt in Nederland. Er komen steeds meer eisen en uitdagingen op de sector af. De virusnormen worden steeds hoger. Chemische bestrijdingsmiddelen – door de sector consequent ‘gewasbeschermingsmiddelen’ genoemd omdat dat minder giftig klinkt – worden steeds moeilijker toegelaten. Retailers en consumenten eisen steeds meer duurzaamheidsgaranties. De bodemkwaliteit wordt steeds minder. Ook worden door de klimaatveranderingen de risico’s voor het telen van bloembollen steeds groter. Kortom: het huidige systeem van produceren is niet langer houdbaar. Goede redenen dus voor de productgroep Tulp om in september 2019 echte toekomstscenario’s te maken. Vier scenario’s Voor de productgroep Tulp waren er twee belangrijkste onzekerheden voor de toekomst. Ten eerste: hoe ziet de regelgeving vanuit Den Haag en Europa er in de toekomst uit? Die toekomstige wet- en regelgeving kan soepel zijn of juist heel streng. En ten tweede: hoe is het imago van de sector bij het Nederlandse publiek? Het toekomstig imago van de tulpenbranche kan ofwel positief ofwel negatief zijn. TULP.|45
Die twee onzekerheden leveren vier toekomstscenario’s op: In het scenario ‘Tulpenmania’ is het imago positief door de betrouwbaarheid van de sector. Binnen soepele wetgeving vindt innovatie op eigen initiatief plaats. Dat levert een positief scenario op met perspectief voor de sector. In het scenario ‘Vergeten Tulp’ zijn tulpen een saai en verouderd product en vindt door de soepele wetgeving geen innovatie plaats. Dat levert een negatief scenario op waarin de sector in een neerwaartse spiraal raakt. Het derde scenario heet ‘Zwarte Tulp’. Een negatief scenario, want door terugkerende schandalen over het gebruik van bestrijdingsmiddelen en een stringente wetgeving is de productie en export ingestort. Tenslotte scenario ‘Nieuwe Tulp’. Daar is het imago van de tulpenteelt positief, want de tulp is een luxe product. Door strenge regelgeving zijn bestrijdingsmiddelen uitgebannen. Door innovatie in datagedreven precisielandbouw zijn sommige bedrijven naar voren gekomen als marktleiders. Twee richtingen Hoe nu verder? Er zijn twee scenario voor innovatie van de sector. De eerste is de biologische. Zo teelt John Huiberts uit Sint Maartensvlotbrug volledig biologische bloembollen. Om de bodemkwaliteit te verbeteren gebruikt hij geen kunstmest of Roundup. In plaats daarvan maakt hij eigen plantenversterkers met zeewier als basis en eigen compost, bokashi, een Japanse term voor gefermenteerd organisch materiaal. Het resultaat: ‘Uiteindelijk krijgen we hiermee hartstikke mooie bollen en hebben we bijna geen uitval.’ TULP.|46
Toch wordt John Huiberts door zijn collega’s met wantrouwen in plaats van bewondering bekeken! Hoe kan dat? Is hij dan niet de innovator waar de sector juist trots op zou moeten zijn? De tweede innovatierichting is de hoog technologische. Ik zie het scenario voor me. Met duurzame precisielandbouw worden bollen geproduceerd zonder bestrijdingsmiddelen. Vertical farming: de bloembollen worden in flatgebouwen geteeld. In bakken verticaal boven elkaar. Volledig afgezonderd van de buitenwereld. Het binnenklimaat wordt nauwkeurig gecontroleerd. De ledverlichting past zich aan de groeifase aan. De voedingsmiddelen worden computergestuurd toegediend. Sensoren houden alle ontwikkelingen bij en op basis van data worden de groeiprogramma’s uitgevoerd. Medewerkers mogen alleen binnen in speciale kleding. Robots doen het zware werk. Een onmogelijk futuristisch scenario?
'Als corona achter de rug is, kan de bloembollenteelt niet meer op de oude voet verder.' Overal in de wereld schieten de initiatieven voor innovatieve urban farming en vertical farming uit de grond. Vaak in combinaties van innovatieve ondernemers, wetenschappers en financiers. We hebben in Nederland met Wageningen alle kennis in huis. We hebben in Nederland een bank die zich speciaal op de agrarische sector richt. Maar waar zijn de innovatieve ondernemers in de bloembollensector die een nieuwe richting durven in te slaan?
