Zoektocht naar beruchte strijdheer Kony gestaakt: 'Hij is gemarginaliseerd'
Joseph Kony, de Oegandese krijgsheer wiens beruchte Verzetsleger van de Heer decennialang kinderen ontvoerde, is nog steeds spoorloos. Maar de zoektocht naar hem wordt beëindigd. 'Hij is gemarginaliseerd.'
De jacht op de Oegandese oorlogsmisdadiger Joseph Kony is gestaakt. Niet omdat de rebellenleider terecht is, maar omdat zijn eens zo beruchte Verzetsleger van de Heer (LRA) dermate is gemarginaliseerd dat de geldverslindende speurtocht niet meer de moeite waard wordt geacht. Oeganda en de Verenigde Staten die de zoekactie met respectievelijk 1.500 en 150 militairen leidden, zijn deze week begonnen met het terugtrekken van hun troepen.
Kony is oud - als hij überhaupt nog leeft -, de meeste rebellen zijn weggelopen en hij heeft nergens meer steun. Maar zeg nooit nooit
Hoogtijdagen zijn voorbij
De kans dat Kony's rebellenleger, dat vermoedelijk nog slechts 120 man telt en zich vermoedelijk schuilhoudt in de Centraal Afrikaanse Republiek (CAR), zich weer versterkt wordt alom klein geacht. 'De hoogtijdagen van de LRA liggen al jaren achter ons', zegt Ben Shepherd, analist bij de Britse denktank Chatham House. 'Kony is oud - als hij überhaupt nog leeft -, de meeste rebellen zijn weggelopen en hij heeft nergens meer steun. Maar zeg nooit nooit', nuanceert hij vanuit Londen. 'Er zijn eerder momenten geweest dat de victorie werd gekraaid en hij toch weer terugkeerde.'
Vijf jaar geleden werden de wreedheden van Joseph Kony en zijn LRA wereldnieuws door de video Kony 2012 over de decennia van terreur die hij uitstortte over het noorden van Oeganda, het zuiden van het toen nog ongedeelde Soedan en later ook in de CAR en de Democratische Republiek Congo (DRC). De video die door meer dan 100 miljoen mensen werd bekeken, toonde hoe Kony's sektarisch christelijke leger tussen 1987 en 2006 20 duizend jongens ontvoerde om als kindsoldaat te dienen, vrouwen verkrachtte, onschuldige burgers verminkte en vermoorde en meisjes ontvoerde als seksslavin. In dertig jaar tijd zijn meer dan 100 duizend burgers vermoord en ruim 2 miljoen mensen van hun huizen en dorpen verjaagd. In 2005 vaardigde het Internationaal Strafhof in Den Haag een internationaal arrestatiebevel uit wegens oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid.
Toen Oeganda in 2012 een zoektocht naar Kony startte in samenwerking met de drie buurlanden en met steun van de Amerikanen, was de LRA al een schaduw van zichzelf. Kony was al in 2006 Oeganda uitgejaagd en de afgelegen natuurparken van de CAR en DRC ingevlucht waar hij met zijn leger overleefde van de opbrengst van ivoorstroperij. Dat leger was bovendien al fors uitgedund omdat Oeganda in 2000 ongeveer 13.000 voormalige kindsoldaten naar huis had laten terugkeren zonder dat zij zouden worden vervolgd. In 2012 resteerde van het beruchte Verzetsleger van de Heer nog slechts een paar honderd man.
'De kans dat de LRA nu weer zal opveren als de klopjacht wordt opgeheven, is gering', denkt ook Lotje de Vries, socioloog en onderzoeker in Afrikaanse conflictgebieden aan de Universiteit Wageningen. 'Toen de militaire operatie begon was het al de vraag of het zinvol was. Er is zoveel onveiligheid in deze regio; er zijn talloze milities, gewapende herders, stropers en strijders actief. Vaak weten we niet eens of misdaden in de CAR zijn gepleegd door LRA, gewapende herders of bijvoorbeeld de milities van het islamitische Séléka.'
Kostbaar en buitenproportioneel
Het gebied van 185 duizend vierkante kilometer waar Kony zich vermoedelijk schuilhoudt tussen Kafia Kingi in Soedan en de rivier Chinko in de CAR is bovendien zo afgelegen en ontoegankelijk dat het zoeken eigenlijk een onmogelijke missie bleek. De militaire operatie diende in praktijk vooral om de veiligheid van burgers rond de regionale hoofdstad Obo in de CAR te garanderen, zegt De Vries. 'In de regio wordt bovendien beweerd dat de Oegandese militaire operatie vooral profijt opleverde voor de Oegandse handels- en transporsector. Alles ging mee met de militaire trucks die tussen beide landen heen en weer pendelden; van benzine tot zeep en bier.'
Deskundigen vermoeden dat Oeganda geen zin meer heeft om als buffer in de regio te fungeren nu het geweld in Zuid-Soedan, de CAR en DRC weer is opgelaaid. 'De eenzijdige focus op het bestrijden van de gemarginaliseerde terreurgroep LRA slaat dan gewoon nergens op. Bovendien is het gewoon te kostbaar gebleken', zegt Ben Shepherd van Chatham House.
In de regio wordt beweerd dat de Oegandese militaire operatie vooral profijt opleverde voor de Oegandse handels- en transporsector
De aandacht voor de LRA was eigenlijk altijd al buitenproportioneel omdat de reputatie van Kony als monster zo tot de verbeelding sprak
Deskundigen achten de kans groot dat de veiligheidsituatie in de regio verslechtert als de Oegandese troepen zich terugtrekken. Maar toch is dat geen reden om te blijven, zegt ook Kristof Titeca, onderzoeker naar rebellenlegers aan de Universiteit Antwerpen in The Washington Post. 'De aandacht voor de LRA was eigenlijk altijd al buitenproportioneel omdat de reputatie van Kony als monster zo tot de verbeelding sprak. Op het wereldtoneel van terreurgroepen waren zij toen de meest gewelddadige. We kenden nog geen IS of Boko Haram.'
Amerika spendeerde ruim 780 miljoen dollar aan de technische ondersteuning van de zoektocht naar Kony maar eigenlijk is niet bewezen dat de militaire operatie überhaupt heeft bijgedragen aan de marginalisering van de LRA. De Afrikaanse Unie zegt te hopen dat VN-vredesmissies in de CAR en DRC en Zuid-Soedan in het gat kunnen springen dat de Oegandese troepen achterlaten, maar volgens Shepherd en De Vries valt de bestrijding van de LRA niet te rijmen met het al complexe mandaat van deze missies.