Mooi Gelderland winter 2015

Geldersch Landschap & Kasteelen

Mooi Gelderland Winter

2015

Jaargang 12 nummer 4

‘Den inkt bevriest mij so in de pen’ Hoe overleven planten de winter? Mooi portret: Jan Siebelink

Winterwarmte

Samen zorgen

Foto: Rob Scholten

Op onze drukbezochte donateursvergadering in oktober hebben we teruggekeken op twee jubileumjaren, eerst 85 jaar Het Geldersch Landschap en vervolgens 75 jaar Geldersche Kasteelen. We organiseerden in die periode een aantal bescheiden jubileumactiviteiten die op grote belangstelling mochten rekenen. Uw betrokkenheid was hartverwarmend en heeft mij erg getroffen. Nu is het goed om even bij te komen en van de feestdagen te genieten met familie en vrienden. In het nieuwe jaar gaan we dan weer verder met onze missie: het behoud van Gelders erfgoed. De uitdaging blijft groot, maar uw oprechte belangstelling voor ons werk is een belangrijke steun in de rug. Dankzij uw schenkingen, donaties en vrijwillige inzet vervullen we onze taken grotendeels op eigen kracht. Dat is echt iets om trots op te zijn. Trots was ik natuurlijk ook toen een zeventiendeeeuws kunstwerk uit kasteel Rosendael, een portret van Ermgard Elisabeth van Dordt, geselecteerd werd voor de tentoonstelling ‘Dutch painting in the age of Rembrandt and Vermeer’, die tot half januari in het Museum of Fine Arts in Boston en aansluitend in het Nelson Atkins Museum of Art in Kansas City te zien is. Dit bevestigt nog maar eens hoeveel moois we in huis hebben en hoe belangrijk het is om het te koesteren. Laten we samen voor Gelderland blijven zorgen. Namens onze medewerkers en vrijwilligers wens ik u en uw dierbaren heel fijne feestdagen. Ik hoop ook in het nieuwe jaar weer op u te mogen rekenen.

Nummer 4

10

Op steeds meer plekken in Gelderland wordt het ambacht van het heggenvlechten beoefend.

Peter van den Tweel directeur-bestuurder Geldersch Landschap & Kasteelen

Colofon >>> Kwartaaltijdschrift van Geldersch Landschap & Kasteelen, Postbus 7005, 6801 HA Arnhem, T (026) 355 25 55, info@glk.nl, www.glk.nl. Oplage 49.000 exemplaren. Mooi Gelderland wordt gedrukt op FSC-gecertificeerd papier en verpakt in composteerbare biofolie. Gratis voor donateurs, losse nummers € 3,40 (rekening­ nummer NL57 RABO 0121 3407 91). Redactieraad: Louis van de Geijn, Ine Haanappel, Jeanine Perryck, Ton Roozen. Hoofdredacteur: Ine Sanders. Eindredactie: René Bremer, tijdschrift@glk.nl. Vormgeving: Harald Slaterus. Nieuwe donateurs, afmeldingen, wijzigingen, bezorging tijdschrift: donateurs@glk.nl, T (026) 355 25 33. Coverfoto: Cannenburch te Vaassen

2

Download de gratis app

Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Volg onze boswachters op Twitter glk.nl/twitter

Volg GLK op Facebook Geldersch Landschap Kasteelen

Winter 2015 4

Mooi & nieuw

6

Het hele jaar bezig met de winter

8

#GLK

9

Vroeger & nu

10 Lang leve de heg Winters ambacht steekt in Gelderland de kop op 13 Locatie GLK Vakantie in middeleeuwse sfeer

6

Strategieën van planten om te overwinteren.

14 Project onder de loep Historische eendenkooi in ere hersteld 16 Mooi meegenomen 17

18

Groot & klein

18 ’Den inkt bevriest mij so in de pen’ 20 Bijzondere donateur ‘Ik gun iedereen een mooie zonsondergang’ 21 Dank u wel

Hoe kasteelbewoners zich warm hielden.