Jan Nekkers Futuroloog TULP.|47
PETER
VOOR E E N I E D E R in de sector en voor de samenleving in zijn geheel, stond 2020 in het teken van COVID-19. De daaropvolgende maatregelen, de impact hiervan en de noodzaak om ons aan te passen aan de veranderende situatie, waren dagelijks onderwerp van gesprek. Dat gold ook voor BKD. Met de juiste maatregelen hebben wij ons ingezet het werk zo goed mogelijk door te laten gaan. Op deze manier hebben we in 2020 ondanks corona, maximale waarborgen kunnen bieden voor de kwaliteit van bloembollen en continuering van de handel. Ons nieuwe laboratorium is eind 2019 opgeleverd. Achteraf gezien kwam dit geen moment te laat. Het ruimere laboratorium gaf ons namelijk de mogelijkheid om ondanks alle coronamaatregelen het werkaanbod tijdig uit te voeren. We zijn er trots op dat alle keuringen en toetsingen geen vertraging hebben opgelopen. Zo zijn we er, in tegenstelling tot eerdere verwachtingen, toch in geslaagd alle uitslagen van de tulpenmonsters voor 1 december 2020 te verstrekken. Op de Tulpendag van 2020 heb ik aangegeven dat we dit jaar als gevolg van de invoering van de Plantgezondheidsverordening strenger toezien op een juist gebruik van het Plantenpaspoort.
TULP.|48
PETER We hebben gezien dat de meeste bedrijven tijdig gereageerd hebben op de veranderingen en de juiste wijzigingen tijdig hebben doorgevoerd. Dat is een mooi resultaat en complimenten waard! Met de naderende Brexit zijn we in 2020 ook actief betrokken geweest. Samen met het ministerie van LNV, de NVWA en andere ketenpartijen hebben we de gevolgen van de Brexit zo goed mogelijk gevolgd en ingeschat, om ons hierop voor te kunnen bereiden. Ook hebben we ons ingezet, en doen we dat nog steeds, om bedrijven hierbij te ondersteunen.
'DIGITALISERING IN DE SECTOR IS HAALBAAR ÉN NOODZAKELIJK' Met het Vlaamse departement voor Landbouw zijn we in gesprek om de keuringen te verzorgen voor bloembollentelers die in Nederland gevestigd zijn, maar ook percelen in BelgiÍ hebben. Verwacht wordt dat we daar begin 2021 een protocol over af gaan sluiten. Tenslotte is een terugkerend agendapunt onze ambitie om processen te digitaliseren. Wij zijn ervan overtuigd dat dit voor de keten voordelen oplevert. Minder fouten, betere tracering van partijen en besparing van administratieve lasten zijn hierbij de belangrijkste voordelen. In deze glossy staat een bericht over de mogelijkheden voor het gebruik van het digitaal leveringsbericht. Zelf heb ik jarenlang gewerkt in de sierteeltsector. Daar is het gebruik hiervan al jaren gemeengoed. Dat is naar mijn stellige overtuiging ook binnen de bloembollensector haalbaar en noodzakelijk. Doet u mee?
Ir. P. (Peter) van Nieuwkoop Hoofd keuring & kwaliteit en laboratorium
TULP.|49
Resultaten keuringsseizoen 2020
RESULTATEN KEURINGSSEIZOEN 2020 Toetsen op TVX biedt kans op terugdringen besmettingsniveau sector Afgelopen jaar was tulpenvirus X (TVX) in het bestuur van de KAVBproductgroep Tulp het belangrijkste gespreksonderwerp bij de keuringen in tulp. Het virus wordt gezien als een probleem voor de kwaliteit van tulpen. Naast het tulpenmozaïekvirus (TBV) is TVX één van de belangrijkste redenen dat partijen tulp worden afgekeurd of gedeklasseerd. Het streven is om het besmettingsniveau in de hele sector terug te dringen. Vanaf najaar 2018 worden daarom cultivars waarin TVX visueel niet of niet goed toont, naast TBV, ook getoetst op TVX. Dit gebeurt middels een boltoets voor klasse I-partijen of een bladtoets voor klasse ST-partijen. Jaarlijks worden cultivars toegevoegd aan de lijst met verplicht te toetsen cultivars. Dit gebeurt als er een belangrijk verschil is tussen de visuele waarneming tijdens de opplantkeuring door BKD en het toetsresultaat. Omdat er steeds meer cultivars worden getoetst, neemt het aantal partijen met 0% TVX af en neemt het aantal afkeuringen op TVX toe. De toename van het aantal afkeuringen is terug te zien in de afname van het aandeel klasse I partijen (-4%) en de toename van het aandeel klasse ST partijen. Uiteindelijk is het de bedoeling dat door het opschonen van de zieke partijen het aantal schone partijen toeneemt en het aantal afkeuringen weer afneemt.
TULP.|51
RESULTATEN KEURINGSSEIZOEN 2020
In 2019 en 2020 is in het bestuur van de productgroep Tulp een discussie gevoerd over het uitvoeren van een inventarisatie, waarbij een aantal van de belangrijkste niet-ELISA cultivars worden getoetst op TVX.
