Tracés
Artikels
Community
Zoeken
Ook je steentje bijdragen?
Word lid
word lid
Koffie is zo vanzelfsprekend voor ons, dat we zelden stilstaan bij de lange weg die de boontjes afleggen. Dit korte overzicht toont hoe een rijpe koffiebes transformeert tot een dampend drankje.
De struiken waaraan de koffieboon groeit, gedijen het best bij een hoge luchtvochtigheid en een constante temperatuur van minimaal 20°C. De koffieplanten doen er drie tot vijf jaar over om tot volledige wasdom te komen, maar worden met gemak zeventig jaar oud.
Als de struiken in de vrije natuur groeien, worden ze tot wel tien meter hoog. Op plantages worden de planten afgetopt op een hoogte van drie meter. Dat maakt de oogst er immers een stuk makkelijker op.
Na ongeveer acht maanden ontwikkelen de bloemetjes aan de struiken zich tot rijpe bessen. De bessen zijn eerst groen en worden donkerrood wanneer ze rijp zijn. Dan begint de oogst van de bessen die tot drie maanden kan duren. Groene, onrijpe bessen smaken enorm bitter, terwijl al te rode, overrijpe bessen eveneens een allesbehalve lekkere smaak hebben. De timing van de pluk is dan ook van het allergrootste belang. Elke koffiebes bevat twee bonen en die bonen komen vrij door het vruchtvlees van de bes te verwijderen. Daarna worden de bonen gedroogd, gepeld en verpakt.
Koffiestruiken groeien doorgaans in de schaduw en leveren jaarlijks gemiddeld 5,5 kilogram koffiebessen. Dat komt neer op ongeveer 2,5 kilogram koffiebonen. De gemiddelde Belg consumeert jaarlijks vijf kilogram koffie, dat betekent dat hij twee koffieplanten nodig heeft om zijn behoefte in te vullen.
Coffea robusta (of Coffea canephora): In Ivoorkust, Oeganda, Indonesië en Vietnam wordt voornamelijk robusta koffie gekweekt. De Coffea robusta bevat veel cafeïne (2-2,5 procent), is van mindere smaakkwaliteit en wordt daardoor voornamelijk gebruikt als basis voor oploskoffie.
Coffea arabica: De arabicabonen zijn het lekkerst en bevatten weinig cafeïne (0,8-1,3 procent). De koffiebonen zijn bijzonder populair omwille van hun milde smaak en maken dan ook 65% van de wereldproductie uit. Zulke struiken groeien vooral in Brazilië, Colombia, Sumatra (Indonesië) en Ethiopië.
Coffea liberica: De liberica is de minst geliefde soort onder de koffiebonen en is dan ook goed voor amper 1 procent van de wereldproductie. Bovendien is de oogst erg onregelmatig en intensief. Struiken met zulke koffiebonen worden in Liberia geteeld.
Koffiestruiken groeien het beste in tropische en subtropische gebieden waar het warmer dan 20°C en vochtig is. Verder moet de bodem lucht- en waterdoorlatend zijn. Brazilië (32%), Vietnam (16%) en Colombia (8%) telen de meeste koffiebonen.
Koffieplanten zijn gevoelig voor temperatuurschommelingen. Een stijging van gemiddeld 1°C kan al een verlies van 25 procent van de productie betekenen. Een studie uit 2017 schat dat tegen 2050 het totale gebied dat geschikt is voor koffie, verkleint met 73 tot 88 procent.
Bovendien doen schimmelziektes zoals koffieroest het ook beter bij warmere temperaturen. Als die ziekte toeslaat, zit er niets anders op voor koffieboeren dan nieuwe struiken te planten. Aangezien het vijf jaar vergt voordat de plantjes volwassen zijn en bessen werpen, betekent dat geen opbrengsten gedurende die periode.
Na het oogsten worden de koffiebonen via een droge of natte methode uit de bessen gehaald. Handgeplukte kwaliteitsbonen worden omwille van hun milde smaak meestal volgens de natte methode verwerkt.
De rijpe koffiebessen worden gekneusd waardoor het vruchtvlees van de bes grotendeels van de koffieboon wordt gescheiden. Er blijft een slijmachtige substantie achter. Dat laagje wordt met behulp van fermentatie verwijderd.
Fermentatie is het proces waarbij de gisten, bacteriën en enzymen die van nature op de bes voorkomen gedurende drie dagen de slijmlaag afbreken en verwijderen. Het verwijderen van de slijmlaag geeft de koffiebonen een frissere en mildere smaak.
