Biologisch boomkweken vraagt aanpassingsvermogen, ook van overheden

ARTIKEL

Meike Wessels, maandag 6 september 2021

381 sec

Vraag en aanbod dichter bij elkaar brengen

Onlangs stemde de Tweede Kamer in met een motie van D66 en het CDA die stelt dat overheden meer biologisch plantgoed moeten afnemen, geconcretiseerd 25 procent in 2030. De Kamerleden Tjeerd de Groot en Derk Boswijk stellen dat Nederlandse overheden een belangrijke rol kunnen spelen bij het stimuleren van het gebruik van biologisch plantgoed. Dat gebeurt nu nog te weinig, vertellen ook een aantal grote boomkwekers aan dit vakblad.

Skal-perceel bij Van den Berk boomkwekerijen

In 2019 schreven wij 'Duurzaam inkopen, een veelkoppig monster' - een metafoor voor een probleem dat niet maar zo de wereld uit is. Al jaren wijzen afnemers en telers naar elkaar en steeds opnieuw dringt de kip-of-eivraag zich op: telen de telers te weinig biologisch goed of is er onvoldoende vraag van de afnemers? De motie die stelt dat 25 procent van al het plantgoed in 2030 biologisch moet zijn, kan daarop een antwoord zijn. De praktijk leert echter dat er volop gemeentelijke moties, voornemens en beleidsnota's zijn om biologisch af te nemen, maar dat de praktijk weerbarstiger is. Hierdoor blijven kwekers dikwijls met een berg prijzig biologisch plantgoed zitten, en dat is geen aantrekkelijk visitekaartje voor boomkwekers die overwegen om de Skal-molen in te gaan. We vroegen een aantal grote kwekers en een inkoper van plantgoed bij een gemeente waar zij tegenaan lopen bij dit complexe vraagstuk.

Skal-perceel bij Boomkwekerij M. van den Oever

Wettelijk beschermde aanduiding

Eerst iets over de achtergrond. Boomkwekers kunnen hun producten niet lukraak als biologisch bestempelen. 'Biologisch' is een wettelijk beschermde aanduiding; een product is pas biologisch als het is geproduceerd en gecertificeerd conform de Nederlandse en Europese regelgeving. In Nederland is Skal Biocontrole de organisatie die toezicht houdt op de biologische keten. Wie zijn boom met biologische aanduiding op de markt wil brengen, dient dus Skal-gecertificeerd te zijn. Uit cijfers van het CBS blijkt dat 1 procent van alle boomkwekerijen biologisch kweekt. In 2017 stond dat gelijk aan 42 boomkwekers, tegenover 2917 gangbare kwekers.

'Als Skal-materiaal duurder is, doe je niet meer mee in de aanbesteding. Daarmee schiet je je doel voorbij'

Biologisch kost meer

De omschakeling houdt in dat de teler drie jaar lang conform Skal-regels kweekt, maar zijn producten nog niet mag verkopen met de aanduiding 'biologisch'. Het doel van deze overgangsperiode is de bodem tijd te geven om te herstellen bij een eventuele disbalans door het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Daarbij komt dat gewassen die biologisch gekweekt worden meer tijd nodig hebben om te groeien; ze krijgen immers geen gereedschap aangereikt om meer uit de bodem te halen. Gemiddeld genomen kost het een teeltjaar extra om een biologische boom op hetzelfde niveau te krijgen. Het is dan ook voor te stellen dat Skal-gekweekt materiaal duurder is dan gangbaar materiaal. De ervaring leert echter dat biologisch gekweekt materiaal in sommige aanbestedingen vooral niet meer mag kosten. 'In een aanbesteding in Utrecht was sprake van een biologische wens', vertelt Toon Ebben van Boomkwekerij Ebben. 'Dan zeggen ze bij de inschrijving: als je Skal-gecertificeerd bent, heb je een streepje voor. Daarna komt Milieukeur, gevolgd door traditioneel materiaal. Daaruit bleek: als de prijzen gelijk zijn, gaat de voorkeur uit naar Skal. Maar is het Skal-materiaal duurder, dan doe je niet meer mee. Daarmee schiet je je doel voorbij.'

Toon Ebben van Boomkwekerij Ebben

Strikt gescheiden

Als Skal-gecertificeerd plantgoed niet duurder mag zijn, levert dat voor kwekers problemen op. Het materiaal kan immers vooralsnog niet goedkoper gekweekt worden dan gangbaar materiaal. Daarbij moet een kweker er rekening mee houden dat gangbaar en biologisch strikt van elkaar gescheiden moeten worden. 'Biologisch telen is op zich geen probleem voor soorten die zonder extra beschermende maatregelen geteeld kunnen worden', zegt Ebben. 'Het is wel lastig om de verschillende processen van Milieukeur en biologisch telen in de bedrijfsvoering gescheiden te houden. Om vermenging van de processen te vermijden, bijvoorbeeld bij grondbewerking of bemesting, maar ook bij rooien en laden, is er in principe een extra ronde nodig, of, beter nog, extra teams die naast elkaar werken.'

