Direct naar artikelinhoud

Nieuwe burgeroorlog in Centraal-Afrika dreigt, het lijkt weinigen te interesseren

Na Zuid-Soedan en Congo dreigt nu ook de Centraal-Afrikaanse Republiek terug te vallen in een burgeroorlog. Opnieuw zijn tien-duizenden burgers op de vlucht geslagen. Waarom lijkt de internationale gemeenschap haar interesse te hebben verloren?

Een ontheemde op de vlucht voor geweld in CAR droogt zijn was.Beeld AFP

Waarom hebben we deze oorlogen niet op ons netvlies staan?

De conflicten in deze Centraal-Afrikaanse regio zijn te complex. Niemand begrijpt er nog iets van of wil er nog wat van weten na decennia van hopeloze burgeroorlogen. Veel geweld speelt zich bovendien af in afgelegen gebieden waardoor getuigenissen niet naar buiten komen. Het duurt lang voordat de omvang van geweldsconflicten tot de buitenwereld doordringt. Regeringen hebben vaak geen belang bij buitenlandse inmenging omdat ze zelf schuldig zijn aan mensenrechtenschendingen of omdat ze ongestoord hun eigen politieke agenda's willen uitvoeren.

Het eerste is het geval in Zuid-Soedan, waar sinds het uitbreken van de nieuwe burgeroorlog in 2013 meer dan 3 miljoen burgers op de vlucht zijn geslagen en de regering actief hulpverleners en internationale waarnemers tegenwerkt. Het tweede geldt voor de Democratische Republiek Congo (DRC) waar president Joseph Kabila tegen de grondwet in probeert een derde ambtstermijn te bemachtigen. Ondertussen verliest de regering van Kabila invloed in het afgelegen binnenland waar sinds het uit- breken van nieuwe lokale etnische gewapende conflicten vorige zomer meer dan een miljoen mensen op de vlucht zijn geslagen.

Heeft de internationale gemeenschap de hoop op succesvol ingrijpen verloren?

Daar lijkt het op. 'Er heerst een zekere moeheid en moedeloosheid', zegt Lewis Mudge, onderzoeker in de Centraal-Afrikaanse Republiek van Human Rights Watch (HRW). 'De meeste mensen weten de CAR niet eens op de kaart aan te wijzen. De hele regio lijkt hopeloos verloren, leiders zijn niet in staat tot besturen. De CAR is gewoon van de agenda gevallen. Er zijn genoeg andere conflicten in de wereld die aandacht vragen, zoals die in Syrië en Jemen.'

Bovendien neemt de scepsis over het nut van buitenlandse inmenging toe. Nederland investeerde fors - een half miljard euro - in de vrede en wederopbouw van het onafhankelijke Zuid-Soedan maar door het uitbreken van een nieuwe burgeroorlog zijn alle inspanningen in rook opgegaan.

Lees verder onder de afbeelding.

Een lid van de christelijke militie Anti-balaka in de CAR.Beeld REUTERS

Dezelfde scepsis geldt de peperdure VN-vredesmissies. Ondanks de miljarden verslindende aanwezigheid van tienduizenden blauwhelmen in landen als Congo, Zuid-Soedan en de CAR is de veiligheid van burgers nauwelijks verbeterd en is het geweld desondanks weer opgelaaid.

Het blijkt bovendien moeilijk om oorlogsmisdaden te bestraffen. Nationale overheden in deze landen - als zij al de wil hebben en niet zelf van misdaden worden beschuldigd zoals in Zuid-Soedan - beschikken niet over de justitiële capaciteit om misdadigers op te sporen en te berechten, het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag heeft maar een beperkte reikwijdte en slagkracht.

'Maar', waarschuwt Mudge, 'naarmate de internationale gemeenschap zich verder terugtrekt, zal de straffeloosheid in de regio verder toenemen'.

Wat is er nu gaande in de Centraal- Afrikaanse Republiek (CAR)?