22 Liefde voor het vak Werken met hoofd en handen 24 Mooi Portret 26 GLK tot de kern 28 Mooi beeld 30 Gelderse paden

24 Volg GLK op Instagram @gelderschlandschapkasteelen

32 Pronkstuk

Jan Siebelink. Mijmeren in het Ossendal.

Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

3

Mooi & nieuw

Kijk voor meer en de meest actuele berichten ook op www.glk.nl

Plafonds Biljoen gerestaureerd

Herstel de Duno

Op 22 oktober stonden we op kasteel Biljoen (Velp) stil bij de afronding van acht plafondstukken uit de vroege achttiende eeuw. De kunstwerken in de oude eetkamer van het kasteel worden toegeschreven aan de Haagse schilder Mattheus Terwesten en zijn in opdracht van Johan Frederik Willem Carel baron van Hardenbroek onder leiding van de Arnhemse architect L.H. Eberson in de negentiende eeuw aangebracht. De restauratie was een omvangrijk werk

doordat de waardevolle maar ook zeer kwetsbare schilderijen vast­zitten in betimmeringen. Op de schilderijen lag bovendien veel stof en gruis dat het doek belastte en schade aan het schilderwerk veroorzaakte. In de eerste fase zijn de profielen gedemonteerd en de schilder­ stukken uitgenomen en aan de achterzijde gereinigd. Vervolgens zijn de voorzijden vakkundig gerestaureerd en konden de kunstwerken worden teruggeplaatst.

Schenken & nalaten Steeds meer donateurs van GLK zijn geïnteresseerd in de mogelijkheden om naast hun donatie ook schenkingen te doen. Reden voor GLK om een wegwijzer te ontwikkelen over schenken en nalaten. Hierin vindt u informatie over de fiscale voordelen van periodiek schenken, de mogelijkheid om een fonds op naam te stichten, het regelen van uw nalatenschap aan GLK en het afstaan van een bijzonder bezit zoals een portret of voorwerp. De Belastingdienst heeft GLK aangemerkt als Algemeen Nut Beogende Instelling, waardoor uw schenking kan worden gebruikt als aftrekpost op uw belastbaar inkomen. De folder kunt u downloaden via www.glk.nl (service & vragen). Meer informatie vindt u ook op www.glk.nl/help-mee/schenken-nalaten. Voor een persoonlijk advies staat onze rentmeester Willem van Vliet u graag te woord: (026) 355 255 43 of w.vanvliet@glk.nl.

4

Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Foto: weekbladbuiten.net

Begin oktober heeft u een brief ontvangen met het verzoek om een extra donatie voor het herstel van landgoed Duno. Het unieke landgoed raakte in de Tweede Wereldoorlog zwaar beschadigd. Daarna heeft GLK de basis kunnen herstellen, maar een aantal bijzondere elementen zijn nog altijd niet gerestaureerd. Het gaat om het Cascadedal met zijn unieke water­val, de karakteristieke trappen en bruggen en de fenomenale uitzichten. Als we nu niet in actie komen, gaan deze voor altijd verloren. Er is minstens € 50.000 nodig. Helpt u ons nog deze maand met uw gift?

Bedrijfsvriend worden? In een nieuwe folder informeert GLK ondernemingen over de mogelijkheid om Bedrijfsvriend te worden en daarmee bij te dragen aan het mooi houden van Gelderland. Voor haar Bedrijfsvrienden organiseert GLK jaarlijks een relatie­ bijeen­komst op een bijzondere locatie op een van de terreinen. Bedrijfsvrienden mogen ook tegen geringe vergoeding gebruik maken van GLK-locaties voor het ont­­van­­gen van klanten of medewerkers. De folder kunt u downloaden via www.glk.nl (service & vragen). Voor meer informatie of aanmelding als Bedrijf­ vriend staat Lenie Burgers van de afdeling Communicatie u graag te woord: (026) 355 255 37 of l.burgers@glk.nl.