Bij het droge proces worden de rijpe exemplaren meteen op grote droogvloeren gelegd. Na ongeveer drie weken kan de buitenste schil via een pelmachine verwijderd worden. In die tijd zijn de verschillende smaakstoffen van de slijmlaag wel al in de bonen getrokken. Daardoor hebben de koffiebonen die verwerkt werden volgens de droge methode een vollere smaak.
Zowel bij het natte als het droge proces blijft pulp als restproduct over. Dat wordt gebruikt als veevoer, maar ook vaak in rivieren gedumpt.
Tijdens het productieproces van één enkele kop koffie wordt zomaar eventjes 176 liter water verbruikt. Een kopje thee vergt daarentegen ‘slechts’ 100 liter water.
Koffieplanten hebben veel water nodig omdat ze makkelijk vocht verdampen. Zeker wanneer de plantjes in de volle zon groeien. Verder wordt er tijdens het verwerkingsproces van de koffiebonen ook water verbruikt. De koffiebonen worden van de bessen gescheiden door ze te spoelen en in een waterbak te leggen. Alleen dan komen de rotte bessen bovendrijven. Koffiebonen worden vervolgens nog eens gewassen.
Nadat koffiebonen uit de bessen werden gehaald, worden ze als groene bonen vervoerd of eerst gebrand en daarna vervoerd. Zo’n 90 procent van de geïmporteerde koffiebonen is nog groen bij vervoer en wordt in Europa gebrand.
Voordat een verzameling bonen gebrand wordt, worden ze gemengd. De goede eigenschappen van de robustabonen moeten de goede eigenschappen van de arabicabonen aanvullen. De duurste mengelingen bestaan vooral uit arabicabonen. De goedkopere blends bevatten vooral veel robusta’s. De wereldwijde verhouding van robusta- en arabicabonen is 36 procent ten opzichte van 64 procent.
Wanneer de koffiemengelingen zijn samengesteld, gaan de bonen naar ronddraaiende trommels. De bonen warmen daarin op tot 150 °C. Daarna loopt de temperatuur op van 225°C tot 370 °C.
De mate van branden bepaalt de smaak van de koffie.
Export: Braziliaanse (arabica)bonen zijn populair en maakten tijdens de eerste zes maanden van 2016 maar liefst 32 procent van de wereldwijde export uit. 22 procent van de geëxporteerde koffiebonen zijn robusta koffiebonen uit Vietnam. Colombia volgt met 12 procent. Vervolgens zijn er kleinere bijdrages van Honduras (5 procent), India (5 procent), Oeganda (3 procent), Indonesië (3 procent), Guatemala (3 procent), Peru (2 procent) en Ethiopië (2 procent). De overige 11 procent is afkomstig van: Mexico, Ivoorkust, Rwanda, Costa Rica, Ecuador, Kenia en Nicaragua. (2016)
Import: Specifiek voor Europa geldt dat 30 procent van de geïmporteerde koffiebonen afkomstig is van Brazilië, 20 procent komt uit Vietnam, 6 procent is van Colombiaanse afkomst, 6 procent van Honduras, 4 procent van Indonesië, 4 procent van Oeganda, 4 procent van Peru en 2 procent van Ethiopië. (oktober 2015).
De vijf grootste importeurs, Nestlé, Kraft, Sara Lee, Procter&Gamble en Tchibo, controleren samen 50 procent van de wereldwijde koffiemarkt.
In 2013 importeerde België 318.775 ton koffiebonen. Daarvan was 90 procent nog groen. Groene koffiebonen worden vervolgens in koffiebranderijen gebrand. Acht procent was reeds gebrand. De overige 2 procent was koffie-extract.
Nederland importeerde hetzelfde jaar 129.783 ton koffiebonen. 57 procent bestond uit groene koffiebonen, 38 procent van de bonen was reeds gebrand en 5 procent was koffie-extract. (2013)
Meestal worden schepen ingezet voor het vervoer van goederen over langere afstanden. Enkel tijdsgevoelige goederen met een hoge waarde worden per vliegtuig vervoerd. Koffiebonen belanden dus in een container op een vrachtschip en komen zo naar Europa.
De impact van vrachtschepen op het milieu is gemiddeld 30 procent kleiner per kilometer dan die van vliegtuigen.
De haven van Antwerpen is de belangrijkste koffieopslagplaats ter wereld. Zo stockeert de haven 250.000 ton ruwe koffie, goed voor 27 miljard kopjes koffie. Ook wat de tewerkstelling betreft, is de haven van Antwerpen met in totaal bijna 62.000 werknemers, de belangrijkste Vlaamse zeehaven. (2014)
Koffie wordt meestal in bulk geleverd, in jutezakken van 60 tot 70 kilogram. Daardoor is het ontladen van de schepen vrij arbeidsintensief. Intussen is de haven van Antwerpen expert in het laden en lossen van koffie en de grootste koffiebranderijen van België hebben zich in de nabijheid van de haven gevestigd, denk maar aan Rombouts en Miko koffie.
