Monitoring trekvissen in het Noordzeekanaal en Ommelanden met kruisnet door vrijwilligers

November 2015

Monitoring trekvissen in het Noordzeekanaal en Ommelanden met kruisnet door vrijwilligers - 2015 Monitoring diadrome vissen met focus op intrekkende glasaal en driedoornige stekelbaars

Een rapportage van het programma Ecologische Verbindingszone Noordzeekanaal en Ommelanden

Colofon: Samenstelling Werkgroep Monitoring Noordzeekanaal: Bart Schaub (Hoogheemraadschap van Rijnland), Bram van Lith (Sportvisserij Midwest Nederland), Arjen Kikkert (Rijkswaterstaat Noordwest-Nederland), Rik Beentjes (Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier), Laura Moria (Waternet), Geert Timmermans (Gemeente Amsterdam) & Herman Wanningen (Wanningen Advies)

Colofon Status uitgave:

Definitief

Rapportnummer:

2015.048

Datum uitgave:

3 november 2015

Titel:

Monitoring trekvissen in het Noordzeekanaal en Ommelanden met kruisnet door vrijwilligers - 2015

Subtitel:

Monitoring diadrome vissen met focus op intrekkende glasaal en driedoornige stekelbaars

Wijze van citeren:

Werkgroep Monitoring Noordzeekanaal, 2015. Monitoring trekvissen in het Noordzeekanaal en Ommelanden met kruisnet door vrijwilligers – 2015. Monitoring diadrome vissen met focus op intrekkende glasaal en driedoornige stekelbaars. Samenwerkingsverband Ecologische Verbindingszone Noordzeekanaal en Ommelanden.

Samenstellers:

Edo Goverse

Foto’s omslag:

Rik Beentjes & Edo Goverse

Aantal pagina’s incl. bijlagen:

28

Projectnummer:

2015.048

Projectleider:

Edo Goverse

Naam en adres opdrachtgever(s):

Werkgroep Monitoring Noordzeekanaal van het programma Ecologische Verbindingszone Noordzeekanaal en Ommelanden

Referentie opdrachtgever(s):

-

Akkoord voor uitgave:

Raymond Creemers

© 2015 Stichting RAVON, Nijmegen

Stichting RAVON

Inhoud Samenvatting

4

1

Inleiding

5

2

Materiaal en Methode 2.1 Locaties 2.2 Werkwijze 2.3 Uitvoering monitoring 2.4 Gegevensverzameling en validatie 2.5 Vergunningen, ontheffingen en toestemmingen

6 6 7 8 8 10

3

Resultaten 3.1 Gegevensreeks 3.2 Vangst 3.2.1 Soorten en gildes 3.2.2 Vangsten trekvissen 3.2.3 Overige vangsten 3.2.4 Publieke participatie 3.2.5 Media aandacht

11 11 12 12 13 19 20 21

4

Discussie 4.1 Organisatie 4.2 Vangsten

22 22 24

Dankwoord

26

Bijlage: Enkele foto’s van vangsten Bijlage: Poster gepresenteerd op de Fish Passage Conference

27 28

3

Monitoring trekvissen in het Noordzeekanaal en Ommelanden 2015

Samenvatting Binnen het programma Ecologische Verbindingszone Noordzeekanaal en Ommelanden is een driejarige monitoring opgestart om het aanbod van trekvissen langs het Noordzeekanaal en Ommelanden in kaart te brengen. De focus ligt hierbij op de intrek van glasaal (jonge paling) en driedoornige stekelbaars. Dit rapport beschrijft de resultaten van het tweede bemonsteringsjaar. Waarnemers hebben op vrijwillige basis, gedurende de maanden maart, april, mei en juni één of twee avonden per week met een kruisnet van 1 x 1 meter groot op vaste locaties (trek)vissen gemonitoord. Dit gebeurde een half uur na zonsondergang op maandagen en donderdagen. Met een interval van vijf minuten zijn er gemiddeld vijf afzonderlijke trekken gedaan per avond. In 2015 zijn achttien locaties in kleine teams gemonitoord, op drie locaties na zijn dit dezelfde locaties als in 2014. Ruim vijftig personen hebben samen 499 bemonsteringen en 2.488 trekken uitgevoerd volgens protocol. In totaal zijn er 24 vissoorten gevangen (12.489 individuen): • 60,4% van de vissen waren trekvissen; 4 soorten, 7.549 individuen • 34,4% van de vissen waren zoetwatervissen; 13 soorten, 4.294 individuen • 4,8% van de vissen waren exoot; 2 soorten, 598 individuen • 0,4% van de vissen waren estuariene soorten; 5 soorten, 48 individuen. Van de 7.549 trekvissen was het aandeel 12% (glas)aal, 81% driedoornige stekelbaars, 7% spiering en 0,01% bot. De meeste stekelbaarzen zijn gevangen in maart. Trekvissen zijn aangetroffen op 17 van de 18 monsterlocaties, zie grafiek hieronder (de locaties in de grafiek zijn van geografisch van west naar oost weergegeven). Vorig seizoen was tijdens de monitoring een groot aanbod aan glasaal geconstateerd bij Gemaal Overtoom. Bij aanvang van het trekseizoen 2015 is een aalgoot geïnstalleerd waardoor glasalen de kans kregen de boezem te bereiken. 321

4.867 693 265

4

453

Stichting RAVON

1

Inleiding Veel trekvissoorten hebben het moeilijk in Nederland. Dit komt doordat er in het watersysteem duizenden stuwen, gemalen en sluizen aanwezig zijn, waardoor leefgebieden en routes van trekvissen in Nederland versnipperd zijn. De bereikbaarheid van verschillende leefgebieden is voor trekvissoorten echter noodzakelijk voor het voortbestaan. Zoet water dat naar zee wordt afgevoerd heeft een grote aantrekkingskracht voor vis die vanuit zee het zoete water wil optrekken om zich voort te planten en/of op te groeien. Het Noordzeekanaal (NZK) is een van de grotere afvoerpunten van zoet water in Nederland en vormt hierdoor een belangrijk in- en uittrekpunt voor trekvissen. De waterbeheerders Waternet/AGV, Rijkswaterstaat, Hoogheemraadschap van Rijnland, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier in samenwerking met de Haven Amsterdam, Provincie Noord-Holland, Sportvisserij MidWest Nederland en Gemeente Amsterdam hebben het programma Ecologische Verbindingszone Noordzeekanaal en Ommelanden opgezet. Sinds 2012 zijn vanuit dit samenwerkingsverband de handen ineen geslagen rond het thema vismigratie in het Noordzeekanaal en omgeving. Samen zijn de partijen/stakeholders aan de slag gegaan met de uitvoering van maatregelen, het ontwikkelen en delen van kennis en communicatie richting de burger. De Werkgroep Monitoring NZK, onderdeel van de hierboven genoemde coalitie, wisselt kennis uit rond monitoring en onderzoek, is agenderend richting beleid en is verantwoordelijk voor een gezamenlijk monitoringsprogramma rond trekvissen als glasaal. Het is voor de regionale partners van belang om het visaanbod bij knooppunten, zoals sluizen en gemalen, in kaart te brengen. De Werkgroep Monitoring NZK ziet hier een duidelijk gezamenlijk belang en een kennishiaat. Door het visaanbod in beeld te brengen kan er bij het beheer van sluizen, gemalen, reeds gerealiseerde en toekomstige vispassages rekening gehouden worden met de vis(in)trek. Het doel van dit project is inzicht te verkrijgen in de intrek en verspreiding (verdeling) van trekvissen, met name van glasaal en driedoornige stekelbaars in het Noordzeekanaal en Ommelanden bij de belangrijkste knooppunten zoals gemalen en sluizen. Centraal in het onderzoek staan de volgende vragen: • Wat is het aanbod van trekvissen/migrerende vissen en in het bijzonder van glasaal en driedoornige stekelbaars per locatie? • Hoe varieert het aanbod van glasaal en driedoornige stekelbaars in ruimte en tijd? De intrek van vis wordt hiervoor sinds 2014 gemonitoord met behulp van meer dan vijftig vrijwilligers op achttien locaties langs het NZK en Ommelanden. Deze rapportage bevat de bevindingen van het tweede monitoringsjaar. In tegenstelling tot 2014, toen er in april is gestart, is er in 2015 gestart in de maand maart. In 2016 zal naast het verslag van dat seizoen ook een vergelijking worden gemaakt tussen de drie monitoringsjaren.