TULP.|52
RESULTATEN KEURINGSSEIZOEN 2020
Het doel hiervan is om een beter beeld te krijgen van de mate van TVX besmetting bij niet-ELISA cultivars. Vooralsnog heeft de discussie niet geresulteerd in de uitvoering van de inventarisatie. Wel zal naar verwachting voor TVX een afbouwregeling worden ingevoerd. Op dit moment krijgen partijen die niet voldoen aan de toetsnorm voor TVX in het lopende teeltseizoen klasse ST en in het volgende teeltseizoen klasse Eindgebruik Europa (EE). In de daarop volgende jaren behoudt de partij de klasse EE.
Omdat het niet wenselijk is om zieke partijen in stand te houden, is gesproken over het invoeren van een afbouwregeling voor TVX. Verwacht wordt dat vanaf teeltseizoen 2022 een partij die niet voldoet aan de toetsnorm na drie jaar niet meer mag worden opgeplant.
TULP.|53
DIGITAAL VERHANDELEN Van een papieren naar een digitaal leveringsbericht Een leveranciersdocument (ook wel aanvoer- of leveringsnota genoemd), is verplicht als teeltmateriaal van bloembollen wordt verhandeld. Wetgeving schrijft voor dat bij levering van een partij bloembollen een leveranciersdocument wordt meegestuurd aan de ontvanger. Op deze manier worden de origine en traceerbaarheid gewaarborgd. Momenteel worden hoofdzakelijk papieren leveranciersdocumenten gebruikt. Voor een efficiënte en foutloze verhandeling van partijen bloembollen biedt het digitaal leveringsbericht een uitkomst. Steeds meer systemen en bedrijven ondersteunen het ‘digitale verhandelen’. Via MijnBKD, eigen software of via bemiddelaars als Hobaho en CNB, zijn partijen bloembollen elektronisch te verhandelen via een digitaal leveringsbericht. Het leveranciersdocument wordt dan volledig elektronisch verstuurd, waardoor de ontvanger deze direct kan accepteren in het eigen systeem en door kan zetten naar Ketenregister. Het bericht voldoet hiermee altijd aan de juiste eisen. BKD is blij dat het Sectorplatform Bloembollen de doelstelling om te digitaliseren onderschrijft. Door het platform is een project opgestart waarbij het eerste doel het realiseren van de digitalisering van het leveringsbericht is. In de eerste fase van het project – dat loopt van december tot februari - zal Florpartners de projectleiding verzorgen. Hierbij is ook een groep van exporteurs en telers betrokken. Met elkaar gaan we eraan werken om eind 2021 volledig over te gaan naar een digitaal leveringsbericht. Heeft u vragen over het digitale leveringsbericht? Neem dan contact op met BKD.
TULP.|54
BKD LANCEERT MOBIELE APP Op ieder moment toegang tot informatie over partijen en percelen BKD heeft de meest belangrijke informatie uit het MijnBKD-portaal beschikbaar gemaakt in een app voor de mobiele telefoon. Het 'MijnBKD-portaal' is het in 2019 door BKD geïntroduceerde nieuwe online klantportaal voor de teeltregistratie. Met de MijnBKD-app kan informatie over partijen en percelen op ieder moment opgezocht worden. Hiermee wil BKD de informatie makkelijk toegankelijk maken voor de gebruiker tijdens de werkzaamheden op het veld of in de schuur. De app is een versimpelde versie van het MijnBKDportaal, waarin op elk moment en op elke plek de meest belangrijke informatie over partijen en percelen is te raadplegen. Dit kan van pas komen als in het veld snel iets opgezocht moet worden, zoals gegevens over toetsen en keuringen. De app heeft tevens een scanmogelijkheid, waarmee een label met barcode van de partij is te scannen (zoals bijvoorbeeld van het steeklatetiket). Vervolgens gaat de app direct naar de betreffende partij. Bij een partij worden in de app de perceelaanduiding getoond en het locatienummer op het steeklatetiket. Dit kan van pas komen tijdens het plaatsen van de steeklatetiketten.
De MijnBKD-app is beschikbaar voor alle MijnBKD-gebruikers en is gekoppeld aan het MijnBKD-portaalaccount. De app laat direct ‘live’ de gegevens zien. De app is geschikt voor de mobiele telefoon, met IOS of Android. De app is beschikbaar in zowel de Apple Appstore (IOS), als de Google Playstore (Android).
Rabobank West-Friesland omarmt de tulpenteelt
‘Zeker nu blijkt hoe flexibel kwekers zijn’ De regionale tulpenteelt en Rabobank zijn sinds jaar en dag nauw met elkaar verbonden. Accountmanagers Food & Agri Jord Noom en Louis Brink over de kracht, kwaliteit en kansen van de sector, nu en in de toekomst.
