Herbezinnen op toerisme na corona

De coronapandemie heeft de kwetsbaarheid van de toeristische sector wereldwijd aan het licht gebracht. Wageningse onderzoekers pleiten daarom voor een heroriëntatie op de rol van toerisme in de samenleving. Zodat lokale economieën en natuurbescherming in bijvoorbeeld Afrikaanse wildparken minder afhankelijk worden van toeristen. Maar ook om de druk van massatoerisme op binnensteden te verkleinen en de CO2-uitstoot te verlagen door vliegen te belasten. Duurzaam reizen, sta jij ervoor open?

De toeristische branche staat volledig op haar kop sinds de uitbraak van corona vorig jaar begon. De sector is goed voor 10 procent van het inkomen en de werkgelegenheid wereldwijd. “De coronacrisis toont de kwetsbaarheid van de sector aan”, zegt René van der Duim, emeritus hoogleraar Culturele Geografie. Er zijn nauwe relaties tussen toerisme en urgente vraagstukken zoals klimaatverandering, natuurbescherming, stedelijke ontwikkeling en gezondheid, vervolgt hij. “Die relaties worden momenteel enorm uitvergroot. Overheden kunnen er niet meer omheen. Dat is de, tussen aanhalingstekens, winst van de huidige crisis.”

Gezondheidsrisico’s

Meer dan ooit zijn mensen doordrongen van de gezondheidsrisico’s van reizen. “Andere grotere uitbraken van zoönosen, zoals van SARS in 2003 in Azië en van ebola in Afrika, waren in Europa relatief ver van ons bed. Maar nu zijn veiligheid en volksgezondheid in relatie tot reizen ook hier belangrijk geworden en dat zal waarschijnlijk zo blijven”, aldus Van der Duim.

“We hebben de kans om toerisme, sociaal-economische ontwikkeling, klimaat en biodiversiteit met elkaar in balans te brengen. Ik hoop op een fundamentele herbezinning door overheden, bedrijven en door mensen zelf.”

René van der Duim, emeritus hoogleraar Culturele Geografie

Deel deze quote:

Tegelijkertijd krijgt de relatie tussen toerisme, welzijn en natuur eveneens meer nadruk. Mensen trekken op vrije dagen en met vakanties in eigen land massaal de parken en natuurgebieden in, nu veel manieren om vrije tijd en vakanties te besteden wegvallen vanwege de coronamaatregelen.

Overtoerisme in steden

Protesten van inwoners van bij toeristen populaire steden zoals Barcelona, Venetië en Amsterdam, zetten de afgelopen jaren het probleem van ‘overtoerisme’ op de kaart. De inwoners uitten klachten over drukte, onleefbaarheid, tijdelijke woningverhuur en uit de pan rijzende huizenprijzen. Vanwege de coronacrisis zijn de economieën van veel van deze steden behoorlijk geraakt.

“Dat zet de discussie op scherp. Steden moeten zich afvragen: wat voor een soort toerisme willen we? Hoe willen we dat de steden zich sociaal, economisch en ruimtelijk ontwikkelen en hoe past toerisme daarin?” Van der Duim werkte eerder mee aan een rapport van de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur over binnenlands toerisme. Daarin geeft de raad gemeenten ook concrete handvatten om het toerisme in betere banen te leiden, bijvoorbeeld via het mobiliteits- en huisvestingsbeleid.

Natuurreservaten

Publieke en private natuurreservaten en de gemeenschappen in de nabijheid in Afrika, Azië en Latijns-Amerika hebben eveneens sterk te lijden onder het gebrek aan inkomsten door de pandemie en de reisrestricties. Mensen die in het toerisme werkten verloren hun baan en veeboeren krijgen geen compensatie meer voor door roofdieren verschalkt vee. Daarnaast lopen de bijdragen van westerse goede doelen aan natuurbescherming in armere landen terug. Als gevolg van de gederfde inkomsten was er vorig jaar in de media veel te doen over toegenomen stroperij in wildparken. “Maar inmiddels is ook gebleken dat sommige vormen van stroperij juist afnemen door de reisbeperkingen.”