5


2

Materiaal en Methode

2.1

Locaties In 2015 zijn achttien locaties gemonitoord, op drie locaties na zijn dit dezelfde locaties als in 2014. De drie locaties die zijn vervangen zijn de Kolksluis, Spaarndam, Groote Zeesluis Muiden en Sluis Oudeschans. Ze zijn vervangen omdat er in 2014 op deze locaties weinig gevangen is mede omdat er voor vis geen barrièrewerking plaatsvindt en/of afwezigheid is van een lokstroom. De drie nieuw bemonsterde locaties zijn Gemaal Zuidspaarndammer aan de Zijkanaal C, Poldergemaal Oosterringdijk aan de Amsterdam-Rijnkanaal en Gemaal Aetsveld-Oost te Weesp. Alle monitoringslocaties hebben een vermeende barrièrewerking voor vissen.

naam

type kunstwerk

beheerder kunstwerk

Aagtendijk Aetsveld-Oost De Ruiter De Waker Halfweg Houtrak Kadoelen Nauerna, Gemaal Nauerna, Schermersluis Oosterringdijk Oranjesluizen Overtoom, Gemaal Overtoom, Sluis Overtoom, Westzanerpolder Overtoom, Zaandammerpolder Spaarndam, Grote Sluis Willem I-sluis Zuidspaarndammer, Zijkanaal C

duiker gemaal gemaal gemaal gemaal gemaal gemaal gemaal sluis gemaal sluis gemaal sluis gemaal gemaal sluis sluis gemaal

HHNK Waternet/AGV Waternet/AGV HHNK HH Rijnland HH Rijnland HHNK HHNK HHNK Waternet/AGV RWS HHNK HHNK HHNK HHNK HH Rijnland Prov. NH HH Rijnland

Tabel 2.1: Onderzoekslocaties kruisnetmonitoring (HHNK = Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier; HH Rijnland = Hoogheemraadschap van Rijnland; AGV = Waterschap Amstel, Gooi en Vecht).

6

Stichting RAVON

Figuur 2.1: Ligging onderzoekslocaties kruisnetmonitoring.

2.2

Werkwijze De intrekperiode van de belangrijkste trekvissen binnen dit onderzoek, driedoornige stekelbaars en glasaal, vindt plaats in het voorjaar van februari tot en met juni. De onderzoeksperiode loopt daarom van maart tot en met juni. Migratiegedrag: de driedoornige stekelbaars laat zich bij de migratie leiden door het zoutgehalte en wordt aangetrokken door zoet water. Glasaal laat zich in eerste instantie meevoeren met de zeestromingen, en eenmaal in het estuarium door de ‘geur’ van zoet water. Driedoornige stekelbaars en glasaal worden aangetrokken door de waterstroom vanuit de polderwateren. In de relatief ondiepe voedselrijke polderwateren vindt glasaal geschikte opgroeiomstandigheden en driedoornige stekelbaars geschikte paai- en opgroeiomstadigheden. Bij kunstwerken, zoals sluizen, gemalen, etc. zonder vismigratievoorziening vindt er ophoping van de optrekkende individuen van deze soorten plaats bij de zoetwateruitstroom. Het aantal dieren dat beneden een migratieknelpunt samenschoolt, kan gezien worden als een maat voor het belang om de barrière passeerbaar te maken. Bekend is dat glasaal na het invallen en tijdens de nachtelijke uren het meest actief is. Voor driedoornige stekelbaars is niet bekend of licht invloed heeft op de activiteit. Tijdens de monitoring is daarom gekozen het onderzoek op alle locaties tegelijkertijd uit te voeren direct na het intreden van de duisternis, vanaf een half uur na zonsondergang. Bemonstering: vanuit het oogpunt van standaardisatie en hanteerbaarheid wordt gebruik gemaakt van een fijnmazig kruisnet (maaswijdte 1,5 mm) van 1 bij 1 meter om het aanbod

7


van trekvissen en andere vissoorten op de locaties te onderzoeken. Deze methode wordt ook toegepast bij de glasaalmonitoring voor de glasaalindex van IMARES, de monitoring langs de Waddenzeekust en de in 2015 gestart project ‘Samen voor aal’ in de Zuidelijke Delta (Nieuwe Waterweg en het Haringvliet). Bij het ophalen van het kruisnet wordt de gehele bovenliggende waterkolom bevist. Grote vissen worden niet vaak met een kruisnet gevangen omdat deze het net bemerken en ontvluchten. Na het zakken van het kruisnet wordt vijf minuten gewacht tot het ophalen, om de mogelijke verstoring tot een minimum beperken. Op iedere locatie zijn per bezoek minimaal vijf trekken uitgevoerd. Gekozen is voor een onderzoeksperiode van maart tot en met juni, waarbij gestreefd is op iedere locatie twee bezoeken per week af te leggen. De vaste dagen voor het onderzoek waren maandag en donderdag, wanneer dit op een nationale feestdag viel dan is uitgeweken naar dinsdag of vrijdag.

2.3

Uitvoering monitoring De monitoring van achttien locaties is uitgevoerd door veertien teams. Enkele teams monitoren twee locaties. De teamleden voerden de werkzaamheden uit op vrijwillige basis. In totaal zijn ruim vijftig personen betrokken geweest bij de uitvoering. Bij ieder bezoek waren, in verband met de veiligheid, minimaal twee personen betrokken. Ieder team had beschikking over de benodigde ontheffingen, vergunningen, instructies en veldmaterialen om de monitoring op de juiste wijze uit te voeren, inclusief determinatie en registratie van de vangsten.