Tekst: René Kistemaker/Beeld: Bas Zwerver
Rabobank West-Friesland omarmt de tulpenteelt
“Vooral in deze onzekere tijd is maar weer eens gebleken hoe krachtig de tulpensector is,” stelt Louis Brink. “Telers kregen door de coronacrisis te kampen met een afzetprobleem. Ze werden hierdoor overrompeld, maar ondanks alle zorgen vonden telers vrij snel creatieve wegen om de klap enigszins op te vangen. Webshops werden gelanceerd, verkoopstalletjes gecreëerd en telers werkten samen om hun product lokaal af te zetten. Het mooie is dat deze nieuwe kanalen weer groeikansen bieden voor de toekomst. Die flexibele instelling typeert de kwekers uit Noord-Holland Noord. Ze zijn constant met hun vak bezig, stoppen hun ziel en zaligheid in hun product. Juist daarom kwam corona zo hard aan. De crisis brak midden in het seizoen uit. Als je dan het product waar je zoveel in hebt geïnvesteerd niet kunt afzetten, is dat een enorme klap.”
Samen met experts kennis delen “Wij hebben ondernemers in deze onzekere tijd zoveel mogelijk bijgestaan,” zegt Jord Noom. “Dat deden we door een luisterend oor te zijn en samen te zoeken naar mogelijke oplossingen. We hebben als bank de nodige financiële ondersteuning kunnen bieden en ondernemers gewezen op de verschillende overheidsregelingen. Samen weet je meer, sta je sterker. In zo’n jaar komt ook de kracht van ons Expertisenetwerk Bloembollen naar voren. Binnen dit netwerk delen experts van Rabobanken uit de belangrijkste bollenteeltgebieden hun kennis. We bepalen samen onze visie op de sector en volgen de laatste ontwikkelingen. Elke zes weken hebben we overleg en aan het begin van deze coronatijd wekelijks. We merken dat we tot waardevolle inzichten komen, waarmee we telers gericht kunnen ondersteunen.”
Rabobank West-Friesland omarmt de tulpenteelt
“We denken met telers mee en zijn graag betrokken bij belangrijke beslissingen,” stelt Louis Brink. “Ondernemers weten zelf goed wat ze willen, maar wij kunnen ze een spiegel voorhouden, een sparringpartner zijn. We merken dat daar steeds meer behoefte aan is, zeker nu de schaalgrootte van bedrijven toeneemt. Al is schaalgrootte voor ons zeker geen doel op zich: voor elk goed plan proberen we een weg te vinden. Ook bij de wat kleinere ondernemingen in onze regio gebeuren mooie dingen.”Volgens beide accountmanagers bevindt de tulpensector zich in een interessante tijd: “Innovatie, duurzaamheid en wereldwijde trends zorgen voor veel dynamiek. Kwekers spelen continu in op veranderingen in de markt, nieuw overheidsbeleid, technologische ontwikkelingen en veranderende maatschappelijke opvattingen. Wij vinden het een uitdaging om met elkaar te kijken waar de kansen liggen, nu en vooral ook in de toekomst.”
‘Voor elk goed plan proberen wij een weg te vinden’ "Wij hebben als bank de visie Toekomstbestendige land- en tuinbouw in 2030 geformuleerd, aan de hand van zes transities,” zegt Louis Brink. “Eén van die transities is de vraaggestuurde ketens: hoe ga je om met de veranderende vraag van de consument? Ook behandelen we de kringlooplandbouw, gebiedsgerichte aanpak, versterkt ondernemerschap en de klimaattransitie. Ook de precisieland- en tuinbouw is een aandachtspunt.
“De tulp is een sterk merk,” stelt Louis Brink. “Het is onlosmakelijk verbonden aan ons land. Waar je in de wereld ook komt, Nederland ís de tulp. Met de tulp haal je het voorjaar in huis, zelfs in de meest donkere dagen van het jaar. Het is een symbool voor een nieuw begin. Daar komt nog eens bij dat de tulp een betaalbaar en goed houdbaar product is. Een product dat er is in ongelooflijk veel variaties. Nee, op de tulp raken we nooit uitgekeken.”
Rabobank West-Friesland omarmt de tulpenteelt
Kijken naar de toekomst, aan de hand van zes transities Zo kunnen met behulp van sensoren, drones of satellieten bodem en gewas zeer gericht worden behandeld. Deze transitie is veelomvattend. Hoe kunnen we op termijn zorgen voor een optimale bodemkwaliteit en biodiversiteit? Maar ook: hoe komen we tot een minimaal middelengebruik en een zo laag mogelijke CO2-uitstoot?
VISIE TOT 2030 In de visie 'Waardering voor jouw onderneming & kwaliteit van leven voor de maatschappij – Toekomstbestendige land- en tuinbouw in 2030' maakt de Rabobank een verkenning tot 2030. De bank wil hiermee een beeld krijgen van de aanpassingen die dit decennium nodig zijn om de land- en tuinbouwsector toekomstbestendig te houden. “Wij willen onze verantwoordelijkheid nemen naar de politiek, brancheorganisaties en de sector. Als adviseur, kennisdeler en sparringpartner. Ook willen we als bank een nadrukkelijke rol spelen in het maatschappelijke debat en financieringsoplossingen ontwikkelen voor circulaire landbouw.”
