Een infectioloog benadert het Centrum Infectieziektebestrijding van het RIVM met een vraag over botulisme. Een medewerkster van een dierenambulance heeft een aalscholver en een eend gevangen. Daarbij heeft zij een oppervlakkige kras op haar arm opgelopen. De infectioloog kan niet aangeven of de dieren verlammingen hadden of dat er ook dode dieren in de buurt waren. De vraag is of er maatregelen nodig zijn ter preventie van botulisme?
content
Auteur: T. Oomen
Infectieziekten Bulletin: oktober 2016, jaargang 27, nummer 8
Zie ook
Figuur 1 Elk jaar raken veel vogels verlamd door botulisme.
Wat is botulisme?
Botulisme is een ziekte die veroorzaakt wordt door een toxine dat geproduceerd wordt door bacterieën van het Clostridium botulinum-complex. Deze bacteriën vormen sporen die in een zuurstofloze omgeving ontkiemen en daar botulinustoxine vormen. Er zijn 7 verschillende types botulinustoxine. Deze types worden aangeduid met de letters A tot en met G. Botulisme bij mensen wordt veroorzaakt door botulinustoxinetypes A, B en E (soms ook F) terwijl de ziekte bij vogels en zoogdieren meestal wordt veroorzaakt door type C of D.
Botulisme bij mensen
Botulisme is een intoxicatie en wordt gekenmerkt door verlammingen zonder koorts. Vroege verschijnselen zijn dubbelzien, spraak-, stem- en slikproblemen. Afhankelijk van de hoeveelheid toxine die men heeft binnengekregen kan de ziekte mild tot zeer ernstig verlopen.
In Nederland komt botulisme bij mensen zeer zelden voor. Het gaat dan vrijwel altijd om een voedselvergiftiging, waarbij in voedsel dat verkeerd bewaard is Clostridium botulinum-sporen de kans hebben gekregen om te ontkiemen en toxine te produceren. Zeer incidenteel wordt een patiëntje met infantiel botulisme gemeld. Daarbij gaat het om heel jonge kinderen die via honing sporen van Clostridium botulinum hebben binnengekregen, die hun darmen hebben gekoloniseerd en toxine zijn gaan produceren. Bij oudere kinderen en volwassenen zijn de darmen al door andere bacteriën gekoloniseerd en treedt dit niet op. Nog zeldzamer is wondbotulisme, waarbij Clostridium botulinum-sporen in een zuurstofloze wondomgeving uitgroeien en toxine gaan produceren. Dit wordt in het buitenland soms gezien bij druggebruikers die vervuilde heroïne injecteren.
Botulisme bij vogels
Botulisme kan bij watervogels leiden tot massale sterfte.
C. botulinum komt van nature voor in de omgeving van de watervogels. Hierdoor komen de bacteriën ook in het maag-darmkanaal van vogels. Normaal is dit geen probleem; echter als de buitentemperatuur enige tijd boven de 25°C komt en de vogel gaat dood dan kan C. botulinum zich in het kadaver gaan vermenigvuldigen. Larven van insecten die het kadaver aanvreten nemen deze toxinen op. De larven zijn niet gevoelig voor het toxine en kunnen zeer hoge concentraties toxinen bij zich hebben. Deze larven worden weer gegeten door watervogels waardoor ze sterven aan botulisme. Op deze manier ontstaat er een vicieuze cirkel waarbij watervogels massaal sterven. Botulisme bij vogels wordt meestal veroorzaakt door varianten van het toxine die niet schadelijk zijn voor mensen.
Antwoord:
Het risico voor mensen op botulisme via watervogels in Nederland is verwaarloosbaar klein. Er is dan ook geen reden voor bijzondere maatregelen. De gebruikelijke hygiënemaatregelen bij het omgaan met dieren en de verzorging van wonden volstaan.
Auteur
T. Oomen, Centrum Infectieziektebestrijding, RIVM
Correspondentie
Literatuur
- LCI (Landelijke coördinatie infectieziektebestrijding)-richtlijn Botulisme:
http://www.rivm.nl/Documenten_en_publicaties/Professioneel_Praktisch/Richtlijnen/Infectieziekten/LCI_richtlijnen/LCI_richtlijn_Botulisme - Universiteit Wageningen:
http://www.wageningenur.nl/nl/show/Botulisme.htm