2.4

Gegevensverzameling en validatie

Gedurende ieder bezoek zijn per trek de vissen gedetermineerd en werden aantallen per lengteklasse genoteerd op het veldformulier of notitieboekje. Invoer van de gegevens vond plaats via een online invoermodule (westrien.websites.xs4all.nl/ kruisnetmonitoring). Er is verzocht nieuw verworven gegevens zo spoedig mogelijk toe te voegen via de invoermodule, of te mailen naar de coördinator. Hierdoor was het voor alle deelnemers mogelijk de actuele voortgang per locatie te volgen en inzicht te krijgen in de vangsten. Ook andere onderzoekers en geïnteresseerden maakten gebruik van de website om de grafieken met vangsten te bekijken. Na invoer zijn alle gegevens gevalideerd door een soortexpert volgens dezelfde validatieregels die worden toegepast voor de Nationale Database Flora en Fauna (NDFF). Bij twijfel over determinatie van soorten of juistheid van ingevoerde gegevens zijn aanvullende gegevens en/of fotomateriaal opgevraagd. Het huidige databestand bestaat uitsluitend uit gevalideerde gegevens.

8

Stichting RAVON

Figuur 2.2: Voorbeeld van de online invoermodule van de Overtoom met links de sluis en rechts het gemaal.

Figuur 2.3: Voorbeeld van de voortgang van het project op de online invoermodule. Ieder blokje is een individuele trek met het kruisnet op een avond.

9


Figuur 2.4: Voorbeeld van de grafiekoptie op de online invoermodule. Per locatie worden de aantallen en soorten weergegeven.

2.5

Vergunningen, ontheffingen en toestemmingen Voorafgaand aan de uitvoering zijn verschillende vergunningen, ontheffingen en toestemmingen aangevraagd en is een aantal administratieve handelingen verricht om de monitoring mogelijk te maken. Alle teamleden hebben gewaarmerkte kopieën van de benodigde documenten ontvangen en zijn verzocht deze bij zich te hebben tijdens de uitvoering. • Ontheffing gebruik kruisnet: Bij het Ministerie van Economische zaken is een ontheffing aangevraagd voor het gebruik van een kruisnet (Reglement voor de Binnenvisserij), alsmede een toestemming voor het mogelijk vangen van ondermaatse vissen en/of tijdens het gesloten seizoen (Reglement minimummaten en gesloten tijden). Deze ontheffing, documentnummer 64916, is uitgegeven waarna medewerkers van de opdrachtgevende instanties en RAVON op vrijwillige basis konden gaan bemonsteren. Op iedere locatie was steeds minimaal één ontheffingshouder aanwezig, geassisteerd door een vrijwilliger. • Gastmedewerkerovereenkomst: Indien van toepassing een Gastmedewerkerovereenkomst met Stichting RAVON. • Ontheffing Flora- en faunawet: Machtiging deelnemers Ontheffing Flora- en faunawet voor het onderzoek aan beschermde vissen (FF/75a/2011/012). • Visrechten: Daarnaast zijn alle aal- en schubvisrechthebbenden schriftelijke toestemming gevraagd. • Betredingsontheffing: Alle beheerders van de kunstwerken hebben schriftelijke toestemming verleend de objecten te betreden. • VBC informeren: De VBC Noordzeekanaal is vroegtijdig geïnformeerd

10

Stichting RAVON

3

Resultaten

3.1

Gegevensreeks

Halfweg

Houtrak

Kadoelen

Nauerna, Gemaal

Nauerna, Schermersluis

Oosterringdijk

Oranjesluizen

Overtoom, Gemaal

Overtoom, Sluis

Overtoom, Westzanerpolder

Overtoom, Zaandammerpolder

Spaarndam, Grote Sluis

Willem I-sluis

Zuidspaarndammer, Zijkanaal C

Totaal aantal bezoeken

Totaal

18:51 18:56 19:03 19:09 19:16 19:21 19:28 19:33 20:40 20:45 20:53 20:57 21:04 21:09 21:16 21:21 21:29 21:33 21:39 21:54 21:51 21:57 22:01 22:06 22:13 22:15 22:20 22:23 22:27 22:29 22:31 22:33 22:34 22:34 22:34

De Waker

ma do ma do ma do ma do ma do di do ma do ma do di do ma do ma vr ma do di do ma do ma do ma do ma do ma

De Ruiter

2 maart 5 maart 9 maart 12 maart 16 maart 19 maart 23 maart 26 maart 30 maart 2 april 7 april 9 april 13 april 16 april 20 april 23 april 28 april 30 april 4 mei 7 mei 11 mei 15 mei 18 mei 21 mei 26 mei 28 mei 1 juni 4 juni 8 juni 11 juni 15 juni 18 juni 22 juni 25 juni 29 juni

start dag monitoring

Aetsveld-Oost

datum

Aagtendijk

Op alle maandagen en donderdag van 2 april tot en met 29 juni is gevist, tenzij dit een feestdag was. Na Tweede Paasdag, Koningsdag, Hemelvaart en Tweede Pinksterdag is op de daaropvolgende dinsdag of vrijdag gevist. In gevallen dat een team toch op een feestdag heeft bemonsterd is voor de analyse de datum van het schema gebruikt. In tabel 3.1 is te zien hoeveel trekken er per locatie per datum zijn geregistreerd.

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 -

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 4 -

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 4 5 5 5 3 5 3

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5

4 5 5 5 5 5 5 5 5 5 -

16 14 18 14 17 14 18 14 15 14 17 13 16 13 15 13 15 11 14 13 16 14 15 14 16 11 16 11 15 11 14 10 15 12 15

80 69 90 70 85 70 90 70 75 70 85 65 80 65 75 65 75 55 70 65 80 70 75 70 80 54 80 55 74 55 70 50 73 60 73

35 175

33 165

18 90

33 165

18 90

33 165

34 170

24 119

15 75

21 105

35 175

35 175

33 160

19 95

34 170

34 170

10 49

499

Totaal bezoeken 35 Totaal aantal trekken 175

Tabel 3.1 : Aantal geregistreerde trekken per datum volgens protocol. Ten tijde van deze rapportage waren de gegevens van Zuidspaarndammer, Zijkanaal C nog niet beschikbaar.

De daadwerkelijke uitvoering van de monitoring is afhankelijk van de beschikbaarheid van de waarnemers. Enkele teams monitoren éénmaal per week, de meeste teams twee maal. Enkele teams monitorden tijdens hun bezoek twee nabijgelegen locaties achter elkaar. Tijdens vakanties is zoveel mogelijk ingevallen door anderen en/of de coördinator. Enkele malen is dit niet gelukt. Door buitenlandse stages van studenten team Oosterringdijk zijn enkele bezoeken uitgevallen. Eén keer kon er bij Halfweg niet worden

11

2.488


bemonsterd omdat het gemaal in volle werking was. Gemaal Westzanerpolder sloeg tweemaal aan tijdens het monitoren waardoor er niet verder gemonitoord kon worden. In totaal zijn volgens protocol op de achttien locaties gedurende vier maanden 499 bezoeken afgelegd waarbij in totaal 2.488 keer het kruisnet is gelicht en gecontroleerd op vangsten. Daarnaast zijn soms op locaties een extra trek gedaan, deze extra trekken zijn niet meegnomen in de analyses.