Jurylid Hendrik te Paske vatte de nominatie van de winnaar in dichtvorm samen:

Foto: Ton Rothengatter

Klein Mariëndaal is een lommerrijk oord Rustiek op de Veluwse stuwwal gelegen Door Hassink cum suis in erfpacht verkregen Waar zorg wordt geboden en zin aangeboord Vrijwilligers zetten de schouders eronder Ze helpen cliënten met werk in een ploeg Die doen wat ze kunnen en dat is genoeg En wat daar ontstaat is een regelrecht wonder Men heeft er veel oog voor milieu en natuur En voelt zich met buurt en omgeving verbonden Waaruit ook weer nieuwe verbanden ontstonden Die bijdragen aan een stabiele structuur De Stichting is educatief en slagvaardig De zorgboerderij is dus echt prijzenswaardig

Op alle niveaus spant GLK zich in om het draagvlak voor haar werk te vergroten. Zo waren we op 1 oktober gastheer tijdens het zogeheten Oogstfeest, een jaarlijkse netwerkbijeen­ komst voor vertegenwoordigers van natuurorganisaties, overheidsinstellingen en bedrijven. In de schaapskooi van de Loenermark heette onze directeur een kleine twee­ honderd gasten welkom. Daarna voerden zes prominente bestuurders en vertegen­ woordigers onder leiding van Hester Macrander (en met een vrolijke noot van butler Fons) een levendig debat over de prikkelende vraag: wie betaalt de Gelderse natuur?

Foto: Ton Rothengatter

Zorghoeve Klein Mariëndaal is winnaar geworden van de GLKprijs 2015. Vertegenwoordigers van de zorgboerderij, gelegen op ons land­­goed Mariëndaal in Arnhem, ontvingen op 10 oktober een kunst­ werk van Jan-Willem van Oldeneel en een bedrag van € 1.000. De jury noemde de hoeve ‘een prachtig voorbeeld van de integratie van zorg en groen met de vrijwilligers als doorslaggevende factor’. De andere genomineerde, Stroomhuis Neerijnen, stimuleert met vrijwilligers de regionale belangstelling voor natuur en cultuur en werd hiervoor beloond met € 500. De GLK-prijs zet elk jaar vrijwilligers in de bloemetjes die zich op inspirerende wijze onder­ scheiden met hun belangeloze inzet voor natuur of cultuur in Gelderland.

‘Oogstfeest’ op de Loenermark

National Trust te gast bij GLK

Warme zorg in Hunderen

Foto: Arie de Knegt

GLK-prijs Klein Mariëndaal

Het monumentale huis Hunderen op ons gelijknamige landgoed heeft een mooie nieuwe bestemming. Na een zorgvuldige verbouwing zijn het huis en het naastliggende koetshuis geschikt voor huisvesting van mensen met dementie. Onze afdeling Bouw­ kunde heeft bijgedragen aan een bouw­historisch onderzoek en erop toegezien dat oorspronkelijke ele­ menten zichtbaar blijven zoals een zeventiende-eeuws plafond en enkele Brabantse wandjes. Onder de hoede van Trimenzo vinden ouderen hier een warm en comfortabel thuis. www.huishunderen.nl

Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Het jubileumjaar ‘75 jaar Geldersche Kasteelen’ werd op 26 november passend afgesloten met een bijeenkomst in de Koepelkerk in Arnhem. Onder leiding van Nelleke Noordervliet werden genodigden uit binnen- en buitenland uitgedaagd om met elkaar van gedachten te wisselen over het behoud van erfgoed in de toekomst, en de rol van GLK daarin voor Gelderland. Erg verguld waren we met de aanwezigheid van Dame Helen Gosh, algemeen directeur van National Trust in Engeland. GLK organiseerde de bijeen­ komst in samenwerking met provincie Gelderland. Op het symposium werd een video getoond over het werk van GLK. Zie www.glk.nl

5

In de aanloop naar de winter laten bomen hun bladeren vallen. Ze gaan in rust, wachten tot de zon weer aan kracht wint. Maar waar blijven de andere planten eigenlijk? Hoe overleven zij de winter? Tekst: Frans Bosscher

Hoe overleven de planten?

