Hoe maken we slijmmatten een sexy studieobject?
Mariene tijdmachines, die bestudeer ik. Om vandaag al te kunnen zien hoe het zeeleven in de toekomst zal reageren op verhoogde zeewatertemperaturen en verminderde waterkwaliteit, onderzoekt mijn team mariene meren – eilanden van zeewater. En wat zien we? Een koraalrif zonder koraal, vol sponzen en rode matten. De toekomst lijkt helaas al nabij. Die rode matten zien we nu ook al in de riffen van Caribisch Nederland, zowel over zandvlaktes in de diepte, als slijmerige lagen rondom ondiepere koralen. Is The Blob, het immens, moordend slijm uit de gelijknamige jaren tachtig cultfilm, werkelijkheid geworden in zee?
Misschien. Het zijn matten van bacteriën, met name cyanobacteriën – beter bekend als blauwalg. Heel verwarrend die benaming, want het zijn geen algen en ze kunnen ook rood-bruin zijn. Er zijn veel soorten cyanobacteriën, zowel in zout- als in zoetwater. Afgelopen zomer, schoten de bordjes ‘blauwalg – niet zwemmen’ als paddenstoelen uit de grond bij menig zoetwaterplas. Sommige soorten kunnen namelijk schadelijk zijn voor de gezondheid van zwemmers en duiden op slechte waterkwaliteit.
In een gezond koraalrif komen de matten in kleine hoeveelheden voor, waar ze het ecosysteem voorzien van voedingstoffen. Cyanobacteriën zijn dus belangrijk, alleen de balans lijkt verschoven. Dit komt goed naar voren in de langstlopende tijdserie van een koraalrif, die in 1974 werd gestart door professor Rolf Bak op Curaçao en Bonaire. Elke twee jaar fotografeerde hij hetzelfde stukje rif, daarna nam koraalrifbioloog Erik Meesters het stokje over.
Uit een studie van die foto’s blijkt dat gedurende 40 jaar het aantal koralen gehalveerd is, terwijl de bedekking met cyanobacteriën juist is vertienvoudigd. De giftige matten kunnen koralen beschadigen en geven nieuwe koraallarven geen kans om te vestigen, waardoor het bestaan van de koraalriffen in gevaar komt. De matten groeien goed bij warm water en vervuiling door erosie en gebrekkige waterzuivering.
Zoals de alarmbellen bij zoetwaterplassen rinkelen, wekken de matten van cyanobacteriën in koraalriffen nog beperkte reactie op. Met uitzondering van collega’s bij de Universiteit van Amsterdam, Wageningen en een paar andere instituten, wordt er nog weinig onderzoek naar gedaan. Waarom wordt deze olifant in de kamer gemist?
Mensen herkennen ze vaak niet. Hoe dieper je gaat hoe meer rood verdwijnt, waardoor deze pluizige rode matten groenig als alg lijken en als zodanig geregistreerd worden. Ze zijn ook heel dynamisch. Binnen een paar dagen kunnen ze uitgroeien, en dan opeens weer verdwijnen.
Misschien is hun onbekendheid vooral te wijten aan het feit dat slijmmatten niet zo’n sexy onderwerp zijn. Er is een marien vervolg op The Blob nodig. Als het net zo gaat als bij Jaws en de fascinatie voor haaien, worden die slijmmatten vanzelf een razendpopulair studieobject.
Lisa Becking is universitair docent mariene ecologie bij Wageningen University and Research