3.2

Vangst 3.2.1

Soorten en gildes

Door zowel mariene als zoetwaterinvloed is het Noordzeekanaal één van de meest soortenrijke binnenwateren van Nederland. Ongeveer 75 vissoorten zijn bekend uit dit watersysteem (Herder et al. 2012). Naast zoetwatervissoorten komen via de sluizen van IJmuiden zeevissen het kanaal in. De mix van het zoete water en zeewater zorgt voor een zoet-, zout- en brakwatermilieu met de daarbij behorende soorten. Vissoorten kunnen worden ingedeeld in zogeheten ecologische gilden zoals trekvissen (diadrome soorten), estuariene vissen, zoetwatervissen en exoten. De Tabel 3.1 geeft per ecologisch gilde het aantal soorten weer met de wetenschappelijke naam. Tijdens de monitoring in 2015 zijn er 24 vissoorten gevangen.

ecologische gilde

trekvis

estuariene vis

zoetwatervissen

exoot

nederlandse naam

wetenschappelijke naam

bot driedoornige stekelbaars (glas)aal spiering brakwatergrondel harder (soort onbekend) haring kleine zeenaald zeebaars baars bittervoorn blankvoorn brasem/kolblei karperachtige (onbepaald) kleine modderkruiper kolblei pos ruisvoorn snoek snoekbaars tiendoornige stekelbaars vetje marmergrondel zwartbekgrondel

Platichthys flesus Gasterosteus aculeatus Anguilla anguilla Osmerus eperlanus Pomatoschistus microps Chelon/Liza sp. indet. Clupea harengus Syngnathus rostellatus Dicentrarchus labrax Perca fluviatilis Rhodeus amarus Rutilus rutilus Abramis brama/Blicca bjoerkna Cyprinidae sp. indet. Cobitis taenia Blicca bjoerkna Gymnocephalus cernua Scardinius erythrophthalmus Esox lucius Stizostedion lucioperca Pungitius pungitius Leucaspius delineatus Proterorhinus semilunaris Neogobius melanostomus

Tabel 3.1. Overzicht van gevangen vissoorten, onderverdeeld per ecologische gilde.

12

Stichting RAVON

Bij Gemaal Nauerna en Poldergemaal Oosterringdijk zijn vier soorten trekvissen gevangen: (glas)aal, drietonig stekelbaars, spiering en bot. Op de locaties De Ruiter zijn geen trekvissen aangetroffen. De meeste estuariene vissoorten zijn gevangen bij Gemaal Nauerna (harder, haring en kleine zeenaald) en de nabijgelegen Schermersluis (brakwatergrondel, haring en kleine zeenaald). Opvallend is dat op locatie Gemaal Zuidspaarndammer, Zijkanaal C, geen estuariene en zoetwatervissen zijn gevangen. Exoten zijn op alle locaties gevangen, behalve bij Kadoelen. Altijd betroffen het zwartbekgrondels, met uitzondering Gemaal De Ruiter, hier is alleen de marmergrondel gevangen. trekvissen

naam Aagtendijk Aetsveld-Oost De Ruiter De Waker Halfweg Houtrak Kadoelen Nauerna, Gemaal Nauerna, Schermersluis Oosterringdijk Oranjesluizen Overtoom, Gemaal Overtoom, Sluis Overtoom, Westzanerpolder Overtoom, Zaandammerpolder Spaarndam, Grote Sluis Willem I-sluis Zuidspaarndammer, Zijkanaal C Totaal aantal locaties

estuariene vissen

zoetwater- exoten vissen

totaal aantal soorten

3 2 0 2 3 2 2 4 2 4 2 3 2 2 2 3 3 2

2 0 0 0 0 3 0 3 3 0 0 1 1 1 0 0 0 0

3 10 4 2 3 3 4 2 5 2 2 6 2 4 1 3 3 0

1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 2 1 1 1 1 1 1

9 13 5 5 7 9 6 10 11 7 5 12 6 8 4 7 7 3

17

7

17

17

18

Tabel 3.2. Overzicht van gevangen vissoorten, onderverdeeld per ecologische gilde per locatie.

3.2.2

Vangsten trekvissen

In totaal zijn er op alle achttien locaties 499 bezoeken geweest gedurende het veldseizoen, goed voor 2.488 afzonderlijke trekken met het kruisnet. In totaal zijn bij deze inspanningen 12.489 vissen geregistreerd. Het aanbod verschilt sterk per locatie. Tabel 3.2 laat zien dat niet overal trekvissen (lees bot, aal, driedoornige stekelbaars en/of spiering) zijn gevangen. In Tabel 3.3 staan de totalen per locatie weergegeven. Tabel 3.4 geeft per locatie de afzonderlijke aantallen per soort weer. Op 16 van de 18 locaties is daadwerkelijk (glas)aal gevangen. De aantallen varieerden wel sterk: van 1 exemplaar bij de Kadoelen en Schermersluis tot 321 bij Aagtendijk. Een andere locatie waar relatief veel glasaal is gevangen is Gemaal Overtoom (265). Op 17 van de 18 locaties zijn driedoornige stekelbaarzen gevangen. Bij Gemaal Overtoom zijn verreweg de meeste driedoornige stekelbaarzen gevangen (4.867). Bij Gemaal Halfweg en Aagtendijk zijn redelijke aantallen driedoornige stekelbaarzen gevangen, respectievelijk 693 en 149 individuen. Op de andere locaties zijn aanzienlijk minder exemplaren gevangen variërend van enkele tientallen tot maar een enkel individu.

13


35 35 33 18 33 18 33 34 24 15 21 35 35 33 19 34 34 10

zoetwatervissen

estuarine vissen

exoten

Aagtendijk Aetsveld-Oost De Ruiter De Waker Halfweg Houtrak Kadoelen Nauerna, Gemaal Nauerna, Schermersluis Oosterringdijk Oranjesluizen Overtoom, Gemaal Overtoom, Sluis Overtoom, Westzanerpolder Overtoom, Zaandammerpolder Spaarndam, Grote Sluis Willem I-sluis Zuidspaarndammer

trekvissen

locatie

aantal trekken

aantal bezoeken

Tabel 3.3. Overzicht van alle totalen per locatie per ecologische gilde.

totaal aantal vissen

aantal soorten

175 471 5 5 11 175 52 0 244 1 165 0 0 39 2 90 54 0 207 4 165 751 0 895 1 90 105 8 31 5 165 41 0 204 0 170 84 4 18 19 119 3 23 8 152 75 95 0 157 2 105 456 0 152 238 175 5.133 4 952 53 175 49 2 1.202 56 160 81 2 11 17 95 23 0 124 3 170 31 0 14 12 170 3 0 31 21 49 117 0 0 1

492 297 41 265 1.647 149 245 125 186 254 846 6.142 1.309 111 150 57 55 118

9 13 5 5 7 9 6 10 11 7 5 11 6 9 4 7 7 3

499 2.488 7.549 48 4.294 598 12.489

totaal 2015

24

Tabel 3.4. Per locatie het aantal individuen per soort.