De luchtdicht verpakte, ongebrande koffiebonen blijven enkele jaren goed. Ze worden in hangars opgeborgen of meteen verder getransporteerd. Nadat ze Antwerpen passeren, vervoeren vrachtwagens, treinen of opnieuw vrachtschepen ze naar onze Europese buurlanden.
Een Belg consumeert gemiddeld meer dan vijf kilogram koffie per jaar. Dat is goed voor 800 kopjes in totaal of iets meer dan twee kopjes koffie per dag. Een Nederlander drinkt met jaarlijks 150 liter, of 1100 kopjes nog meer koffie. Dat is hetzelfde als drie koppen per dag of zeven kilogram koffie per jaar.
Koffie stimuleert de nucleus accumbens niet, het beloningssysteem in de hersenen dat een grote rol speelt bij verslavingen. Daarom is de verslavende werking van koffie klein, in vergelijking met stoffen als cocaïne. Maar cafeïne heeft wel degelijk een invloed op andere delen van ons lichaam. Daardoor kan je psychisch afhankelijk worden van koffie. De Wereldgezondheidsorganisatie erkent afhankelijkheid van cafeïne als een aandoening.
Koffiegebruikers die plots een dag geen koffie drinken, kunnen ontwenningsverschijnselen (zoals hoofdpijn) vertonen die verklaard worden door een gebrek aan cafeïne.Cafeïne komt via de bloedbaan in de hersenen terecht en blokkeert daar de werking van adenosine. Adenosine is een kalmerende stof die ervoor zorgt dat de hersencellen zich kunnen herstellen. Bovendien wordt de concentratie adenosine groter wanneer je lichaam moe is. De stof waarschuwt je op die manier dat het slaaptijd is.
De cafeïne in koffie stopt de werking van adenosine even, doet de de bloedvaten naar de hersenen vernauwen. Daardoor moet het hart sneller pompen en wordt er adrenaline aangemaakt. Dit proces maakt je alert. Het lichaam went wel aan de aanwezigheid van cafeïne en zal meer adenosine aanmaken. Als de cafeïne bij koffiefanaten uitgewerkt is, worden de bloedvaten naar de hersenen opnieuw wijder en is de concentratie adenosine hoger waardoor je hoofdpijn kan krijgen.
Aangezien koffie cafeïne bevat, kan een doorsnee volwassene beter niet meer dan 4 à 6 kopjes (van 125 ml) koffie per dag drinken. Dat komt neer op driehonderd tot vierhonderd milligram cafeïne. Een gemiddeld kopje koffie bevat ongeveer 80 milligram cafeïne. Als je de dosis niet overschrijdt, zal je niet snel afhankelijk van koffie worden. Als je dat wel doet, dan kan je slapeloos en rusteloos worden. Zelfs cafeïne die zes uur voor het slapengaan werd geconsumeerd, vermindert de slaapduur tot een uur.
Zwangere vrouwen drinken best niet te veel koffie; tweehonderd à driehonderd milligram per dag is het maximum. Dat komt neer op 2 tot 3 kopjes van 125 ml. Hoge dosissen cafeïne tijdens de zwangerschap kunnen
immers leiden tot onder andere vroeggeboorte en een laag geboortegewicht.
Cafeïne houdt je niet alleen wakker, het maakt je ook alerter. Het lichaam zal wel pas reageren op een kop koffie wanneer het niet gewend is aan de stof en dat een halfuur tot een uur na inname.
Wanneer je dagelijks meer dan vier koppen koffie drinkt, zal je er niets meer van merken. Je lichaam maakt dan meer adenosine (kalmerende stof) aan en daardoor neemt het effect van cafeïne af.
Gebruikte papieren koffiefilters horen thuis bij het GFT-afval. Dat betekent dat het organisch materiaal later wordt ingezameld en verwerkt tot nieuwe grondstoffen zoals compost.
Nespresso is een tak van de Nestlé groep. Het idee rondom koffiecapsules ontstond in 1970 en zes jaar later werd het systeem gepatenteerd. Pas in 1986 kwamen de eerste apparaten op de markt. De koffie is bekend en razend populair, onder andere dankzij George Clooney en het zinnetje ‘what else’.