De strijd in CAR draait grotendeels om toegang tot grondstoffen als diamant en uranium. Islamitische herders in het arme noorden voelen zich van oudsher achtergesteld door de regering in Bangui en wierpen in 2013 onder de naam Séléka de regering van Francois Bozizé omver. Onder deze groep vielen ook niet-islamitische sympathisanten die zich gemarginaliseerd voelen. De staatsgreep leidde destijds tot bloedige represailles door de overwegend christelijke Anti-balaka, waardoor het conflict 'ten onrechte werd gesimplificeerd langs religieuze scheidslijnen', zegt Lotje de Vries, socioloog conflictgebieden aan Wageningen Universiteit.

Eind vorig jaar laaide het geweld in de CAR weer op in de provincie Ouaka. Twee groeperingen die voorheen behoorden tot de Séléka, bevechten elkaar om de controle van het gebied. Aan de ene kant staan etnische Fulani - nomadische veehouders - die zich hebben verenigd in de Unie voor de Vrede in de CAR (UPC). Aan de andere kant staat het Volksfront voor de Wedergeboorte van de CAR (FPRC) die voor de gelegenheid tegen de Fulani optrekt samen met de christelijke Anti-balaka, hun vroegere aartsvijand.

Inmiddels is het geweld uitgewaaierd naar andere delen van het land, waar toegangswegen tot de grondstoffenmijnen zijn. De recente vergeldingsaanslagen door de christelijke Anti-balaka vonden honderden kilometers verderop plaats in Bangassou en Bria, waarbij ook de VN zelf doelwit waren en zes onafhankelijke waarnemers uit Cambodja en Marokko om het leven kwamen.

Inmiddels is het geweld uitgewaaierd naar andere delen van het land
Wat is er nu gaande in de Centraal- Afrikaanse Republiek (CAR)?
Beeld de Volkskrant

Is er eigenlijk wel een oplossing mogelijk?

Het ziet er niet best uit in de CAR. 'Alle etnische en religieuze lijnen lopen door elkaar heen. Dat was in 2013 al zo en nu weer', zegt conflictsocioloog De Vries. 'Groepen die eerst lijnrecht tegenover elkaar stonden, trekken nu samen op tegen derden. Dat maakt het conflict grillig en onvoorspelbaar.' De regering van de nieuwe president Faustin-Archange Touadéra doet volgens De Vries 'een moedige poging' om de controle over het land te verbeteren. 'Maar de onderliggende problemen van welvaartsverdeling, slecht bestuur en gebrekkige infrastructuur zijn niet zomaar opgelost.' Volgens HRW-onderzoeker Mudge kampt de CAR met een 'diepgewortelde cultuur van straffeloosheid, waarin gewapende bendes gedijen', zo analyseert hij vanuit Nairobi. 'In afgelegen gebieden waar de regering geen controle heeft, zijn burgers vogelvrij.'

Het ziet er niet best uit in de CAR

Burgers die aan hun lot zijn overgelaten. Welke uitweg hebben die?

In de CAR is een op de vijf burgers in de loop der jaren ontheemd geraakt. Van de benodigde hulp is slechts 18 procent ontvangen; de ontheemden 'overleven' bij familie of kennissen, maar zijn niet in staat een nieuw bestaan op te bouwen of bij te dragen aan economische ontwikkeling. Volgens HRW-onderzoeker Mudge drijfven de armoede en uitzichtloosheid jongeren in de armen van nieuwe gewapende bendes waarmee de geweldsspiraal in de CAR in stand blijft. 'Over de grens, in Kameroen en Tsjaad, rotten honderdduizenden mensen weg in vluchtelingenkampen. Het is slechts een kwestie van tijd voordat volgende generaties het opgeven en besluiten om te emigreren naar Europa.'

Lees ook

Grof geweld door zowel het Congolese regeringsleger als etnische milities heeft honderdduizenden burgers op de vlucht doen slaan en er zijn onlangs veertig massagraven gevonden. De staat lijkt zijn gezag kwijt.

Een dag voor de viering van vijf jaar onafhankelijkheid is het geweld in Zuid-Soedan weer opgelaaid. We gaan terug naar de burgers die ons eerder vertelden over hun dromen.