Is zeewier het nieuwe goud? Het potentieel als vervanger van vlees, plastic en…asbest

Een zeehond steekt zijn kop boven het water van IJmuiden-haven. Precies op de plek waar Nikki Spil (31) sinds 2017 haar zeewierboerderij The Seaweed Farmers beheert. Met een beetje goede wil zou je de vrolijke verschijning van het zoogdier kunnen zien als bewijs dat haar bedrijf de waterkwaliteit en daarmee het ecosysteem goed heeft gedaan. Het water, vervuild door onder meer de kolossale staalindustrie aan de overkant, kon wel een filter gebruiken. En dat is precies wat zeewier vermag: de suikerwier die Spil er teelt op de gehuurde ruimte van een botenligplaats, zuivert het water van onder meer fosfaten en nitraten, vangt CO2 af, levert zuurstof en stimuleert de biodiversiteit (het is onder meer voedselbron en schuilplaats voor vissen, krabben en kreeftjes).

Zo’n 11 duizend kilo zeewier kweekt Spil er jaarlijks op twee locaties en dat is zeer bescheiden, zegt ze zelf. De ambities reiken tot 100 duizend kilo in 2022. De zeewierteelt in Nederland bevindt zich nog in een experimentele fase. ‘Nederland is een Sahara voor zeewierkweek, maar ik vind het belangrijk er hier mee te beginnen.’ Dat heeft veel te maken met haar aanvankelijke zakenpartner, een surfer die eens letterlijk ziek werd van het water rond IJmuiden.

Het werd suikerwier, een inheemse soort die gedijt bij water kouder dan 12 graden. Ruim de helft van het jaar groeit het dus prima in Nederlands zeewater, al wordt de plant groter in noordelijker gelegen gebieden.

Zeewier lijkt het nieuwe goud. ‘Zeewier kan een belangrijke duurzame bron van plantaardig eiwit worden voor humane voeding en diervoeder’, schreef landbouwminister Schouten in haar Nationale Eiwitstrategie. Het is een kweekvorm die natuurlijk verloopt en die mogelijk is te combineren met andere activiteiten op zee, zoals windmolenparken.

Sushicultuur

Dat diverse soorten zeewier eetbaar zijn, is dankzij de opgekomen sushicultuur voor niemand meer nieuws. Vooral voor de vegetariër is het eiwitrijke zeewier een welkome vervanging van vlees. Tot het in Nederland verkrijgbare assortiment hoort onder meer zeewierkaas, zeewierburgers, -pasta, vegetarische zeewierham en agar agar, een veganistische vervanger van gelatine (dat wordt gemaakt uit beenderen en huid van zoogdieren).

‘Alle ogen zijn gericht op zeewier’, schreef ook wetenschapper en voorzitter van de Wageningen Universiteit Louise Fresco onlangs in een column in NRC Handelsblad over de jacht op eiwitten. ‘Gezond en een goede grondstof voor de voedingsindustrie, al vraagt de extractie van eiwitten voorlopig veel energie.’

Er zitten nog wel wat haken en ogen aan de consumptie van zeewier. Zo is volgens minister Schouten ‘nader onderzoek nodig’ naar de voedselveiligheid, want de waterzuiverende eigenschap van zeewier is tegelijk de potentiële valkuil: het wier slaat zware metalen op, die in te grote hoeveelheden giftig en schadelijk zijn voor de mens.

Ook is volgens Schouten nog onduidelijk op welke manier zeewier het beste grootschalig en ecologisch verantwoord te produceren valt in de Noordzee en kustwateren.

In tegenstelling tot in Aziatische landen is de productie hier nog kleinschalig. Nederland telt zo’n vijf zeewierboerderijen, maar alle betrokkenen zien de potentie van deze branche. De Europese vraag naar zeewier is veel groter dan de productie, berichtte enkele maanden geleden de organisatie North Sea Farmers, die meer dan honderd bedrijven in deze branche vertegenwoordigt. 

‘In Europa wordt minder dan 1 procent van het mondiale volume geproduceerd, terwijl er 10 procent van de wereldwijde zeewierproductie wordt afgenomen’, becijferde het instituut. De productie van zeewier heeft volgens North Sea Farmers een totale marktwaarde van 8,4 miljard euro. Nu importeert Europa het meeste zeewier nog vanuit Azië. Dat kan spoedig veranderen: ‘In 2030 zou lokaal gecultiveerd zeewier al een kwart van de Europese vraag kunnen dekken.’

Buiten de voedselindustrie zijn de praktische toepassingen van zeewier talrijk en veelbelovend. Hoe hip ook, het is niet nieuw: talrijke bekende bindmiddelen en E-nummers (zoals alginaat en carrageen) zijn afkomstig uit zeewieren en worden verwerkt in onder meer medicinale capsules, pudding, tandpasta, shampoo en snoepjes.

Biostimulant

Daarnaast is zeewier een prima ‘biostimulant’ (vrij vertaald: een soort biologische kunstmest) voor onder meer de bloembollenteelt. Grote velden kunnen bovendien de golfslag remmen en de kust beschermen tegen erosie.

Na raffineren, fermenteren en drogen blijft van zeewier een vezelrijke massa over waar plasticachtige producten van te maken zijn. Zo toont Nikki Spil op haar laptop schaaltjes en kopjes van ‘zeewierplastic’, ‘zeven keer duurzamer dan regulier, fossiel plastic’, zegt Spil. Ze is in gesprek met potentiële afnemers. Ook hoopt ze een afzetmarkt te vinden in grote fabrikanten van knopen, kleppen van petjes en andere massaproducten. De kosten voor dit alles vormen nog een struikelblok, maar de mogelijkheden zijn er. Spil toont de foto van een koffiekopje, gemaakt van ‘zeewierplastic’, gemaakt door branchepartners Erik Klarenbeek en Maartje Dros. Nadat ze het eens in een slootje hadden geplaatst, hadden binnen twee weken een paar slakken het kopje aangevreten – zo natuurlijk is het materiaal ook na bewerking nog.

Van nature architect, ziet Spil ook kansen in de bouw: ‘Zeewier bestaat al heel lang als isolerende en brandwerende dakbedekker, met name rond het dorp Wieringen, waar die traditie even oud is als het gebruik van rieten daken in andere streken van het land.’

Wat ze maar zeggen wil: ‘Zeewier is het nieuwe asbest.’ Maar dan wel zonder de schadelijke, ongezonde bijeffecten van die laatste. Ook zijn al tegels leverbaar die gemaakt zijn van zeewier. Het wachten is op certificatie, want ook duurzame en milieuvriendelijke tegels moeten uiteraard aan alle veiligheidseisen voldoen.

Theseaweedfarmers.com