Direct naar artikelinhoud
Reportage

Koningin van het luchtruim bruut afgeknald

In een Fries natuurgebied werd onlangs een dode zeearend aangetroffen. Van dichtbij neergeschoten met een schot hagel. Wie doet zoiets?

Reportage neergeschoten zeearend
Beeld Marcel van den Bergh

Hugh Jansman, dierecoloog bij Wageningen Environmental Research (Alterra), houdt de zeearend aan één vleugel vast, tilt de vogel de lucht in, tot boven zijn hoofd. De 'vliegende deur' is nu in zijn volle spanwijdte te zien. Die is bij deze zeearend precies twee meter en 18 centimeter. De zeearend is de grootste arend van Europa, met afstand de grootste broedvogel van Nederland en uiterst zeldzaam bovendien. Daarom vindt Jansman het zelf nogal dramatisch dat hij hier staat, in het lab, met de dode roofvogel.

Verdachte omstandigheden

Dat heeft te maken met de doodsoorzaak. Daarover bestaat geen twijfel. Het beest is met hagel door zijn borst geschoten, 'recht door zijn longen'. Dat betekent, volgens Jansman, dat de afstand tussen de schutter en de vogel niet meer dan dertig meter kan zijn geweest. En, zegt Jansman: 'Ik schat dat hij na het schot nog geen 100 meter heeft kunnen vliegen.'

De dood van de jonge zeearend, twee weken geleden in Friesland, houdt de gemoederen in wereld van de roofvogelkenners- en liefhebbers flink bezig. Eigenlijk is 2016 een feestjaar, omdat het tien jaar geleden is dat de zeearend zich als broedvogel vestigde in Nederland. In 2006 was het eerste geslaagde broedgeval in de Oostvaardersplassen, later volgden de Biesbosch (twee broedparen) en het Lauwersmeer. De winterpopulatie zeearenden telt in Nederland nu vijftig tot zestig vogels, rond de twintig adulten en dertig tot veertig onvolwassen vogels, vooral nakomelingen van de vier broedparen.

Het beest is met hagel door zijn borst geschoten, 'recht door zijn longen'.
Verdachte omstandigheden

Maar het feestje wordt overschaduwd door het hoge aantal sterfgevallen en bijna sterfgevallen, deels onder verdachte omstandigheden. Drie gevallen van vergiftiging zijn vastgesteld, bij ander gevallen bestond het vermoeden. En nu dan de uit de lucht geschoten zeearend in Friesland.

'Dat hakt er enorm in', zegt ecoloog Jasja Dekker, die in opdracht van Staatsbosbeheer de ontwikkelingen in tien jaar zeearend in Nederland onderzoekt. 'Zeearenden kunnen zich pas voortplanten als ze vier of vijf jaar zijn. Voordat ze zich voortplanten zijn ze jaren op zoek naar een geschikt broedgebied. Dit gebied in Friesland leek geschikt. Met het schieten van dit dier is deze broedpoging in de kiem gesmoord.'

Friese roofvogelvervolging

Volgens Ralph Buij, vogelonderzoeker bij Alterra, en collega van Hugh Jansman staat het afschieten van de jonge zeearend ('twee jaar, een vrouwtje, in topconditie') symbool voor de 'wijdverspreide en niet aflatende vervolging van roofvogels in Friesland'.

Uit een analyse in 2011 bleek dat tien procent van de onderzochte Friese broedgevallen van roofvogels als buizerd, bruine kiekendief en havik mislukten wegens vervolging. Door verstoring, ofwel door het vernielen van de eieren, ofwel door afschot of vergiftiging. En volgens Buij neemt de vervolging in Friesland eerder toe dan af. 'Het is door gebrek aan mankracht en middelen vaak erg moeilijk het bewijs rond te krijgen. De meeste gevallen blijven onopgemerkt en de strafmaat is laag.'

De kop van de zeearend.Beeld Marcel van den Bergh / de Volkskrant
De beschuldigende vingers wijzen doorgaans naar jagers en weidevogelboeren

De beschuldigende vingers wijzen doorgaans naar jagers en weidevogelboeren. Volgens Thomas van der Es, boswachter in de Brabantse Biesbosch, komt roofvogelvervolging voort uit een 'diepgewortelde cultuur waarbij alles met een kromme snavel een bedreiging is of een concurrent'.

Eerder kreeg Van der Es in de Biesbosch twee keer te maken met jonge zeearenden die vergiftigd aas hadden gegeten. Beide keren overleefden de dieren ternauwernood, in een opvangcentrum. 'Het is heel dom wat er gebeurt. De Friezen zouden juist hartstikke blij moeten zijn met de zeearend. Hij zorgt namelijk voor enorme onrust bij de ganzen, waarvan de boeren zoveel last hebben. En weidevogels pakken ze juist niet.' Ralph Buij bevestigt dat: 'De zeearend is een gratis superpredator van ganzen.'

'Roofvogels zijn niet veilig in Friesland, dat klopt' zegt Sibke Dam van de toezichtskring natuurhandhaving Zuid-Oost Friesland. Hij kan het weten, want hij is namens dit samenwerkingsverband van politie en natuurorganisaties belast met milieu- en veldtoezicht. 'Daders op heterdaad betrappen is moeilijk,' zegt hij. 'Als een dode vogel wordt gevonden is het al te laat.'

Toch hebben de handhavers soms succes. 'Als we ergens een patroon ontdekken, gaan we posten. We werken tegenwoordig ook met camera's. Zo hebben we toch een aantal gevallen opgelost.'

Friese roofvogelvervolging
Beeld Marcel van den Bergh

Daderprofiel

Het daderprofiel wat daaruit voortkomt? 'We hebben jagers betrapt, mensen die kippen hielden, boeren die illegaal een geweer hadden, en vogelwachten.' Dam doet ook het onderzoek naar de dode zeearend. 'We zijn natuurlijk meteen gaan praten met de jagers in dit gebied. Dat leverde niets op.'

Titus Sijmonsma van de Jagersvereniging Fryslân kan, zo zegt hij, niet geloven dat een jager dit op zijn geweten heeft. 'Er is geen enkel belang. Iedere jager weet dat dit illegaal is. Het is bovendien gebeurd in een periode dat er niet gejaagd mocht worden vanwege de vogelgriep. Wellicht is het iemand geweest die illegaal een hagelgeweer in zijn bezit heeft. Misschien is het dier elders geschoten. Maar stel dat het toch een jager is geweest, dan maken wij korte metten. Die persoon wordt geroyeerd, als het een van onze leden is.'

Tom Jager, boswachter van It Fryske Gea in de Lindevallei - het natuurgebied waarin de zeearend werd gevonden - is een van de laatste personen geweest die de zeearend levend heeft gezien. Jager woont in het moerassige gebied, in een huisje aan de dijk, aan het riviertje De Linde. Hij had de jonge zeearend al een paar keer zien overvliegen, tot zijn grote vreugde. Maar op 4 december stonden een paar wandelaars bij hem op de stoep met het bericht dat ze een dode zeearend hadden aangetroffen.

Jager kan er nog altijd niet over uit. 'We zijn druk bezig om onze terreinen voor allerlei soorten geschikt te maken. Dan komt er een mooie soort en dan knallen ze hem uit de lucht. Pisnijdig word je ervan.'

De Rotterdamse ondernemer Ed Albers stelde dinsdag 3000 euro ter beschikking voor de tip die leidt naar de dader.

Daderprofiel
Beeld Marcel van den Bergh / de Volkskrant
Er is geen enkel belang. Iedere jager weet dat dit illegaal is