'Skal-certificering is voor kleinere kwekerijen moeilijk te realiseren en heeft een behoorlijke financiële impact'

Van behoorlijk duurzaam naar biologisch

De overstap naar biologisch gaat bij kwekers vaak niet over één nacht ijs. Meestal wordt er al weinig chemie toegepast en gekeken hoe een duurzame teelt bevorderd kan worden. De boomkwekers die dit vakblad raadpleegde, geven allemaal aan al langere tijd bezig te zijn met verduurzaming. 'We gebruiken nauwelijks meer chemie, al bijna twintig jaar niet meer. Op dat gebied staan we hoog aangeschreven', aldus Arie Idema van boomkwekerijen M. van den Oever. 'We zijn begonnen met het telen van biologische producten omdat we veel van onze planten toch al niet bespoten', vertelt Pieter van den Berk van Van den Berk Boomkwekerij. 'Volgens mij zijn er heel wat boomkwekers die hun bedrijfsvoering al jarenlang op duurzame wijze inrichten', vertelt Martin Houben van boomkwekerij Udenhout. 'Dat begint bij de teelt. Zo gebruiken wij weinig gewasbeschermingsmiddelen, zorgen we dat het bodemleven in orde is, leggen we graslanen aan en scharrelen er kippen op de kwekerij ter bestrijding van onkruid.'

Arie Iedema

Maar hoe duurzaam je ook werkt of hoe weinig chemie je ook gebruikt, je bent pas écht biologisch als je aan de Skal-voorwaarden voldoet en in het bezit bent van het keurmerk. ‘Als je als kweker een Skal-certificering wilt, moet je een aparte bv oprichten en mogen de gangbare en de biologische teelt niet in dezelfde ruimte staan om contaminatie te voorkomen. Dat is voor kleinere kwekerijen moeilijk te realiseren en heeft een behoorlijke financiële impact’, licht Idema toe.

Aanbestedingswet

Ellen Prosée, groeninkoper bij de gemeente Someren, merkt op dat de huidige wetgeving rond aanbestedingen kleine gemeentes in de weg zit om volledig Skal in te kopen. 'Groene aanbestedingen zijn erg lastig', zo steekt Prosée van wal. 'De huidige wetgeving is wat dat betreft star. We willen allemaal zo duurzaam mogelijk inkopen, maar de wetgeving schrijft voor dat wij, zelfs als kleine gemeente, Europees moeten aanbesteden. Dat houdt in dat al het groen soms door één aanbieder geleverd wordt, zowel heesters als bomen. Ter vergelijking: alsof je je boodschappen bij een grote supermarktketen haalt in plaats van bij de bakker en de slager.'

'Groene aanbestedingen zijn lastig'

Ze vervolgt: 'Voorheen hadden we de mogelijkheid om aanbestedingen uit elkaar te trekken door onderhands of één op één aan te besteden. Heesters haalde je bij een heesterkweker en bomen bij een boomkweker. Skal kocht je daar waar het mogelijk was. Als je het groen na een Europese aanbesteding bij één leverancier inkoopt, weet je niet waar al het materiaal vandaan komt. Zo kun je als inkoper niet puur op Skal-materiaal selecteren en krijgen we het als gemeente niet voor elkaar om Skal in te kopen. Dat is frustrerend, ook voor Skal-kwekers. Kleine kwekers schrijven niet in op Europese aanbestedingen en daarnaast is de transitie naar biologisch erg prijzig.'

Ellen Prosée, groeninkoper bij de gemeente Someren

Prosée hoopt een manier bedacht te hebben om 'de bakker en de slager' terug te krijgen in het aanbestedingssysteem. Omdat de betreffende aanbesteding nog loopt, kunnen we daar als vakblad nu niet dieper op ingaan.

'Gemeentes willen wel, maar de huidige wet houdt het voor een groot deel tegen en dat is frustrerend'

Ontbrekend aanbod

In de discussie over het kip-of-eiverhaal luidt de hoofdvraag in feite: bieden kwekers te weinig Skal-materiaal aan of is er niet genoeg vraag naar van gemeenten? Als je het aan kwekers vraagt, noemen ze veelal het aanbod dat ontbreekt. 'Er zijn een paar kwekers die Skal-percelen hebben of beginnen met zo'n perceel, maar dat is nog steeds onvoldoende om te leveren wat gevraagd wordt', zegt Houben van boomkwekerij Udenhout. Hij ziet vooral een uitdaging in de transitieperiode. 'Ik verwacht niet dat je de volledige kwekerij in één keer Skal-gecertificeerd krijgt. Met een overgangsperiode van twee of drie jaar is dat lastig te realiseren.'