Deze zaken zijn van groot belang, want als het gaat om duurzaamheid stellen afnemers vaak bovenwettelijke eisen. Graag gaan wij met ondernemers in gesprek over de gevolgen van de transities voor de bollenteelt.” Kwekers zijn enorm ondernemend en daadkrachtig Dat de bloembollenteelt in Noord-Holland Noord floreert, heeft volgens de accountmanagers niet alleen te maken met het klimaat en de bodemgesteldheid. Jord Noom: “We ervaren dat kwekers in deze regio enorm ondernemend en daadkrachtig zijn. Ze zijn innovatief en regelen hun zaken goed. Het is bijna een soort vanzelfsprekendheid. Er heerst een instelling van: ‘we maken er gewoon een succes van’. En dat gebeurt dus ook. Het is mooi om te zien hoe telers successen boeken in een sector die continu in beweging is. Daar krijgen we, elke dag weer, energie van.”
Eigen ervaring is goud waard.
Zelf tulpenbollen kopen, prepareren, broeien in de schoolkas en zorgen dat de bloemen in de periode voor Valentijnsdag worden verkocht. Dat is de opdracht die de studenten bollenteelt van het Clusius College in het tweede studiejaar krijgen. Een waardevolle ervaring en hopen dat je er ook wat aan verdient.
In de tweede klas van de opleiding plantenteelt zitten elf studenten die de studierichting bollenteelt volgen.
In het tweede leerjaar is er in de teeltlessen onder meer aandacht voor de broeierij van tulpen. De studenten krijgen les op basis van het boek ‘De broei van tulpen’ en de digitale lesmodule, uitgegeven door de Bollenacademie. Dat is de theorie, maar ook ervaring opdoen in de praktijk is vanzelfsprekend heel belangrijk. Een aantal studenten doet dat op het stagebedrijf met tulpen bollen- en bloementeelt. Andere studenten kiezen voor een stage op een bollenteeltbedrijf met lelies, bijzondere bolgewassen of Zantedeschia en komen dan niet in aanraking met de broeierij tijdens de stage. Om toch kennis te maken met de broeierij in de praktijk krijgen de studenten de opdracht om 10.000 tulpen te broeien. Een mooie uitdaging, want zelf doen is toch iets héél anders dan meewerken.
Een 'zand-en-klei-battle'? De klas met studenten is verdeeld in twee groepen. De ene groep bestaat uit jongelui vanuit West-Friesland, de 'kleitelers'. De meesten hebben ervaring op een broeierijbedrijf. De andere groep bestaat uit jongens vanuit het Noordelijk Zandgebied, de 'zandhazen'. Het merendeel van deze jongeren heeft echter weinig ervaring met tulpenbroei. En hoewel het zéker geen competitie is, proef je toch enige gezonde en sportieve rivaliteit tussen de groepen. TULP.|63
Dilemma’s en onderhandelen Het begint met een partij goede bollen aankopen. Stagebedrijven bieden uitkomst. De ene groep let vooral op de broei eigenschappen van de cultivar, de andere kijkt vooral naar de mogelijke opbrengst. En daar komt al een verschil in ondernemers naar voren. De preparatie, op basis van het broeischema, wordt uitbesteed aan respectievelijk een stagebedrijf en het ouderlijk bedrijf van een van de studenten. Goed onderhandelen over de prijs van de bollen en celhuur, dit bepaalt ook je kans op winst! Het broeischema hebben de studenten gemaakt met de broeischijf. Veel broeiers hebben het hiermee geleerd en ook nu, in de tijd van automatisering en computerprogramma’s, is deze basis belangrijk. En met een cultivar en één broeitijdstip is het nog niet zo moeilijk. Maar een van de studenten geeft al aan dat zijn hoofd pijn gaat doen van de opdracht voor een broeischema met 10 miljoen bollen, 4 kleuren, van januari tot april en 10 cultivars. Ook dat handmatig. En al hoeven ze deze aantallen niet te broeien, het schema moet wel kloppen. Als je het namelijk niet leert met de broeischijf, dan ga je een geautomatiseerd schema niet snappen, geeft de docent Engel Hopman aan. Dat zal nog wat hoofdbrekens gaan kosten...
