Een scherm van luchtbellen moet microplastic uit rivieren filteren vóór het naar zee drijft

Wie goed kijkt, ziet iets bijzonders in de sloot op deze zonnige vrijdagmorgen in het Noord-Hollandse dorp Wervershoof. Daar, in het water: een diagonale lijn met schuim en opborrelende luchtbelletjes. Boven de sloot een smal bruggetje met allerlei meetinstrumenten. Aan de oever straalt Anne Marieke Eveleens, afgestudeerd neurobiologe en mede-oprichter van deze zogeheten The Great Bubble Barrier, een bellenscherm in het water dat plastic moet afvangen. Niet alleen weggewaaide boterhamzakjes en afgedankte flesjes, maar ook kleiner plastic van slechts 1 tot 5 millimeter. De eerste meetresultaten van de betrokken onderzoeksinstituten laten zien dat het bellenscherm ook die kleine deeltjes uit het gezuiverde rioolwater kan afvangen.

Dat microplastic kun je tegenover overal vinden: in de zee, in voedsel, in drinkwater en zelfs in de sneeuw van het noordpoolgebied. Hoe schadelijk het precies is voor de gezondheid, daar zijn wetenschappers nog niet uit. In augustus schreef de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat de concentratie microplastic in het drinkwater vooralsnog zo laag is, dat die geen bedreiging vormt. Al was deze conclusie wel getrokken op basis van ‘beperkte informatie’, de VN-organisatie dringt aan op breder onderzoek.

Dat je dat plastic liever niet in drinkwaterbronnen hebt, dáár is iedereen het wel over eens. Wat er niet in komt, hoef er later immers ook niet uit te filteren. Bij de rioolwaterzuivering in Wervershoof doen drinkwaterbedrijf PWN, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK), wateronderzoeksinstituut KWR en start-up The Great Bubble Barrier momenteel metingen naar de hoeveelheid, vorm en grootte van microplastics in het gezuiverde afvalwater.

Zeilvriendinnen

Begin 2017 richtten zeilvriendinnen Anne Marieke Eveleens, Saskia Studer en Francis Zoet The Great Bubble Barrier op: een oplossing om plastic afval op te vangen voordat het de oceanen bereikt.

Door lucht door een geperforeerde buis te pompen, die vlak boven de bodem van een rivier of kanaal ligt, ontstaat via een opwaartse stroming een barrière van luchtbellen. Die stroming voert het plastic afval mee. Door het bellenscherm diagonaal in het water te plaatsen, drijft het plastic vanzelf naar één kant waar je het kunt opvangen. Het drietal won met hun idee prompt een half miljoen euro bij een grote internationale duurzaamheidswedstrijd.

Wat handig is aan de bubbels: vissen en schepen kunnen gewoon passeren. Alhoewel, sommige vissen zijn huiverig om door het bellengordijn te zwemmen. Eveleens: ‘Hier hebben we twee oplossingen op bedacht: door de buis een klein stukje boven de bodem te plaatsen, kunnen de vissen er ook onderdoor zwemmen. En door de luchtmuur in twee losse diagonale delen op te splitsen, kunnen de dieren om de barrière heen zwemmen.’ Bubbelbarrières zijn ook bekend uit andere sectoren, bijvoorbeeld om het olie van een olielek bij elkaar te houden, of heigeluid op zee te isoleren. De toepassing voor plastic afval is nieuw.

De eerste resultaten laten zien dat het bellenscherm plastic deeltjes tussen de 1 en 5 millimeter tegenhoudt. Onderzoeker Eelco Pieke van Het Waterlaboratorium analyseert de microplastic in Wervershoof. Hij wil weten tot welke formaat microplastic de luchtbelletjes effectief zijn. ‘Hoe kleiner de deeltjes, hoe moeilijker ze reageren op de bubbels.’

Cruciale plekken

Nadelen heeft de Bubble Barrier ook. Zo is de installatie prijzig – al wil Eveleens geen bedragen noemen. ‘Het is niet zo dat je met een tuinslang met wat luchtgaatjes even snel een bellenscherm kunt maken.’ Ondanks het prijskaartje zijn al meerdere partijen geïnteresseerd in de installatie van de bellenschermen. Wanneer we de bubbels in Nederlandse rivieren of grachten kunnen verwachten? Eveleens: ‘Dat weten we nog niet. We willen in ieder geval niet in elke waterweg in Nederland een bellenscherm maken, alleen op de cruciale plekken.’

Jan Andries Franeker, marien bioloog bij Wageningen Marine Research, is gecharmeerd van het project: ‘Hoe dichter bij de bron je plastic kunt afvangen, hoe beter. De methode richt zich bovendien op de hele waterkolom; belangrijk want het plastic bevindt zich op verschillende dieptes.’ Hans van Weenen, voormalig hoogleraar duurzame productontwikkeling die zich veel in de plasticproblematiek verdiept, noemt het bellenscherm een beter idee dan apparaten die plastic uit de zee vissen. Wel vindt hij het grote aantal opruiminitiatieven voor plastic in schril contrast staan met het aantal projecten om minder plastic te produceren. ‘Cosmetica wordt nu volgestopt met microplastics vanwege hun schurende werking, terwijl dat ook met natuurlijke materialen kan. Dat is nog maar één voorbeeld. Minder plastic produceren en meer hernieuwbare materialen: dat zou het belangrijkste doel moeten zijn.’

_{Verbetering: Bij dit artikel was eerder per abuis een graphic geplaatst die niets met het artikel te maken heeft. Dat ging over visnetten, bij een stuk dat later nog moet verschijnen.}