1 1 -

totalen 2015

10 6.109 889 541 22 7.549

2

17 48

5

2

211

1

64

8

8

2

14

zwartbekgrondel

6 2 -

marmergrondel

kleine modderkruiper

7 1 -

vetje

karperachtige onbepaald

55 1 1 3 4 -

tiendoornige stekelbaars

brasem/kolblei

1 -

totaal aantal vissen

3 1 2 -

1 1 -

22 1 -

1 1 -

123 14 14 171 892 18 3 200 17 3 - 1 155 151 798 - 53 1.199 2 4 3 124 12 10 -

2 -

11 1 4 1 5 19 152 2 238 53 56 17 3 12 21 1

492 297 41 265 1.647 149 245 125 186 254 846 6.142 1.309 111 150 57 55 118

6 2 4.294

23

2

3.889 21 57

2

snoekbaars

blankvoorn

1 19 18 36 1 10 2 1 2 2 1 95 3 2 1 17 -

snoek

bittervorn

1 1 -

ruisvoorn

baars

4 1 -

pos

zeebaars

1 5 2 2 4 2 1 -

exoten

kolblei

kleine zeenaald

1 1 -

spiering

149 321 45 7 23 31 693 55 103 2 2 40 1 4 77 1 2 1 - 20 1 6 86 3 - 453 4.867 265 27 22 45 36 21 2 3 27 1 1 1 82 35 -

(glas)aal

1 3 2 2 1 1 -

driedoornige stekelbaars

Aagtendijk Aetsveld-Oost De Ruiter De Waker Halfweg Houtrak Kadoelen Nauerna, Gemaal Nauerna, Schermersluis Oosterringdijk Oranjesluizen Overtoom, Gemaal Overtoom, Sluis Overtoom, Westzanerpolder Overtoom, Zaandammerpolder Spaarndam, Grote Sluis Willem I-sluis Zuidspaarndammer

locatie

bot

haring

zoetwatervissen

harder (onbepaald)

estuariene vissen

brakweatergrondel

trekvissen

596 12.489 598

aantal soorten 9 13 5 5 7 9 6 10 11 7 5 11 6 9 4 7 7 3 24

Stichting RAVON

Tabel 3.5. Overzicht van het gemiddelde vangstresultaten met standaarddeviatie per locatie voor de trekvissen. De resultaten zijn gerangschikt naar de gemiddelde vangsten. (glas)aal

driedoornige stekelbaars locatie

gem.

± std.

locatie

gem.

± std.

Overtoom, Gemaal

27,81

123,06

Aagtendijk

1,83

4,53

Halfweg

4,20

25,41

Overtoom, Gemaal

1,51

3,71

Zuidspaarndammer

1,67

4,66

Zuidspaarndammer

0,71

1,10

Houtrak

1,14

3,26

Nauerna, Gemaal

0,45

0,97

Aagtendijk

0,85

5,76

De Waker

0,34

0,86


0,28

0,82

Halfweg

0,33

3,12

Aetsveld-Oost

0,26

1,93


0,22

0,70

De Waker

0,26

0,80


0,16

0,45

Kadoelen

0,24

2,04

Overtoom, Sluis

0,13

0,47


0,22

1,11

Oosterringdijk

0,08

0,27

Overtoom, Sluis

0,15

0,66

Aetsveld-Oost

0,04

0,20

Oranjesluizen

0,03

0,17

Houtrak

0,02

0,15

Nauerna, Gemaal

0,02

0,15


0,02

0,14


0,02

0,23


0,01

0,09


0,02

0,13

Kadoelen

0,01

0,08

Oosterringdijk

0,01

0,12

Willem I-sluis

0,01

0,08

Willem I-sluis

0,01

0,08

De Ruiter

-

-

-

-

Oranjesluizen

-

-

Alle locaties samen

2,45

33,98

Alle locaties samen

0,36

1,88

locatie

gem.

± std.

locatie

gem.

± std.

Oosterringdijk

0,03

0,16

Oranjesluizen

4,31

13,96

Halfweg

0,02

0,13

Oosterringdijk

1,15

4,33

Nauerna, Gemaal

0,01

0,11

Nauerna, Gemaal

0,01

0,08


0,01

0,08

Willem I-sluis

0,01

0,08

Aagtendijk

0,01

0,08

Aagtendijk

-

-

Overtoom, Gemaal

0,01

0,08

Aetsveld-Oost

-

-

Aetsveld-Oost

-

-

De Ruiter

-

-

De Ruiter

-

-

De Waker

-

-

De Ruiter

spiering

bot

De Waker

-

-

Halfweg

-

-

Houtrak

-

-

Houtrak

-

-

Kadoelen

-

-

Kadoelen

-

-


-

-


-

-

Oranjesluizen

-

-

Overtoom, Gemaal

-

-

Overtoom, Sluis

-

-

Overtoom, Sluis

-

-


-

-


-

-


-

-


-

-

Willem I-sluis

-

-


-

-

Zuidspaarndammer

-

-

Zuidspaarndammer

-

-

Alle locaties samen

0,00

0,06

Alle locaties samen

0,22

3,08

Omdat niet op alle locaties een evenredig aantal bezoeken - en dus trekken - is geweest, is per locatie het gemiddelde aantal gevangen trekvissen berekend. Dit overzicht is weergegeven in tabel 3.5, gerangschikt op het gemiddelde hoogst aantal gevangen exemplaren. Het aantal gevangen dieren fluctueerde over de monitoringsperiode sterk. De driedoornige stekelbaars is grotendeels in de maand maart gevangen. De intrek van glasaal begon eind maart substantieel te worden waarbij de meeste vangsten in april plaatsvonden. Maar ook in mei werden glasalen gevangen, zij het in relatief lage aantallen. De maand juni werd er per bezoek bij alle locaties tezamen ongeveer een tiental

15


glasaal gevangen. In figuur 3.1 worden voor de driedoornige stekelbaars, aal en spiering de aantallen gepresenteerd. Omdat per soort de aantal gevangen dieren sterk verschilt worden deze figuren per soort getoond. Aangezien sporadisch een bot is gevangen is deze soort niet apart in een figuur weergegeven.

Figuur 3.1. Grafiek met het totaal aantal gevangen (glas)aal, driedoornige stekelbaars en spiering per avond.