Valentijnsdag De bloemen zijn bestemd voor Valentijnsdag. Goede timing is belangrijk. Enkele dagen te laat, dat kan zo maar een paar centen per steel schelen. Dat hebben studenten vorig jaar goed ondervonden. De afzet kan via de veiling, maar de studenten denken nog na over andere afzetkanalen. Is er nog extra toegevoegde waarde te behalen? De aantallen zijn misschien wel lokaal af te zetten en dan zijn de verkoop- en transportkosten lager bedenken de goede rekenaars. TULP.|64
Al doende leren Dit tulpenproject is een van de projecten die de studenten bollenteelt doen tijdens hun opleiding. Naast theorielessen is het leren in de praktijk erg belangrijk. Zo proberen we als opleiding de studenten met goede kennis, praktijkervaring en vakvaardigheden voor te bereiden op de arbeidsmarkt. Het tulpenbroeiproject laat ze echter niet alleen zien welke teeltbeslissingen je moet nemen, maar geeft ook inzicht in de kosten. Bollen kopen, celruimte huren, prikbakken huren en de afzet. Goede afspraken maken is belangrijk, maar ook samenwerken en een goede planning. De twee cultivars hebben een verschillende trekduur, dus we gaan ze niet gelijk in de kas zetten, geeft een van de studenten al aan. Naast dit project in het tweede studiejaar hebben de studenten in het derde studiejaar het project College Company. In dat project starten de studenten een mini-onderneming. Ook in dat project komen de studenten in aanraking met alle ondernemersvaardigheden. Dat is soms best confronterend als je je studiegenoot aan moet spreken als zaken niet voor elkaar zijn. 'Een van de studenten geeft al aan dat zijn hoofd pijn gaat doen van de opdracht voor een broeischema met 10 miljoen bollen en vier kleuren, van januari tot april ĂŠn 10 cultivars'
Leren in de praktijk Tijdens de beroepspraktijkvorming (bpv), zoals de stage officieel heet, komen de studenten in aanraking met allerlei aspecten van een bedrijf. Elk studiejaar vindt de stage plaats op een ander bedrijf. In het eerste en tweede teeltjaar veelal dicht bij huis. TULP.| 65
In het derde studiejaar doen de studenten eerst een onderzoek bij een bedrijf. Dat kan zijn een opdracht over allerlei onderwerpen. In een periode van ongeveer 18 weken moeten ze het onderzoek uitvoeren. Na dit onderzoek gaan de studenten daarna weg voor een internationale bpv. Normaal gesproken gaan de studenten dan naar landen over de hele wereld, van Zweden tot Nieuw Zeeland en van de VS tot Kenia. Helaas blijven ze dit jaar noodgedwongen in Europa of Nederland. Kortom de studenten gaan met een rugzak vol ervaring de arbeidsmarkt op of stromen door naar een HBOopleiding.
Opleiding plantenteelt teeltrichting Bollenteelt Op het Clusius College kan je de opleiding Plantenteelt volgen op niveau 2, 3 en 4. Je kiest daarbij direct in het eerste jaar de teeltrichting akkerbouw, bollenteelt of glastuinbouw/zaadveredeling. Bij de opleiding bollenteelt wordt in de teeltlessen de teelt van bollen en bolbloemen behandeld. Daarnaast krijg je vakken als bodemkunde, bemesting, gewasbescherming, techniek en Economie & Bedrijf. Meer informatie over de opleiding kan je vinden op de website www.clusius.nl/mbo.
TULP.|70
Aceria tulipae
Project Phytotec: CATT als alternatief?
EEN EFFECTIEVE EN MILIEUVRIENDELIJKE OPLOSSING VOOR BESTRIJDING VAN TULPENGALMIJT Tulpengalmijt (Aceria tulipae) is een plaag van tulp. Voor een aantal belangrijke exportlanden voor tulpen geldt voor tulpengalmijt een nultolerantie: er mogen geen symptomen of mijten aanwezig zijn in de in te voeren partijen. Sinds 2014 is er in Nederland geen ruimtebehandelingsmiddel meer beschikbaar voor de bestrijding van tulpengalmijt. In het project Phytotec is onderzoek gedaan aan niet-chemische behandelmethoden om tulpenbollen vrij te maken van galmijten. Tekst: Martin van Dam
Er werd een CATT-behandeling (Controlled Atmosphere Temperature Treatment) ontwikkeld waarbij de bollen tijdens de bewaring gedurende 48 uur worden blootgesteld aan een regime van verlaagd zuurstof en verhoogd CO2. Deze behandeling doodt meer dan 99,9% van de mijten en heeft geen nadelig effect op de kwaliteit van de bollen. De behandeling vindt plaats tijdens de bewaring van de bollen, in de zomermaanden. Achtergrond Tulpengalmijt is een zeer kleine mijt die alleen bij tulp en Allium (o.a. sierui, consumptie-ui en knoflook) voorkomt. Het is een belangrijke plaag tijdens de warme bewaring van de bollen, omdat de mijten zich onder die bewaaromstandigheden snel kunnen voortplanten. De aanwezigheid van de mijten veroorzaakt uitval: bol, wortelkrans en bloem kunnen worden aangetast. De mijt is ook een belangrijke vector voor tulpenvirus-X (TVX).
