Glastuinbouw Nederland: wissels goed zetten voor klimaatneutrale sector

De Nederlandse glastuinbouw wil in 2040 klimaatneutraal werken door geen CO2 meer uit te stoten. De CO2-emissie ligt in de glastuinbouw met 5,9 megaton 14 procent lager dan in 1990, volgens de Energiemonitor Glastuinbouw van Wageningen Economic Research (WER). Het is een pittige ambitie om ook de overige 86 procent te realiseren, geven themaspecialisten energie bij Glastuinbouw Nederland Piet Broekharst en Alexander Formsma aan. 'De ambitie is alleen haalbaar met een flink rijtje randvoorwaarden', zegt Broekharst. 'Er zijn nogal wat beren op de weg, maar we doen ons best om alle wissels goed te zetten.'

Voor 2014 tot 2020 lag er een Meerjarenafspraak Energietransitie Glastuinbouw. In augustus wil Greenports Nederland, waarbij Glastuinbouw Nederland is aangesloten, samen met aan de sector gerelateerde organisaties, overheden, industrieën en energiebedrijven een nieuw convenant afsluiten voor 2021 tot en met 2030.

WER heeft in 2017 prognoses opgesteld voor de CO2-emissie in de glastuinbouw in 2030, uitgaande van realistische toekomstsituaties en beleidsmatige aspecten. De verwachte CO2-emissie loopt uiteen van 2,7 tot 3,3 megaton in 2030, 50 tot 60 procent onder het niveau van 1990.

Energiebesparing

De prognoses gaan uit van een toenemende elektriciteitsvraag door een groter areaal met belichting en een afnemende warmtevraag door energiebesparing. Voor dat laatste blijven Glastuinbouw Nederland en het ministerie van LNV werken aan het programma Kas als Energiebron (KaE), dat al sinds 2005 loopt. Het heeft onder andere de teeltwijze Het Nieuwe Telen (HNT) opgeleverd. KaE-programmamanager Jolanda Mourits van LNV legt uit dat HNT tot wel 40 procent energie bespaart en zorgt voor hogere opbrengsten en gezondere planten.

De professionele glastuinbouw past op ongeveer de helft van het totaal van 10.450 hectare HNT toe. De mogelijkheden tot energiebesparing zijn volgens Mourits nog niet uitgeput, omdat KaE door blijft gaan met het ontwikkelen, verspreiden en uitwisselen van kennis. 'Het gaat niet alleen om innovatieve technieken, maar ook om gedragsverandering, waarbij glastuinders de nieuwe teeltmogelijkheden om warmte en elektriciteit te besparen ervaren en toepassen.' Voor belichte teelten is het vervangen van SON-T-lampen door led-verlichting ook een mogelijkheid om energie te besparen.

Warmtekrachtkoppelingen uitfaseren

Voor de energievoorziening gaan de prognoses van WER ervan uit dat bedrijven met belichting in 2030 nog wel gebruik maken van warmtekrachtkoppelingen (WKK's). Bedrijven zonder belichting zouden hun op aardgas gestookte WKK's uitfaseren. Daarvoor in de plaats komt duurzame warmte, dat wil zeggen aardwarmte, biomassa, herwinning van zonnewarmte en inkoop van duurzaam gas, evenals inkoop van warmte en elektriciteit.

'Om dat te bereiken, zijn forse beleidsmatige inspanningen nodig', zegt Nico van der Velden, projectleider bij WER en een van de opstellers van de prognoses. Het betekent onder andere dat externe bronnen meer CO2 aan glastuinbouwbedrijven moeten leveren dan de huidige 0,7 megaton. Volgens de prognoses is in 2030 1,8 tot 3 megaton nodig. Knelpunt is dat het leveren van CO2 aan de glastuinbouw niet telt als bijdrage in de CO2-reductie, maar de opslag van CO2 wel. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft aan een oplossing gewerkt.

SDE++ openstellen

In de brief van 22 februari aan de Tweede Kamer schrijft minister Bas van 't Wout van Economische Zaken dat hij, op basis van het PBL-advies, de SDE++-regeling voor CO2-afvangst en -levering aan de glastuinbouw wil openstellen in 2021. Mits daarvoor de benodigde regelgeving in orde is.

De CO2-voorziening is ook onderdeel van het Klimaatakkoord en het door Greenports Nederland onderschreven visiedocument van Glastuinbouw Nederland uit 2017. Andere onderwerpen daarin zijn warmtenetten tussen verschillende glastuinbouwclusters, jaarlijks twee tot drie nieuwe aardwarmtebronnen en per jaar minstens 300 hectare aan vernieuwde kassen om nog meer energie te besparen.