Capsules:
Koffiecapsules zijn populair en maken maar liefst één derde uit van de volledige West-Europese koffiemarkt. De koffie wordt dankzij de capsules zuurstofvrij verpakt waardoor het aroma langer vers blijft. Ze zijn echter niet erg duurzaam. Sommige capsules bestaan uit 6 gram koffie en 3 gram verpakking. Ze worden slechts eenmalig gebruikt en belanden daarna in de vuilnisbak of in een recycleerzak.
Aluminium koffiecups zijn herbruikbaar op voorwaarde dat klanten gebruikte capsules in zulke recycleerzakken verzamelen die Nespresso gratis uitdeelt, in plaats van ze in de vuilnisbak te gooien. Aluminium recycleren vergt 95 procent minder energie dan het ontginnen van nieuw aluminium. De CO2-uitstoot is 60 tot 80 procent kleiner. Al zou iedereen zijn koffiecups voorbeeldig sorteren, is het scheiden van de drie afvalstromen koffie, aluminium en plastic energieverslindend. Tenslotte geeft Nespresso geen cijfers vrij over de inzameling en recyclage van koffiecups.
Koffiegruis, het goedje dat overblijft als je koffie hebt gezet, is een ideale grondstof voor nieuwe toepassingen. Je kan er zelf paddenstoelen mee kweken of je handen ermee scrubben. Bedrijven maken er textiel en meubilair van.
Aluminium is een element dat in gesteenten voorkomt. Vooral het mineraal bauxiet is populair om aluminium uit te winnen, aangezien het percentage aluminium bij dat gesteente het hoogst is.
Aluminium wordt gerecycleerd: een aluminium product in de Europese Unie bestaat uit ongeveer 47 procent gerecycleerd materiaal. De overige 53 procent werd uit nieuwe gesteenten gewonnen.
Het winnen van aluminium uit bauxiet heeft zijn gevolgen, zoals ontbossing en het vrijkomen van schadelijke stoffen zoals fijnstof en zwaveloxiden. Om de bauxietmineralen te vinden wordt er heel wat grond weggegraven en worden bomen gekapt. Verder ontstaat er rode modder door de reststoffen van bauxiet. Die modder is, omwille van de hoge pH-waarde of zuurtegraad, enkele jaren na het ontginnen van aluminium schadelijk. Ernstige brandwonden bij de mens kunnen een pijnlijk gevolg van die rode modder zijn.
De aluminiumindustrie probeert de ecologische voetafdruk te verkleinen door ontbossing te vermijden en de planten en dieren te verplaatsen alvorens het ontginnen. Bovendien vergt het recycleren van aluminium 95 procent minder energie dan nieuw aluminium ontginnen. Toch moet er nog steeds nieuw aluminium worden geproduceerd om aan de vraag te voldoen.
Nespresso beweert dat hun capsules duurzaam zijn omdat ze van aluminium gemaakt zijn. Die stof is herbruikbaar op voorwaarde dat klanten hun gebruikte capsules naar de verzamelpunten brengen en ze niet gewoon in een vuilnisbak gooien. In België zijn er in totaal meer dan 700 verzamelpunten. Nederland doet het beter en telt er ongeveer 2.000.
Aangezien koffiecapsules zo’n zware last voor het milieu zijn, verbood Hamburg het gebruik van de capsules zelfs sinds februari 2016. Nespresso werkt aan duurzame alternatieven zoals de Waycap (zie hieronder).
Nadat het patent van de koffiecups werd opgeheven, bracht onder andere Douwe Egberts zijn eigen variant van de koffiecup op de markt. Die capsules zijn gemaakt van een doorzichtige kunststof of plastic. Zulke cups worden net zoals de aluminium exemplaren van Nespresso eenmalig gebruikt, maar belanden bij het restafval en worden niet gerecycleerd. Daardoor hebben zulke capsules de grootste milieu-impact.
Als tweede op het lijstje staat een biologisch afbreekbare plastic capsule die opnieuw eenmalig wordt gebruikt en dan bij het GFT-afval wordt gesorteerd. Omdat de productiekosten groter zijn dan bij het recyclageproces van aluminium, is de aluminium capsule beter, als ze tenminste uit gerecycleerd materiaal bestaat.
Nog beter zijn koffiepads die bij het GFT-afval thuishoren en herbruikbare capsules zoals de Waycap die je zelf vult met duurzame koffie.
Het meest milieuvriendelijke is afstappen van de koffiecapsules. Een koffiepot met koffiebonen en een authentieke filter is nog steeds de meest milieuvriendelijke optie. Op voorwaarde dat de hele pot koffie wordt opgedronken natuurlijk.
