Direct naar artikelinhoud
ColumnLisa Becking

Doe zoals Darwin deed: bewandel twee keer per dag een ‘denkpad’

Doe zoals Darwin deed: bewandel twee keer per dag een ‘denkpad’

Een walvishaai kan langszwemmen zonder dat ik het merk; zo geconcentreerd zoek ik sponzen in het rif, noteer ik koralensoorten of verzamel een monster. Tijdens een onderzoeksduik is mijn duikbril gericht op de bodem. Totale tunnelvisie. De laatste minuten van een duik neem ik daarom even vrij. Ik zwem rustig rond, bewonder de omgeving en fotografeer alleen mooie vormen, zonder enig wetenschappelijk nut. Op die momenten zie ik niet de zakpijp Polycarpa aurata, maar een paars-geel zeebeest in een mooie compositie met een paarsblauw landschap. ‘I discovered in nature the nonutilitarian delights that I sought in art.’ Beter dan Nabokov kan ik het niet verwoorden.

Boven water, in de academische wereld, geven we te weinig ruimte aan deze intellectuele afdwaling. Ik zie vooral iedereen rennen, alle taken van onderzoek – schrijven, acquisitie, begeleiding, onderwijs en commissies –tegelijkertijd excellent proberen te vervullen. Inmiddels is wel bekend dat nieuwe ideeën voortkomen uit zowel rationeel redeneren als associatief en intuïtief denken. En toch overschatten we tegenwoordig consequent de rol van rationaliteit in onze besluitvorming. Natuurlijk vormen harde wetenschappelijke vaardigheden, kennis en feiten het fundament, maar wetenschappelijke doorbraken komen voort uit een gebalanceerde mix van rationaliteit en avontuurlijke associatie. Het creatief proces van indirecte associëren is wel erg afhankelijk van je gemoedstoestand. Hiervoor is lege ruimte nodig. Darwin had een ‘denkpad’ waarover hij twee keer per dag ging wandelen wat uiteindelijk leidde tot zijn beroemde evolutietheorie. Dit wordt amper besproken in ons onderwijs, dat geheel gericht is op rationaliteit. Een vioolspelende hoogleraar in Wageningen Marten Scheffer, met veelvuldig publicaties in Science en Nature, noemt het creatief proces in de wetenschap zelfs de vergeten helft van wetenschappelijk denken. Zijn advies: omarm het onverwachte, creëer condities voor een creatief proces, weersta dogma. En ga kijken bij kunstenaars.

Mijn eerste samenwerking met kunstenaars dwong me onlangs om na te denken over vragen die ik anders niet zou durven stellen. Een schrijver vroeg me hoe je zou kunnen ontdekken of aliens geëvolueerd zijn in de vorm van mensen. Een beeldend kunstenaar wil weten welke vormen de mens zal aannemen in 10 duizend jaar. Kunst brengt anarchie, alles kan. Het geeft een verrassend ander perspectief op een onderwerp dat je al dacht te kennen. Bovendien is er zoveel kunst in onze wetenschap. Het eerste wetenschappelijke fotoboek dat ooit is verschenen, met helblauwe cyanotypen van algen, wordt inmiddels als kunstwerk beschouwd en dient als inspiratie voor kunstenaars zoals Elspeth Diederix, die nu exposeert in Huis Marseille. Faberyayo brengt zelfs een ode aan m’n hele vakgebied in z’n lied Marine Biologie. Hij moet duidelijk mee op expeditie!

Deze zomer ga ik bedenken hoe ik mijn werk anders kan inrichten. Meer wandelpaden zoals Darwin, meer willekeurige ontmoetingen, vaker omhoog kijken. Misschien dat er wel een walvishaai voorbij zwemt.

Lisa Becking is universitair docent mariene ecologie bij Wageningen University and Research. 

Mangrovebloem aan wateroppervlak.Beeld Lisa Becking
Paars zeebeest (Polycarpa aurata)Beeld Lisa Becking