TULP.|76
De voorheen veel toegepaste chemische ruimtebehandeling bij bloembollen met het breedspectrum insecticide pirimifos-methyl (Actellic-50) tijdens de bewaring is sinds begin 2014 niet meer toegelaten. Sindsdien is er in Nederland geen ruimtebehandelingsmiddel meer beschikbaar voor de bestrijding van tulpengalmijt. Wel heeft bespuiting in het veld met het insecticide Movento een goed effect op de galmijt.
Eieren, larven en volwassen exemplaren van tulpengalmijt.
De afhankelijkheid van één chemisch middel is echter ongewenst vanwege de eventuele ontwikkeling van resistentie en vanwege het risico dat op enig moment de toelating komt te vervallen.In onderzoek door PPO-Bloembollen in 2004, is een ULO-behandeling tegen tulpengalmijt ontwikkeld. Bij deze behandeling worden bollen kort na de oogst 24 uur bij 25°C gehouden in een speciale dichte ruimte met 1% zuurstof. Na een week moet dit proces worden herhaald om galmijten uit niet-gedode eieren te laten uitkomen en vervolgens ook te doden. De methode is redelijk effectief tegen tulpengalmijt maar erg bewerkelijk doordat het twee keer moet worden uitgevoerd. In het project Phytotec werd onderzocht of de milieuvriendelijke CATTmethode een beter alternatief kan zijn.
TULP.|77
Ontwikkeling van een CATT-behandeling CATT (Controlled Atmosphere Temperature Treatment) combineert hoge temperaturen met Controlled Atmosphere, om plantaardige verse producten vrij te maken van niet gewenste levende organismen zoals insecten, mijten of nematoden. Een CATT-recept is een combinatie van gassamenstelling (CO2, O2), temperatuur en behandelduur (uren tot dagen), waarbij de variabelen zodanig gekozen zijn dat de plaag wordt gedood, zonder dat het behandelde product beschadigd raakt.In 2016 en 2017 richtte het onderzoek zich met name op de doding van tulpengalmijt. Om proeven meerdere keren per jaar te kunnen uitvoeren, werden galmijten gekweekt en behandeld op knoflookteentjes. In 2016 werd begonnen met een screening van 30 CATT-recepten. De combinaties van temperatuur, tijdsduuur en gassamenstelling (O2 en CO2) werden vergeleken met de bestaande ULO-behandeling en een standaard bewaartemperatuur voor tulpen. Kleine aantallen tulpenbollen werden meebehandeld om effecten van de behandelingen op de bollen te testen. Uit deze proeven kwam al snel een behandeling met goede afdoding van mijten naar voren, maar ook bleek dat behandelingen met hoge temperatuur (vanaf 30 °C) enige schade veroorzaakten aan de bloemen, hoewel daarbij geen merkbaar verschil was in bolkwaliteit. In 2017 kregen wat grotere aantallen tulpenbollen van 7 cultivars een CATT-behandeling van 48 uur bij 25 °C en bij laag O2- en hoog CO2gehalte. Dit recept was in vele voorafgaande proeven effectief gebleken tegen galmijten en bleek nu ook door de tulpenbollen goed te worden verdragen.
TULP.|78
Vóór 2018 werden de CATT-behandelingen met tulpenbollen steeds kleinschalig uitgevoerd. De volgende stap was om te onderzoeken of de behandeling kon worden opgeschaald. Op twee CATTbehandelingsbedrijven werden 18 partijen bollen van diverse maten en cultivars behandeld. In deze proef werden ook potjes met galmijten op knoflook behandeld. Bij beide praktijkbehandelingen was er enige overleving van de galmijten, mogelijk omdat de beoogde CATT-condities niet helemaal werden gehaald. De tulpen werden opgeplant in het veld ter beoordeling van bloei en groei in voorjaar en zomer. De leverbare maten werden beoordeeld in de kas. Zowel op het veld als in de kas werd geen schade door de behandeling aan het gewas geconstateerd.In augustus 2019 werd de praktijkproef herhaald.
Bolaantasting door tulpengalmijt. Links: gezond, midden: lichte crème verkleuring, rechts: ernstige roodverkleuring. Om zeker te zijn dat de condities goed werden bereikt, werd het behandelrecept eerst een keer uitgevoerd in een lege cel met geavanceerde meetapparatuur. Tijdens deze test werden ook knoflookteentjes met galmijten behandeld. De circa 130.000 galmijten werden bij deze test allemaal gedood. Vervolgens werden 17 partijen tulpen behandeld waarvan 9 in grote palletkisten, zodat er een redelijke celvulling was.
TULP.|79
Van de 130.000 galmijten die toen werden behandeld, waren er enkele overlevenden, ongeveer 0,1%. De behandelde bollen zijn buiten geplant en in het voorjaar van 2020 werd het gewas beoordeeld. Van de 17 cultivars bleek er ĂŠĂŠn te zijn waarbij schade aan de bloem en meeldraden werd gezien. De overige 16 cultivars vertoonden geen afwijkingen. De bolontwikkeling van alle behandelde partijen vertoonde geen zichtbare afwijkingen ten opzichte van de controlebehandeling.