ODE-heffing verkeerde prikkel

Volgens Broekharst en Formsma zijn de veranderingen technisch gezien allemaal mogelijk, maar kan de sector deze niet alleen realiseren. Bepaalde juridische en fiscale prikkels zijn op dit moment verkeerd. Een daarvan is de heffing opslag duurzame energie (ODE) per kilowattuur ingekochte elektriciteit en kuub ingekocht gas. Deze is bedoeld om subsidies binnen de Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE+) te financieren.

Tot 2019 betaalden burgers en bedrijven ieder de helft van de ODE-heffing. In 2020 is het aandeel voor bedrijven omhooggegaan naar 67 procent, maar zijn grote industrieën grotendeels ontzien. In de glastuinbouw zijn met name bedrijven met belichte teelten, zo'n 40 procent van het totale areaal, geconfronteerd met een aanmerkelijke kostenstijging.

'Juist voor de voorlopers in duurzame energie kunnen de kosten oplopen tot wel 262 procent', zegt Van der Velden. 'Financieel is het voor de glastuinbouw nu gunstiger om met WKK's te blijven werken. Maar daarmee rem je het terugdringen van de CO2-uitstoot af.'

Kostenverhoging van 30 miljoen euro per jaar

De kostenverhoging voor de glastuinbouwsector in zijn geheel is minimaal 30 miljoen euro per jaar. De door het kabinet voorgestelde compensatieregeling komt daaraan slechts ten dele tegemoet, geven Broekharst en Formsma aan. Het Belastingplan 2021 stelt dat voor een structurele oplossing die de klimaattransitie wel stimuleert, een aanpassing van het belastingstelsel nodig is. Maar dat is een kwestie voor een nieuw kabinet.

Voorzitter Radboud Vorage van Geothermie Nederland ziet dat het huidige ODE-regime de elektriciteit voor de bronpompen van aardwarmteprojecten fors duurder maakt. Hij vindt geothermie en glastuinbouw een ijzersterke combinatie die kansen biedt om bijvoorbeeld woningen te verwarmen met aardwarmte. Volgens hem zou daarvoor wel een specifieke SDE+-subsidie moeten komen.

Alles op één hoop

Vorage: 'Nu worden alle manieren voor het opwekken van duurzame energie op één hoop gegooid en moet aardwarmte concurreren met het opwekken van elektriciteit of CO2-opslag. Met CO2-opslag kun je geen woningen of kassen verwarmen, met aardwarmte wel.'

Veel aardwarmteprojecten dreigen in procedurele schoonheid vast te lopen, waarschuwt Vorage. Volgens hem is de techniek bij aardwarmte niet het probleem, maar bestuurlijk-organisatorische kwesties als vergunningverlening, bijvoorbeeld bij het opzetten van warmtenetten. Om het huidige stuwmeer van twintig aardwarmteprojecten binnen vijf jaar te realiseren, is zijn devies om minder te praten en meer te doen. Dan moet het mogelijk zijn om in 2030 de huidige 5 petajoule aan warmte die aardwarmteinstallaties nu leveren op te schalen naar 20 petajoule.

Integrale energietransitie

Jolanda Heistek, programmamanager Greenport West-Holland en vertegenwoordiger Energie bij Greenports Nederland, pleit voor een nationaal plan met een gebiedsgerichte aanpak om de energievoorziening in alle regio's klimaatneutraal te maken. Het verbinden van de glastuinbouw met de industrie en de bebouwde omgeving kan volgens haar bijdragen aan een integrale energietransitie.

'Glastuinders hebben al veel duurzame oplossingen in het eigen bedrijf doorgevoerd en op verschillende plaatsen warmtecoöperaties gevormd. Nu is het zaak om deze parels tot een ketting van warmtenetten te rijgen', zegt Heistek. 'Dat brengt veel kosten met zich mee en vooral maatschappelijke baten. Daarom zouden gemeentes, provincies en het Rijk voor de financiering van de grote infrastructuur over de brug moeten komen.'

Glastuinbouw Nederland is samen met Greenports Nederland bezig met een 'boodschappenlijst' voor de nieuwe kabinetsformateur, om de klimaattransitie in de glastuinbouw volgens plan te laten verlopen.
Een beperking van de toekomststrategie is dat je deze alleen vanuit het nu kunt bekijken, vindt Formsma. 'De afgelopen twintig jaar hebben we veel eurekamomenten gehad. En ook de komende twintig jaar zullen er ongetwijfeld nieuwe deuren openen.'