16

Stichting RAVON

Omdat niet op alle locaties een evenredig aantal bezoeken - en dus trekken - zijn geweest, is per datum het gemiddelde aantal gevangen trekvissen berekend. Dit overzicht is weergegeven in figuur 3.2. Ook hier is de bot niet als figuur weergegeven.

i f k met h fi idd ld aantall gevangen ((glas)aal l ) l en d i d i Figuur 3.2. Grafiek het gemiddelde driedoornige stekelbaars per trek per avond.

17


Tijdens ieder bezoek zijn de afzonderlijke vangsten per trek genoteerd. Hiermee kan worden gekeken of de vangsten per trek verschillen. In tabel 3.6 staat weergegeven hoeveel exemplaren trekvissen zijn gevangen per trek van alle locaties. Tabel 3.6. Het totaal aantal gevangen (glas)aal en driedoornige stekelbaars verdeeld per trek. Er zijn in totaal 499 bezoeken geweest waarbij drie keer een trek is gedaan.

eerste trek tweede trek derde trek vierde trek vijfde trek Totaal

aantal x

bot

driedoornige stekelbaars

(glas)aal

spiering

499 499 499 497 494

3 1 2 1 3

1.350 582 1.138 940 2.099

72 130 187 218 282

127 87 89 124 114

2.488

10

6.109

889

541

Met bovenstaande gegevens is het ook mogelijk het gemiddelde te bepalen hoeveel er per trek wordt gevangen. De aantallen verschillen flink per soort. Figuur 3.3 geeft in twee afzonderlijke grafieken het gemiddelde aantal gevangen trekvissen per kruisnettrek weer.

Figuur 3.3. Grafieken met het gemiddelde aantal gevangen driedoornige stekelbaars, (glas)aal, bot en spiering per trek.

18

Stichting RAVON

3.2.3

Overige vangsten

Tijdens de vier maanden durende trekvissenmonitoringsproject zijn in 2015 relatief veel vissen gevangen. Van de 12.489 gevangen vissen behoorden maar liefst 60,4% tot de ecologische gilde trekvissen. Van de overige vissen behoorde 34,4% tot de zoetwatervissen, was 4,8% een exoot en 0,4% is geclassificeerd als estuariene vissoort. Van de 13 zoetwatervissoorten zijn maar liefst tien soorten gevangen Gemaal AetsveldOost, waaronder bittervoorn, blankvoorn, kleine modderkruiper, ruisvoorn en snoek. Opvallend is de afwezigheid van zoetwatervissoorten bij Zuidspaarndammer. Van de zoetwatervissen was de snoekbaars de dominante soort met 3.889 gevangen exemplaren. Het ging hoofdzakelijk om nuljarig broed. Ook broed van de baars werd op twee locaties na overal gevangen, zij het in relatief lagere aantallen (211 individuen). Van de 57 vetjes is 93% gevangen bij Gemaal Overtoom, de overige vier exemplaren bij Gemaal Westzanerpolder (Overtoom) en de Schermersluis. In totaal betrof 4,8% van de gevangen vissen een exoot. Hiervan domineerde de zwartbekgrondel met 596 exemplaren van de vangsten, gevangen op 16 van de 18 locaties. De resterende drie procent komt door de vangst van twee marmergrondels bij locatie Gemaal De Ruiter. Estuariene vissen zijn niet veel gevangen in 2015. Af en toe een haring of brakwatergrondels brakwatergrondels, terwijl jonge haring wel in grote aantallen is gezien. Voor de vangst van een kleine zeenaald wordt er gebeld! Het is en blijft een bijzondere vangst. Bij Aagtendijk is additioneel, dus niet met het kruisnet, nog een koraalvis (Atherina presbyter/A. boyeri) gevangen. Team Aagtendijk heeft tijdens de monitoring extra werk verzet door de glasaal die aan het oppervlakte zwom additioneel met een netje te vangen en of te tellen en te registeren. Figuur 3.4 geeft goed weer dat er aanzienlijk meer aanbod van glasaal is dan dat er met het kruisnet wordt gevangen.

Figuur 3.4. Totaal aantal gevangen aal bij Aagtendijk. In rood de kruisnetvangsten en in groen de zichtwaarnemingen en/of bijvangsten tijdens de monitoring. Naast vissen zijn er ook andere organismen gevangen. Deze bijvangsten zijn niet systematisch genoteerd door alle teams, maar veelal zijn wel opmerkingen geplaatst van bijvangsten. Zo zijn kwalletjes gemeld voor de locaties Gemaal Halfweg, Gemaal Houtrak,

19


Gemaal Overtoom, Gemaal Westzanerpolder, Oranjesluizen, Schermersluis, Sluis Overtoom en Willem I-sluis. Veelal zal het gaan om de Amerikaanse (langlob-)ribkwal maar ook de zeedruif en kruiskwal zijn gemeld. Crustacea (Kreeftachtigen) zijn ook veelvuldig gevangen. Dit varieerde van de Chinese wolhandkrab, Zuiderzeekrab, aasgarnaal, steurgarnaal, vlokreeft en brakwateraasgarnaal (mysis in de volksmond).

3.2.4

Publieke participatie

De monitoringsteams bestonden uit waarnemers met uiteenlopende achtergronden, met onder meer sportvissers, natuurliefhebbers, ambtenaren, beroepsvissers en medewerkers van de opdrachtgevende instanties van Rijkswaterstaat Noordwest-Nederland, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, Hoogheemraadschap van Rijnland, Waterschap Amstel, Gooi en Vecht, Gemeente Amsterdam, Provincie Noord-Holland, Haven Amsterdam en Sportvisserij MidWest Nederland. Passie voor trekvissen was daarbij een verbindend element. De publieke participatie binnen dit project staat niet op zichzelf. Op nationaal niveau zijn er vergelijkbare monitoringsprojecten langs de Waddenzeekust en Zuidelijke Delta waar tevens gebruik wordt gemaakt van vrijwilligersteams. Ook IMARES maakt bij de monitoring voor de glasaal-index gebruik van vrijwilligers. Er is daarmee een brede toepassing van vrijwilligers in onderzoek, ook wel ‘Citizen Science’ genaamd. Internationaal en wetenschappelijk is er in toenemende mate interesse in deze Citizen Science met betrekking tot trekvissen. Onder andere in Spanje wordt nu ook een monitoringsprogramma met kruisnetten opgezet naar Nederlands voorbeeld in kader van het project ‘Guardians of the Sea’.