Vraatschade van tulpengalmijt veroorzaakt streperige vlekken in de bloem
Conclusies en aanbevelingen Er is een duurzame niet-chemische CATT-behandelmethode ontwikkeld waarmee tulpengalmijt in bollen kan worden bestreden. De behandeling kan worden uitgevoerd tijdens de bewaring, en doodt meer dan 99,9% van de aanwezige tulpengalmijten. De methode werkt beter dan de in het verleden veel toegepaste ruimtebehandeling met Actellic. Ook is de methode effectiever en eenvoudiger uit te voeren dan de ULO-behandeling. De techniek is op praktijkschaal getest en effectief gebleken, maar de praktijkervaring is nog beperkt.
TULP.|80
De ervaringen laten wel zien dat het belangrijk is dat de voorgeschreven behandelcondities in de gehele partij nauwkeurig worden gerealiseerd. Het is daarom aan te bevelen dat de behandelingen worden uitgevoerd bij professionele behandelbedrijven.
Tulpengalmijt is een belangrijke vector voor tulpenvirus-X. Links bladsymptoom, rechts bloemsymptoom
Dit project werd uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken via TKI-bureau Topsector Tuinbouw & uitgangsmaterialen Partners : Wageningen University & Research, Wageningen Plant Research Overige betrokken organisaties:GroentenFruitHuis, Vereniging van Bloemenveilingen in Nederland (VBN), Koninklijke Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur (KAVB), VGB, Kwaliteits-Controle-Bureau, Anthos, Ruvoma B.V., Nederlandse Fruittelers Organisatie (NFO), Glastuinbouw Nederland
RIJKS TULPEN
RIJKSTULPEN Het verzamelgebied van het Rijksmuseum bestrijkt de Nederlandse schilderkunst, prent- en tekenkunst. De tulp komt meer dan duizend maal in de zoekresultaten van de collectie terug. Onder de 'tulpentopstukken' van het museum bevinden zich de wereldberoemde stillevens uit de zeventiende eeuw (ĂŠn natuurlijk de iconische tulpenvazen). TULP. deelt graag een aantal favorieten met u.
www.rijksmuseum.nl
Bloempiramide De Meetale Pot (toegeschreven aan), naar Lambertus van Eenhoorn, ca. 1692 - ca. 1700 faience, blauw beschilderd in de glazuur, h 156,0 cm × b 38,0 cm × d 38,0 cm × g 29kg In elk van de tuiten van deze bloempiramide, die is opgebouwd uit losse segmenten, konden kostbare snijbloemen worden geplaatst. Het model van de hoge gestapelde bloemenvazen ontstond aan het hof van Willem en zijn echtgenote Mary, die een grote interesse had in zowel bloemschikken als porselein en aardewerk.
TULP.|84
Stilleven met bloemenvaas en dode kikvors, Jacob Marrel, 1634, olieverf op paneel h 40cm Ă— b 30cm Stilleven met bloemen in een glazen vaas op een stenen blad. Boeket met o.a. dagbloem, roos (wit, roze), tarwe, fluitekruid, anjer (rood-wit), trosnarcis, slaapbol, tulp (rood-wit), pronkerwt, hondsroos, kamperfoelie, kievitsbloem, Gelderse roos, anemoon (rood) en op de plint een anemoon (rood); verder een atalantavlinder, een rups van psivlinder, een spanrups, kevertjes, mieren en andere insekten, spinnen en een tuinslak. TULP.|85
Stilleven met bloemen in een glazen vaas, Jan Davidsz. de Heem, 1650-1683, olieverf op koper h 54,5 cm x b 36,5 cm Stilleven met bloemen in een glazen vaas op een stenen blad. Boeket met o.a. dagbloem, roos (wit, roze), tarwe, fluitekruid, anjer (rood-wit), trosnarcis, slaapbol, tulp (rood-wit), pronkerwt, hondsroos, kamperfoelie, kievitsbloem, Gelderse roos, anemoon (rood) en op de plint een anemoon (rood); verder een atalantavlinder, een rups van psivlinder, een spanrups, kevertjes, mieren en andere insekten, spinnen en een tuinslak. TULP.|86
Stilleven met bloemen, Hans Bollongier, 1639, olieverf op paneel h 67,6cm Ă— b 53,3cm Dit uitbundige boeket oogt natuurlijk, maar tulpen, anemonen, rozen en anjers bloeien in de natuur niet gelijktijdig. Bollongier stelde er echter een uitgebalanceerde compositie mee samen. Het stilleven is geschilderd kort na de beurscrash in 1637, toen menigeen failliet ging door de speculatie in tulpenbollen. Misschien verwijst het feestelijke boeket dus naar de vergankelijkheid van aardse zaken. TULP.|87
TULP. Namens de voltallige organisatie graag tot VOLGEND JAAR!
DAG VAN DE TULP 2022