Na het hoge water: aangespoelde kliko’s, picknickbankjes en een auto langs de oever
In de buurt van Roermond kijken Sylvia Spierts (IVN Natuureducatie) en Jos Berends (Het Limburgs Landschap) hoeveel afval er ligt. Zij staan te popelen om op te ruimen, maar dat mag nog niet van Rijkswaterstaat.
Normaal gesproken weet Sylvia Spierts precies waar het afval ligt, maar dit keer is alles vreemd. “Door de enorme hoeveelheid water en de snelheid waarmee het door de rivier gaat, is de stroming anders. Dan weet je niet precies waar het afval aanspoelt”, zegt zij. Alles wat zij aantreft, is een verrassing na de Limburgse watersnood.
Een aangespoelde koelkast, picknickbank en auto
Samen met Jos Berends van Het Limburgs Landschap inspecteert Spierts de oever van de Maas bij het plaatsje Merum, net onder Roermond. De rivier maakt er een bocht. “Dit is de Lus van Linne”, legt Berends uit. “Het water is alweer bijna naar een normaal peil gezakt.” In het water drijven grote stukken hout met hoge snelheid voorbij. Op de dijk, die als een landtong in de rivier ligt, is het gras bovenop groen en zijn de zijkanten besmeurd met slib. “Zo hoog kwam het water”, wijst Berends.
Langs de oever liggen frisdrankkratten, flessen, kliko’s, een picknickbank, jerrycans en heel veel klein spul, zoals plastic bakjes. Verderop, zegt Berends, trof hij een koelkast, een complete auto en een losgeslagen boot aan. De picknickbank, weet hij, komt uit Wessem, een dorp 3 kilometer verderop. “Kijk, de naam van het vakantiepark staat erop. Die kan terug.” Op de kliko staat de naam van een straat: “Die komt uit Chaudfontaine, in België”.
Instabiele grond
Berends wilde graag deze zaterdag al met een ploeg vrijwilligers aan de slag om de boel op te ruimen. “Ik heb tweehonderd mensen klaarstaan.” Maar hij wacht nog op toestemming van Rijkswaterstaat en de politie. Het water is nog niet overal voldoende gezakt, de grond is te instabiel en nog niet alle oevers zijn ontdaan van het gevaarlijke en te grote vuil. En er worden nog mensen vermist. Niet in Nederland, maar wel in België. Die zijn mogelijk door het water meegenomen. “We verwachten de komende week meer duidelijkheid”, zegt Spierts.
“Na de humane ramp in Limburg en vooral in het buitenland zien we nu de ramp voor de natuur”, constateert Spierts. Gewapend met een grijper, een vuilniszak en handschoenen loopt zij langs de dijk. “Vooral handschoenen zijn belangrijk. Veiligheid staat voorop.”
‘Microplastics komen verder in de voedselketen’
Er ligt door de overstromingen in Limburg, de Eifel en de Ardennen extra veel rommel in en langs de rivier, zegt bioloog Jan Andries van Franeker van Wageningen Marine Research. Hij is gespecialiseerd in het effect van zwerfafval op zeedieren. Het afval is schadelijk voor de natuur, maar ‘het echte probleem is het afval dat dag in dag uit in het water belandt’.
Twee jaar geleden bijvoorbeeld verloor het containerschip ZOE lading en lag het strand van de waddeneilanden vol troep. Van Franeker: “Maar daarna troffen we níet meer afval aan in de magen van zeedieren dan normaal.”
Het afval, vooral plastic, lijkt te verdwijnen, maar dat is slechts schijn. De grote stukken worden opgeruimd en verbrand. Maar er blijft ook heel veel liggen op het land, en dat verdwijnt deels weer in zee. Van Franeker: “Het verbrokkelt, maar vergaat niet. Het valt uiteen in kleine deeltjes en die hopen zich gedurende tientallen jaren op.”
Allerlei dieren, zoals vogels en vissen, krijgen die plastics binnen, in zee en op land. Grotere stukjes als doppen van flesjes kunnen dodelijk zijn als die in de maag niet verteerd worden, kleinere delen poepen de dieren weer uit. Van Franeker: “Maar zeer kleine microdeeltjes kunnen weefsels binnendringen en blijven daar zitten. Wetenschappers treffen die ook aan. In experimenten is aangetoond dat dit tot gevolg kan hebben dat het nageslacht wordt misvormd of dat het reactievermogen van de dieren vermindert. Die microplastics komen verder in de voedselketen.”
Een causaal verband tussen het binnenkrijgen van plastics en afwijkingen bij dieren is moeilijk aan te tonen, zegt Van Franeker. “Allerlei factoren in het milieu spelen door elkaar heen. Maar er zijn aanwijzingen dat we heel voorzichtig moeten zijn met plastic.”
Klein leed langs de wal
Spierts werkt bij het IVN, het Instituut voor Natuureducatie. Na de watersnood komt er een speciale opruimactie, maar het IVN organiseert normaal langs alle Nederlandse rivieren in het voor- en najaar een grote schoonmaak onder de naam ‘Schone rivieren’ of ‘Maas Cleanup’. Honderden vrijwilligers, vooral van sportclubs, gaan tegen een kleine vergoeding met een grijper langs de oevers. “In het najaar vinden wij vooral blikjes en chipsverpakkingen. In het voorjaar zien we meer verpakkingsmateriaal en spullen uit overgelopen riolen zoals maandverband.” Het geheel gaat uiteindelijk naar de vuilverbrander.
Voordat de opruimers komen, inventariseert IVN representatieve stukken van de wal. “In heel Nederland doen 1113 vrijwilligers dat. We proberen de herkomst van afval te achterhalen. Als wij een bedrijf herkennen, vragen we om het gebruik van plastic te verminderen en in ieder geval te voorkomen dat het in de Maas terechtkomt”, zegt Spierts. “Dit keer is dat natuurlijk anders. Wat kun je iemand verwijten als de opslag door een overstroming leegspoelt? Hier zie je ook klein leed. Kijk, kaartjes van een memoryspel in een bakje.”
Lees ook:
Was het geluk of wijsheid dat het hoge water in Nederland geen slachtoffers heeft gemaakt?
Eindelijk, het hoge water dat voor zo veel spanning zorgde in Limburg heeft ons land verlaten. Voor Rijkswaterstaat een kans om terug te blikken.
Lees ook
Nederland is het afvoerputje van Europa, maar hoeveel vuil ligt er dan langs onze rivieroevers?
Vrijwilligers vonden afgelopen jaar gemiddeld 450 stuks afval per 100 meter oever van de Nederlandse rivieren. Grootste boosdoener is de recreërende mens.