Jos en Jan tellen de vangst bij Gemaal Overtoom: 53 driedoornige stekelbaarzen in één trek! (Foto: Rik Beentjes)

20

Stichting RAVON

3.2.5

Media aandacht

Het programma ‘Ecologische Verbindingszone Noordzeekanaal en Ommelanden’ waarbinnen dit monitoringsproject valt is meerdere malen in de media geweest, variërend van artikelen in tijdschriften, Internet, krant, radio en televisie. • In het vakblad Visionair (nummer 35, maart 2015) heeft Kirsten Dorrestijn een artikel geschreven met als titel “Van IJmuiden naar Muiden: Vismigratie in het Noordzeekanaal”. • In het tijdschrift Tussen Dijk en Duin (nummer 14(1), februari 2015) is een artikel verschenen met als titel “Vismonitoring met een kruisnet in en rond het Noordzeekanaal”. • In maart is op het Internet een Natuurbericht verschenen met als titel “Trekvismonitoring op het Noordzeekanaal gestart”. • In de krant Nieuwsblad de Kennemer is een artikel opgenomen d.d. 11 maart 2015 met als titel “Heeft het Noodzeekanaal hindernissen: Trekvis meteen op het kanaal”. • Radio Beverwijk heeft een interview afgenomen met de coördinator (http://www.radiobeverwijk.nl/uitzendinggemist/player/?file=Maandag18.mp3) • Het NTR School TV-programma De Buitendienst heeft een aflevering besteed over vissen. Opnames van en met waarnemers zijn gemaakt (http://www.schooltv.nl/video/de-buitendienst-vissen/). • VARA’s Vroege Vogels heeft een item over trekvissen gemaakt. Opnames zijn o.a. gemaakt bij de Overtoom (http://vroegevogels.vara.nl/ Gemist.972.0.html). • Een waarnemer van team Aetsveld heeft een kort filmpje op YouTube gezet met (http://www.youtube.com/watch?v=Y_jDi57oQRY&feature=youtu.be). • Een poster met resultaten is gepresenteerd op de Fish Passage Conference, gehouden in juni 2015 te Groningen (zie Bijlage).

Filmopnamen door VARA’s Vroege Vogels van de aalgoot bij Gemaal Overtoom. Foto Rik Beentjes)

21


4

Discussie

4.1

Organisatie Inzet vrijwilligers Het doel van dit project is om inzicht te verkrijgen in de intrek en spreiding van trekvissen, met name glasaal en driedoornige stekelbaars, in het Noordzeekanaal en Ommelanden bij knooppunten zoals gemalen en sluizen. Dit soort grootschalige monitoringsprogramma’s kan alleen met hulp van vrijwilligers worden uitgevoerd. Tientallen vrijwilligers gingen wekelijks, en soms 2x per week, bij nacht en ontij naar hun achttien vaste locaties om (trek)vissen te monitoren middels een kruisnet. De motivatie en discipline van de waarnemers hebben ervoor gezorgd dat het project een groot succes is geworden. Hun passie, inzet en professionaliteit zijn zowel in figuurlijke als letterlijke zin onbetaalbaar. Door het grote aantal uren dat met het tellen gemoeid is, is een dergelijk project namelijk erg duur.

Tim Pelsma in actie bij Gemaal Aetsveld-Oost. (Foto: Maarten Flikweert) Verloop veldseizoen Het veldseizoen, en de voorbereidingen hiervoor, zijn soepel verlopen. De meeste waarnemers die in 2014 actief deelnamen hebben ook in 2015 meegedaan. Zij waren dus al goed bekend met de veldprotocollen en hadden veelal de veldmaterialen nog in beheer. De coördinator heeft de overige veldmaterialen tijdig naar de overige teams gebracht. Tijdens de monitoring hebben enkele teams weer geobserveerd dat glasaal door de mazen kunnen glippen. De teams zijn hier beducht op en houden hier rekening mee. Het advies om het kruisnet direct op een zeiltje te leggen.

22

Stichting RAVON

Zienswijze Het traject om alle vergunningen, ontheffingen en toestemmingen te regelen was ruim voor aanvang van het veldseizoen rond. Op 20 mei is er bij het Ministerie van Economische Zaken een overleg geweest over het gebruik van vrijwilligers bij monitoring en onderzoek. Met verschillende actoren (ministerie EZ, Unie van Waterschappen, projectgroep Noordzeekanaal, RAVON, projectgroep ‘Samen voor de Aal’, IMARES Wageningen UR, Combinatie van Beroepsvissers en Sportvisserij Nederland) is gesproken over de inzet van vrijwilligers bij onderzoeks-/monitoringswerkzaamheden met een 1x1 meter kruisnet. Het ministerie gaat een zienswijze formuleren en voorleggen aan de Staatssecretaris. Monitoring De monitoringslocaties waren grotendeels gelijk aan die van 2014. Er zijn drie verschuivingen geweest. Bij Spaarndam is in 2014 op twee plaatsen gemonitoord. Hiervan is een locatie gewijzigd naar Zijkanaal C, Gemaal Zuidspaarndammer. De keuze voor deze locatie is ingegeven door de zichtwaarnemingen van glasaal in 2014. Van deze locatie zijn ten tijde van het schrijven van het rapport echter alleen de eerste tien bezoeken doorgegeven waardoor er geen goed beeld is over het verloop van het seizoen. Tijdens deze eerste periode (t/m 13 april) waren al wel 82 driedoornige stekelbaarzen en 35 glasalen gevangen. De verwachting is dat er nadien nog veel glasaal is gevangen, dit zal in de rapportage van 2016 alsnog worden verwerkt. Het team dat vorig jaar bij Oudeschans monitorde is uitgeweken naar Poldergemaal Oosterringdijk aan het Amsterdam-Rijnkanaal. Dit bleek een goede keus omdat op de vorige locatie praktisch geen (trek)vissen waren gevangen vanwege het ontbreken van een barrière en lokstroom waardoor er geen ophoping van (trek)vis plaatsvind. Bij de Oosterringdijk zijn in 2015 zeven vissoorten gevangen (totaal 254 individuen) waarvan alle vier de trekvissoorten. Het team dat vorig jaar bij de Groote Sluis Muiden stond is uitgeweken naar Gemaal Aetsveld-Oost. Ook op de monitoringslocatie Muiden ontbrak namelijk een lokstroom. Het Gemaal Aetsveld-Oost staat middels een kanaaltje in verbinding met het AmsterdamRijnkanaal. Webmodule Speciaal voor dit project, en het kruisnet project ‘Samen voor Aal’ dat in Zuid-Holland simultaan werd uitgevoerd, is een webmodule ontwikkeld die efficiënter is dan het invoerportaal dat in 2014 is gebruikt. Ook signalen van de waarnemers waren vooral positief dat deze webmodule gebruiksvriendelijk is en bovenal snel functioneerde. Het merendeel van de teams hebben zelf de waarnemingen verwerkt. De extra gebruiksfuncties, zoals het weergeven van grafieken, werken prima. Tijdens het seizoen was het mogelijk de tussenstanden te raadplegen en te zien wat de vangsten van andere teams waren (zie figuur 2.3). Het aantal gevangen vis konden voor beide projecten ook in grafiekvorm worden weergegeven, of per locatie (zie figuur 2.4).