Basisinkomen

“Als iets redelijk stabiel lijkt, roept het geen vragen op. Maar nu zien we hoe problematisch het is als de economieën van lokale gemeenschappen en natuurbescherming op toerisme en filantropie berusten.” Van der Duim en zijn collega’s vinden dan ook dat natuurbescherming vooral een zaak voor overheden is en niet alleen voor de toeristische sector.

“Wanneer we mensen rondom natuurgebieden in deze landen een basisinkomen geven, kunnen ze makkelijker met de wilde natuur leven zonder deze te gelde te hoeven maken. Veel Afrikaanse landen stoppen te weinig geld in natuurbehoud en daarom zou de internationale gemeenschap daar in moeten investeren.”

Klimaatdoelen

Ook andere thema’s raken aan toerisme, zoals het verlies van biodiversiteit, maar ook zoetwatertekorten in tropische kustgebieden en afval van hotels en cruiseschepen. En natuurlijk klimaatverandering. “Uit onderzoek in 2019 bleek dat we de klimaatdoelen van Parijs niet halen als de groei van het toerisme zou doorzetten. Naar schatting is de wereldwijde bijdrage van toerisme aan klimaatverandering nu al 5 procent en voor Nederland is dat zelfs 10 procent.”

Minder vaak maar langer

“Gemiddeld gingen Nederlanders de laatste jaren meer dan twee keer per jaar met vakantie. In 2019 was het vliegtuig jaarlijks goed voor 10 miljoen vakanties. Door de goedkope vliegtickets is er een enorme groei geweest van zowel korte stedentrips als verre reizen.” Die trend moeten we ombuigen, onderstreept Van der Duim. “Het is veel beter om eens in de zoveel jaar een langere periode verder weg te gaan, dan vaker en korter zoals nu. Met de coronacrisis zijn we Nederland gaan herwaarderen als vakantieland. De grote vraag is natuurlijk of dat blijvend is.”

Vliegreizen belasten

Vliegen is eigenlijk te goedkoop, omdat er geen btw wordt geheven op vliegtickets en geen belasting op kerosine. “Vliegen is de meest vervuilende vorm van vervoer en je betaalt er het minste belasting over. Naast de werkelijke kosten, btw en belasting zouden ook de ecologische kosten moeten worden doorberekend in de ticketprijzen. Dat zal zorgen voor een daling van het aantal vliegreizen.”

Scenario’s

Als de wereld uit het oog van de coronastorm komt, zijn er meerdere scenario’s denkbaar. “Het kan zijn dat alles gewoon weer doorgaat, ‘business as usual’. Vanwege de diepe economische crisis die de pandemie veroorzaakt, is het mogelijk dat overheden, politici en bedrijven zich alleen op economisch herstel zullen richten.” De pandemie biedt echter ook een kans om ons te heroriënteren op de rol van toerisme in de samenleving.

Fundamentele herbezinning

“Overheden en bedrijven als de KLM en touroperators zijn meer met elkaar bezig dan ooit om de crisis te boven te komen. In Nederland en wereldwijd moeten overheden en bedrijven in hun beleid toerisme koppelen aan klimaat, biodiversiteit, armoedebestrijding en ontwikkeling, op internationaal, nationaal en lokaal niveau.” Het brede Wageningse onderzoek naar toerisme, door wetenschappers uit allerlei disciplines zoals ecologen, economen en sociologen, kan daarbij helpen.

“Er ligt nu een kans om toerisme, sociaal-economische ontwikkeling, klimaat en biodiversiteit met elkaar in balans te brengen. Ik hoop op een fundamentele herbezinning door overheden, bedrijven en op individueel niveau door mensen zelf.”

TEDx Talk van Edward Huijbens, de huidige hoogleraar Culturele Geografie in Wageningen (Engels).

Online cursussen over toerisme

Wageningen University biedt drie gratis online cursussen – zogeheten MOOC’s aan – in het Engels:
– Sustainable tourism: Society & Environmental aspects
– Sustainable tourism: Rethinking the future
– Tourism and climate change

Meer lezen:

• Opiniestuk over de negatieve effecten van toerisme
• Over toerisme en natuurbehoud in tropische zeeën
• De klimaatimpact van toerisme onderzoeken
• Dossier over Wagenings onderzoek naar toerisme
• Achtergrondartikel over fundamentele heroriëntatie op toerisme van René van der Duim
• Lees dit artikel in het Engels