Martin Houben van Boomkwekerij Udenhout

Idema van Boomkwekerij M. van den Oever stelt: 'Het is het aanbod dat ontbreekt; de vraag neemt juist steeds meer toe, vooral bij gemeentes. Recent was ik op zoek naar Skal-gekweekte heesters, maar ik kreeg het niet voor elkaar om het materiaal te verzamelen.' Idema denkt dat er vaak maar 5 procent geleverd kan worden wanneer er Skal-materiaal gevraagd wordt. 'De rest is allemaal nog regulier gekweekt.'

Van den Berk van Van den Berk Boomkwekerij meent daarentegen dat het óók nog te veel ontbreekt aan vraag: 'Biologisch uitgangsmateriaal is nog steeds heel beperkt beschikbaar. Ik denk dat er relatief weinig belangstelling voor is. Er wordt veel gesproken over biologisch en de behoefte daaraan, maar wij merken dat niet. Ik wil niet zeggen dat er helemaal geen vraag is; zo erg is het gelukkig niet, maar het is niet conform de verwachtingen van destijds. De vraag is echter of de klant bereid zal zijn om er meer voor te betalen. Wij hopen van wel, want op dit moment is dat nog niet het geval.'

'Er wordt veel gesproken over biologisch en de behoefte daaraan, maar wij merken dat niet'

Portemonnee trekken

Het kweken van biologisch plantgoed vraagt een andere benadering van de kweker, maar ook van de afnemers, overheden met name. Zijn zij bereid de portemonnee te trekken voor hetzelfde plantgoed, maar dan biologisch? Biologisch plantgoed heeft immers een hoger prijskaartje en de kwaliteit is niet per se beter. 'Het zou mooi zijn als klanten begrijpen dat biologisch telen duurder is', aldus Ebben van Boomkwekerij Ebben. 'Als daar in een aanbesteding geen rekening mee wordt gehouden, is het alleen een geschiktheidscriterium.'

'Is de klant bereid om er meer voor te betalen? Op dit moment is dat nog niet het geval'

Ellen Prosée, vanuit haar rol als inkoper: 'Voor de doelstelling van 2030 hebben we wellicht meer geld nodig om duurzaam in te kopen, maar dat geld moet er wel zijn. Volgend jaar weten we wat Covid-19 ons gekost heeft. Dan zal er waarschijnlijk meer geld gaan naar de jeugd die vastloopt dan naar Skal-gecertificeerde bomen. Die keuze kan ik begrijpen; het is niet zo makkelijk. En daar heb je als gemeentelijk inkoper geen invloed op.'

Pieter van den Berk van Van den Berk Boomkwekerijen

Overbrugmoment

Er zal nog het een en ander moeten veranderen om de doelstelling in 2030 te halen en vraag en aanbod dichter bij elkaar te krijgen. Naast meer geld kan er ook naar andere oplossingen worden gekeken. Zo stelt Idema van Boomkwekerij M. van den Oever dat een overbrugmoment noodzakelijk is. In de praktijk blijkt nu vaak dat er dagen of weken tussen order en levering zitten, maar er is tijd nodig om genoeg aanbod te creëren. Idema: 'Het is goed dat er gevraagd wordt naar duurzaam gekweekt materiaal, maar er moet wel een overbrugmoment zijn. Zo kan de opdrachtgever in de aanbesteding stellen: we willen Skal-gekweekt materiaal en geven daar een periode van vier jaar voor. Dan geef je kwekers de kans om te investeren en ergens naartoe te werken. Het ene vervalt; het andere komt ervoor in de plaats.'

Ook volgens Houben van Boomkwekerij Udenhout kunnen inkopers en de markt dichter bij elkaar komen als boomkwekers de tijd krijgen om zich te ontwikkelen op duurzaamheidsvlak. 'Ik ben ervan overtuigd dat veel PlanetProof-kwekers, net als wij, al dicht tegen biologisch telen aan zitten, maar nog enkele jaren nodig hebben om de volledige overstap te maken. Als we elkaar stimuleren om op duurzame wijze te kweken, zijn we over een paar jaar met een grote groep kwekers goed bezig, met een duurzame keten tot gevolg. Geef kwekers de ruimte om zich daarin te ontwikkelen en waardeer dat als overheid. Dit kan de overheid nu al doen door bij aanbestedingen bijvoorbeeld meer punten te geven aan PlanetProof-gecertificeerde kwekers die nagenoeg geen bestrijdingsmiddelen gebruiken. Wij willen óók dat onze leefomgeving met duurzaam gekweekt materiaal beplant wordt; dat is ook in ons belang.'

Om te kunnen reageren moet je zijn ingelogd.   LOGIN   of maak gratis een account aan.

REACTIES

Er zijn nog geen reacties.

download artikel

Tip de redactie