Het hele jaar bezig met Als vogel heb je het maar makkelijk: zodra de omstandigheden je niet meer bevallen, ga je op de wieken. Dat is dan ook wat miljoenen vogels elk jaar weer doen in de herfst. Op naar Zuid-Europa of Afrika waar het zonnetje lekker blijft schijnen. Zoogdieren zouden ook kunnen vertrekken, maar de vierbeners die in onze contreien leven, blijven toch liever hier. Zij overleven de winter door zich vooral niet te druk te maken. Sommige, zoals vleermuizen en egels, gaan daarin zover dat ze de hele winter slapen. Maar wat te doen als je plant bent en met wortels vast zit in de grond? Vluchten kan niet, dus moet je wat anders verzinnen. Het kan niet anders of ze zijn daarin heel succesvol, getuige al die planten die vanaf het eind van de winter weer in bloei staan. Maar hoe doen ze dat dan? Welke overlevingsstrategieën hebben planten zich eigen gemaakt om die maanden van weinig licht en kou door te komen? 6

de win Indeling van Raunkiær Omdat je planten hebt in verschillende soorten en maten, is er een grote variatie aan strategieën. Maar er zit wel een patroon in de overlevingsmethoden, ontdekte de Deense botanicus Christen Raunkiær. Hij maakte een indeling van levensvormen van planten aan de hand van de manieren waarop ze ongunstige seizoenen, zoals een koude winter, overleven. Raunkiær presenteerde zijn indeling een eeuw geleden; deze is nog altijd de meest gebruikte in de plantkunde. Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

De indeling van Raunkiær.

De uitdaging die planten in de winter moeten oplossen, is een combinatie van kou, wateren voedselgebrek. Ze gaan daarom in rust.

nter

Bladeren en stengels verdorren en vallen af of storten in. En dan komt de eerste tweedeling: je hebt planten die met en planten die zon­ der voortplantingsorganen de winter in gaan. Kruiden, die ’s zomers de bermen en akkerranden zo kleurig maken, verdwijnen gewoon aan het eind van het seizoen. Maar ze hebben dan wel heel veel zaad aangemaakt, dat tussen bladeren of gras is gevallen. Zo gauw het warmer en lichter wordt, begint dat zaad te kiemen.

Foto: Koos Dansen

Bosanemonen overleven dankzij wortelstokken.

Alles al in gereedheid De grote zaadproducenten zijn dus de planten die minder dan een jaar leven, de eenjarigen. De meerjarige planten hebben een groter palet aan oplossingen, maar met één gemene deler: voordat ze de winter in gaan, hebben ze alles al in gereedheid gebracht voor het nieuwe groeiseizoen. De knoppen waaruit straks nieuwe bloemen en scheuten komen, zijn al aangemaakt. Dat proces begint bij veel soorten na de langste dag. De bovengrondse knoppen zitten goed verpakt in schubben, soms voorzien van een laagje was, om te voorkomen dat ze kapot vriezen (bij extreme vorst) of door schimmels worden aangetast (als het erg nat is). En waar onderscheiden meerjarigen zich dan van elkaar? In de posities van de knoppen en andere overlevingsorganen. Naast de planten die geheel of gedeeltelijk in het water staan (van krabbenscheer en gele lis tot zeegras), heb je ook uitgesproken landrotten. Hiervan zijn bomen met afstand de grootste. Hun knoppen zitten het hoogst; volgens de indeling van Raunkiær behoren bomen tot de categorie ‘meer dan dertig centimeter boven de grond’. Een volgende categorie meerjarigen zijn de lage struiken (zoals heide en tijm), kruipende planten, vetplanten en grasachtige planten (grassen, zeggen, russen en biezen). De knoppen ervan bevinden zich tussen één en dertig centimeter boven de grond. En je hebt planten met knoppen direct op de bodem, zoals krulzuring, paardenbloem en vingerhoedskruid. Knollen, bollen en wortelstokken Daarmee houdt het niet op, want vervolgens zijn er de meerjarigen waarvan de knoppen, samen met hun overwinteringsorganen, zich onder de grond bevinden. Het gaat om planten met een knol, een bol of wortel­ stokken. Speenkruid is zo’n plant met een knolletje voedsel (zetmeel) net onder de grond. Zo gauw de temperatuur goed is en het licht voldoende sterk (doorgaans in februari, Gele lis, een meerjarige waterplant.

Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Het sneeuwklokje bewaart voedsel in zijn bol.

soms wat eerder), spreekt hij dat knolletje aan. Stinsenplanten, sneeuwklokjes en lelies zijn planten met een bol. Dat is net als een knol een verdikking van het onderste deel van de stengel. Bij een knol is dat één geheel, bij een bol bestaat de verdikking uit zogenoemde rokken: verschillende lagen bladeren over elkaar heen. In de knol en de bol ligt het voedsel opgeslagen dat de plant in het voorjaar gebruikt. Daarnaast zitten er in de knol, net zoals in de bol, knoppen waaruit weer nieuwe knollen groeien. Een mooi voorbeeld van een plant die over­­leeft met wortelstokken is de bosane­ moon. Voordat er bladeren aan de bomen komen, vangt de prachtige witte plant zo veel mogelijk zonlicht met zijn bladeren. Zo gauw bosanemonen de bosbodems bedekken, weet je: de winter is voorbij! 7

#GLK

Leuke berichten op Twitter en Facebook:

Blog: natuur voorkomt depressie Heeft u deze donkere dagen wat extra behoefte aan energie? Maak een stevige wandeling in de natuur. Wetenschappelijk onderzoek van Gregory Bratman (Stanford Woods Institute for the Environment) toont aan dat bewegen in de natuur de kans op een depressie sterk kan verminderen. Onze beleids­mede­ werker Marjan Visscher schrijft erover op de website van GLK. Haar blog vindt u op glk.nl/actueel/blog

@burryvandenbrink: Veel #zon vanmorgen en veel #spinnenwebben. @canonnederland #glk https://twitter.com/burryandenbrink/ status/648824128057802752

Volg GLK op Instagram Naast Facebook en Twitter is GLK sinds kort ook actief op Instagram. Voor wie het niet kent: dit is een gratis mobiele app waarmee mensen digitale foto’s en video’s uitwisselen. Foto’s worden op Instagram weergegeven in een verhouding 4:3, net zoals de vroegere Polaroid-camera. Wilt u foto’s van het Gelders landschap op Instagram delen? Gebruik de bekende hashtag: #GLK en tag onze organisatie: @gelderschlandschapkasteelen.

@RoelKuster: Leuk gezelschap tijdens de schaft vandaag. #huysteschengen #GLK https://twitter.com/RoelKuster/ status/649290251916169216

Wammie Stork reageerde op een bericht over vrijwilligers die het Gelders landschap schoonmaken. ‘Super!! En ook vreselijk jammer dat we ze nodig hebben. Wanneer leren mensen nou eens om hun eigen afval mee terug te nemen?’

Video: waarom ondersteunen onze donateurs GLK? Tijdens de jaarlijkse donateurs­vergade­ ring (zaterdag 10 oktober) maakte GLK videobeelden in Burgers’ Zoo en op kasteel Hernen. Daarbij werd ook aan donateurs gevraagd waarom zij GLK een warm hart toedragen. Deze video kunt u bekijken op Facebook (Geldersch­ Landschap­Kasteelen), of scan de QR-code.