23


4.2

Vangsten Viswaarnemingen Tijdens de monitoring zijn tijdens de eerste vijf trekken 12.489 vissen gevangen. Hiervan waren 60,4% trekvissen, 34,4% zoetwatervissen, 4,8% exoten en 0,4% estuariene vissen. Deze verhouding komt overeen met de verhouding wat in 2014 is gevangen, zij het dat er toen wel meer estuariene vissen zijn gevangen (4%, 177 individuen). Het verschil valt deels te verklaren dat bij de rapportage in 2014 de bot als estuariene vissoort is opgenomen. In 2014 waren maar liefst 68 botjes geregistreerd, in 2015 zijn 10 individuen gevangen. Enkele teams hebben tijdens hun bezoeken vaker dan vijf maal het kruisnet bediend. In totaal er 2.488 trekken gedaan volgens protocol en zijn er 64 aanvullende trekken verricht. Dit leverde 126 extra viswaarnemingen op die niet in de analyses zijn meegnomen. Trekvissen Een groot verschil met 2014 is de start van de monitoring. In 2014 kon pas na de maand maart begonnen worden en is het aandeel getelde driedoornige stekelbaarzen waarschijnlijk niet representatief voor het algehele aanbod stekelbaarzen. In 2015 is wel in de maand maart gestart waardoor aanzienlijk meer driedoornige stekelbaarzen zijn gevangen (6.109 individuen). Gemiddeld zijn per trek 2,5 stekelbaars gevangen. Het grote aanbod van de soort eindigde na 7 april (zie figuur 3.1). Het merendeel van de vangsten van driedoornige stekelbaarzen in juni bestond uit juveniele exemplaren. Ook op zicht konden soms, vooral bij rietbegroeiing, scholen jonge stekelbaarzen worden waargenomen in het Noordzeekanaal wat erop duidt dat ook in het Noordzeekanaal naar alle waarschijnlijkheid voortplanting van de soort plaatsvindt.

Emmer vol driedoornige stekelbaarzen, gevangen op 12 maart te Overtoom. (Foto: Frans Nannes)

24

Stichting RAVON

Het aanbod van glasaal was in 2015 beperkt. De eerste helft van het seizoen kenmerkte zich door koude nachten. Mogelijk hebben de koude nachten voor een beperktere trek gezorgd, maar tegen de verwachting in werd het aanbod glasaal niet groter nadat de dagtemperaturen zich normaliseerden. Er zijn meer signalen binnengekomen dat de algehele intrek langs de Nederlandse kust beperkt was. In 2014 zijn maar liefst 1.445 glasalen gevangen tijdens 1.952 trekken wat een gemiddelde geeft van 0,7 aal per trek. In 2015 zijn er totaal 889 (glas)alen gevangen wat een gemiddelde geeft van 0,4 (glas)aal per trek. Opvallend is het lage aantal gevangen bot. In 2015 zijn maar tien botjes gevangen terwijl in 2014 maarliefst 68 individuen zijn opgehaald. Net als in 2014 is de meeste spieringen gevangen bij de Oranjesluizen (453 individuen). Bij de Oosterringdijk aan het Amsterdam-Rijnkanaal zijn 86 spieringen gevangen. Bij Gemaal Nauerna en de Willem I-sluis is een enkel individu gevangen van deze trekvis. De komkommergeur van de vis maakte de determinatie makkelijk. Estuariene vissen Er zijn langs het Noordzeekanaal vijf estuariene vissoorten gevangen. Het betrof vaak maar een enkel individu. Bij Aagtendijk, Gemaal Houtrak, Gemaal Nauerna en Schermersluis werden de meeste soorten gevangen. Nieuw in 2015 is de zeebaars waarvan een enkel exemplaar is gevangen bij Gemaal Nauerna en Gemaal Westzanerpolder. Zoetwatervissen Dit ecologische gilde is het ruimst vertegenwoordigd qua aantal soorten (13 soorten), maar niet in absolute aantallen. Jonge snoekbaars is het meest gevangen. Maar liefst 3.889 individuen zijn geregistreerd. Van de 211 baarzen waren de meeste ook jonge exemplaren. Vooral bij de hele jonge dieren is determinatie lastig om te weten of het nu jonge snoekbaars is of baars. Bij Aetsveld zijn veel typische poldervissoorten gevangen zoals bittervoorn, snoek en kleine modderkruiper. Exoten Op 17 van de 18 locaties zijn exotische grondels gevangen. Alleen bij Kadoelen was dit niet het geval. Maar duidelijk is dat de exotische zwartbekgrondel algemeen voorkomt in het Noordzeekanaal en Amsterdam-Rijnkanaal. Twee marmergrondels zijn gevangen bij Gemaal De Ruiter.

25


Dankwoord Dank gaat uit naar alle waarnemers die bij nacht en ontij de monitoring hebben uitgevoerd. We willen de volgend personen danken voor hun inzet (op alfabetische volgorde voornaam), ook degene die als vliegende keeper aangemeld waren: Adri Rol Arjen Kikkert Bart van Iterson Bryndan van Pinxteren Daan Kinsbergen Denijs Marbus Donald Pranger Enrico van Dijk Frank Goudriaan Frans Nannes Fred den Dulk Fred Haaijen Geert Timmermans Gerben Yntema Gerrit van der Vliet Guido Mattens Hans Roodzand Hardy Kosters Harry Mense Henk Sloof Herman van der Laan Jack Valk Jan de Jong Jan Goede Jan Stevens Jan van de Bilt Joost van Marion Jos van de Heijden Jurgen Goldstein Kees Dekker Kees Tesselaar Lars Adema Leo Vlugt Maarten Flikweert Maarten Hoetmer

Marc de Jongh Marcel Acquoij Marten Verweij Martijn van Osch Martin Riethoff Matthijs Ufkes Michiel Boeken Mike Dijkstra Moa Nico Houter Nico Jonker Nico Steijner Onno Vlugt Patrick Heijne Paul Bel Piet Veel Pim Hoogenboom Puck Verhart R.A Kiffen René Langedijk Rik Beentjes Rob Verburgt Ron Gatowinas Ronald van der Fange Ruud Steinvoorte Simon Pepping Stefan Straathof Ted Dekker Theo Breedijk Thony de Waal Tim Pelsma Ton Moed Vincent Booij Willy Krone Wouter Teunisse

En we willen de visrechthebbenden (beroepsvissers en hengelsportverenigingen) danken voor hun medewerking door het verlenen van toestemming te mogen monitoren.

26

Stichting RAVON

Bijlage: Enkele foto’s van vangsten

Driedoornige stekelbaars en twee glasaaltjes (Foto:

Grote

Edo Goverse)

stekelbaarzen te Aagtendijk (Foto: Jack Valk)

Broed snoekbaars, of toch baars? Baars! (Foto: Bart

Broed snoekbaars (Foto: Bart van Iterson)

paling,

glasaal

en

van Iterson)

Kunstaas in het kruisnet?! (Foto: Simon Pepping)

Twee botjes. (Foto Jack Valk)

Zandspiering, eerste melding in het NZK (Foto Jack Valk) Koornaarvis (Foto Jack Valk)

27

enkele

driedoornige


Bijlage: Poster gepresenteerd op de Fish Passage Conference

28

Monitoring trekvissen in het Noordzeekanaal en Ommelanden met kruisnet door vrijwilligers

Recommend Documents