8

Twitter (@ReneVisser_nl): Komend weekend het plan om de natuur in te gaan? Doe dit dan eens vroeg. De wereld is dan op z’n mooist! #glk https://twitter.com/ReneVisser_nl/ status/649901190617149440

Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Petra Van Huenen Franssen reageerde op een bericht waarin het najaarsnummer van Mooi Gelderland werd gepresenteerd: ‘Wij waren de gelukkigen bij wie het blad vandaag op de mat viel.’

Van rabattenbos tot duinvallei Door bijzondere omstandigheden behoort ons landgoed Hagen, bij Doetinchem, tot de meest soortrijke gebieden van Nederland. Zo’n 10.000 jaar geleden vormden zich hier flinke duinen door opstuiving van kalkrijk zand uit de bedding van de Oude IJssel, die toen regelmatig droog lag. Dit leidde tot een ecosysteem van kalkarme en kalkrijke grond, hoog en laag, droog en vochtig - en als gevolg daarvan een ongekende variëteit aan planten en dieren. Zoals op veel woeste gronden besloten mensen op enig moment bos aan te leggen voor houtproductie. In de natte stukken groef men sleuven en werd grond opgeworpen tot langwerpige heuvels of rabatten. De hierop aangeplante bomen groeiden uit tot karakteristiek rabattenbos. In de jaren negentig van de vorige eeuw ontstond het idee om 4,5 hectare rabattenbos met naald­bomen (lariks, douglas, fijnspar) te kappen. De rabatten werden afgegraven, de boomstobben gerooid en de strooisellaag afgevoerd. Het karakter van de vroegere rivierduinen werd hersteld en het reliëf van natte laagtes keerde er geleidelijk terug. Anno 2015 is de ‘nieuwe’ duinvallei weer een gevarieerd gebied. Door gefaseerd maaien, voorkomen we dat het opnieuw bos wordt. Op de schrale gedeeltes groeien soorten zoals struikheide, met op de drogere stukken ook wat stekelbrem en op de nattere gedeeltes de vleesetende planten blaasjeskruid en kleine zonnedauw, moeraswolfsklauw en koningsvaren. Rond de poelen zijn al tweeëntwintig soorten libellen geteld en in een van de vennetjes is de zeer zeldzame drijvende egelskop gezien. Het Grote Ven is een paradijs voor amfibieën waaronder de heikikker en de kamsalamander.

Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Vroeger & nu

Foto’s: Nico van Haastrecht

1985

2015

TIP Vanaf landgoed Hagen kijkt u prachtig uit over de herstelde rivierduinvallei. GLK organiseert er regelmatig excursies met de boswachter. Kijk op www.glk.nl/evenementen

9

Lang leve Op steeds meer plaatsen in Gelderland zijn ’s winters professionele heggenvlechters in de weer met het planten van nieuwe of het onderhouden van bestaande heggen. Dat is opvallend, want het ambacht was bijna verdwenen.

de h

Tekst: René Bremer

10

Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Winters ambacht steekt in Gelderland de kop op

Foto: Valentijn te Plate

Het heggenvlechten is een eeuwenoud ambacht. In Engeland, Frankrijk, België en ook in Nederland bakenden boeren vroeger hun eigendommen af met heggen. Dat deden ze enerzijds om ‘mijn en dijn’ te scheiden, anderzijds om te zorgen dat er geen vee in of uit kon. Om de heggen ondoordringbaar te maken, vlochten ze de takken. Naar gelang de behoefte en de lokale situatie ontwikkelden er zich tal van regionale stijlen. Alleen al in Engeland zijn zo’n dertig varianten in kaart gebracht.

Gemeenschappelijke weiden Ook in delen van Nederland maakten boeren gebruik van heggen. Ook zij zullen daarbij verschillende vlechtstijlen hebben toegepast, al is daar nog weinig onderzoek naar gedaan. Uit oude sporen kan afgeleid worden dat op tal van plekken in Gelderland, met name in het IJsseldal en in de Achterhoek, gevlochten heggen voorkwamen, zij het niet altijd om het vee te keren. Ciska van der Genugten, specialist natuuren cultuurhistorie van GLK, vermoedt hier een verband met de manier waarop een gemeenschap zijn vee hield. “In de uiterwaarden van de Maas had elk perceel een andere eigenaar: er was behoefte aan markering. In Gelderland waren veel weiden echter gemeenschappelijk bezit, zowel langs de rivieren als op de heiden en graslanden. Dieren van verschillende eigenaren stond er onder supervisie van een weiwaarder. Op oude schilderijen van Gelderse uiterwaarden zie je wel knotbomen, hekken, houtwallen en sloten, maar nauwelijks heggen. Op de Veluwe werd

Om te voorkomen dat dieren er doorheen glipten, verstevigden boeren hun heg met vlechttechnieken.

Foto: Lex Roeleveld

heg

Prikkeldraad Lex Roeleveld, van de stichting Heg & Land­ schap, neemt ons kort mee in de Europese geschiedenis van het heggenvlechten. “Het ambacht bestond al eeuwen, voordat het in de negentiende eeuw een grote vlucht nam. De reden hiervoor was de snelle bevolkingsgroei, als gevolg van de industrialisering. Het hout waarmee veel boeren hun percelen omheinden, was nodig voor het bouwen en verwarmen van huizen. In plaats daarvan gingen ze vrij massaal over op het zetten van meidoornhagen. Om te voorkomen dat er dieren doorheen glipten, vlochten ze hun heggen.” Aan de plotselinge toename van (gevlochten) heggen kwam volgens Roeleveld ruim honderd jaar geleden een eind. De oorzaak: de uitvinding van het prikkeldraad. “Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten soldaten in België en Frankrijk op grote schaal

prikkeldraad voor de loopgraven. Toen de oorlog voorbij was, kochten de boeren het draad massaal op om er hun eigendommen mee te markeren. Hun levende heggen onderhielden ze niet meer, of ze ruimden ze op. Behalve in sommige regio’s in Engeland en Frankrijk ging daarmee ook de kennis van het heggenvlechten verloren.”

Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

11

Foto: Gerard van Bree

>

Schuilplaats voor dieren De nieuwe heggenvlechters zijn razend enthousiast en dragen hun vaardigheden over op steeds meer cursisten. Om het ambacht

Vlechtstijlen In vroeger tijden verschilde de vlechtstijl per streek, afhankelijk van de behoefte, het type vee en de vorm van landbouw. Een heg die ossen moest weren, moest steviger zijn dan een heg in een gebied met veel schapen. Alleen in Engeland werden al meer dan dertig stijlen toegepast. In Nederland geldt de Maasheggenstijl als de bekendste (zondag 13 maart 2016: nationaal kampioenschap Maasheggenvlechten te Boxmeer). Onder de nieuwe generatie professionele heggenvlechters, ook actief in Gelderland, is de gelegde heg het meest gangbaar, een stijl die tegemoetkomt aan moderne eisen en toepasbaar is op verschillende hegtypen.

Andere perceelafscheidingen Bovendien, aldus Van der Genugten, beston­den er naast heggen op veel plekken in Gelderland ook andere typen perceelafscheidingen. “In het Achterhoekse landschap van houtwallen werd het vee gekeerd door achtereenvolgens een greppel en een wal, met daarbovenop dicht hakhout. In het hakhout werden soms wel takken in elkaar gevlochten om gaten te dichten. In het binnendijkse rivierengebied en de Gelderse Vallei hielden de sloten het vee op hun plek. Rond erven, akkers en kalverweiden kwamen natuurlijk wel veel heggen voor.”

12

Lex Roeleveld: ‘Een gevlochten heg kan eeuwen oud worden.’

te promoten, geven ze demonstraties en organiseren wedstrijden. Maar het gaat nog een stap verder: ze pleiten ervoor om de heg vaker mee te nemen in de plannen voor de (her)inrichting van terreinen. Ciska van der Genugten reageert daar positief op. “Een nieuwe, al of niet gevlochten heg kan absoluut van toegevoegde waarde zijn. Zo’n heg is op zichzelf al prachtig en kan elementen in het landschap ook mooi met elkaar verbinden. Onder een heg krioelt het bovendien vaak van de dieren. Vliegen, kevers, vlinders, muizen, egels, padden,

patrijzen en allerlei vogelsoorten vinden er een schuilplaats. En veel zangvogels broeden bij voorkeur in de onderste tachtig centimeter van een dichte heg.” Maar ze plaatst ook een kanttekening: “Waar je voor moet oppassen, is dat je om ‘cultuurhistorische redenen’ heggen gaat neerzetten op plekken in Gelderland waar ze nooit gestaan hebben en met technieken die hier niet voorkwamen. Daar houden wij de vinger aan de pols en we zien gelukkig dat partijen als Heg & Landschap daar ook rekening mee houden.”

>

Inkappen en platleggen De laatste jaren zijn op allerlei plekken weer heggenvlechters actief. De stijl die zij hanteren, is gebaseerd op de gelegde heg: een manier van vlechten die in Engeland maar ook in andere delen van Europa veel wordt beoefend. Lex Roeleveld legt het basisprincipe ervan uit: “Wanneer de struiken gaan groeien,

Evenement in Brummen Op zondag 17 januari 2016, van 10.00 tot 16.00 uur, vindt aan de Kwazenbosweg in Brummen de wedstrijd ‘Heggenvlechten voor ons erfgoed’ plaats. Ervaren amateurs en professionele heggenvlechters nemen hieraan deel. Bovenal is het een dag waar­ op het ambacht en de schoonheid van het landschap gevierd worden. Voor jong en oud is er van alles te zien en te doen. Heg & Landschap organiseert de dag in samenwerking met de Brummense werkgroep Heg en Haag en gemeente Brummen. Info: www.hegenlandschap.nl

Foto: Gerard van Bree

veel gemeenschappelijk gebruikte grond gereguleerd door markegenootschappen. Ook hier waren veekeringen nauwelijks nodig.”

>

ontstaan er op enig moment gaten in een heg. Door de struiken aan de onderzijde schuin in te kappen en één voor één plat te leggen, blijft de heg in leven en ontstaat een dichte structuur. Voor de stevigheid plaats je hier en daar nog een steunpaaltje of zaag je een struik op één meter hoogte af. Het resultaat is prachtig en met regelmatig snoeien kan zo’n heg eeuwen oud worden.”

Landgoed Bonenburg Op een gedeelte van landgoed Bonenburg dat grenst aan GLK-bezit, bevindt zich het grootste areaal nieuwe gevlochten heggen van Gelderland. Ruim tien jaar geleden is hier een meer dan 150 jaar oude meidoornhaag gevlochten. Daarna zijn er vele kilometers nieuwe heg geplant om later, als de heggen ongeveer drie meter hoog zijn, gevlochten te worden. Elk jaar is het heggenvlechten hier volop te aanschouwen.

Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Locatie GLK

Wilt u overnachten in historisch erfgoed? GLK verhuurt markante vakantiewoningen zoals het oude sluishoofd bij de Ruïne Batenburg, het koetshuis Verwolde (Laren), het boswachtershuis op landgoed Zwaluwenburg (Elburg) en nu ook het poorthuis van kasteel Doorwerth. Boek uw (fiets- of wandel-) vakantie via www.buitenlevenvakanties.nl.

Vakantie in middeleeuwse sfeer

Poortgebouw kasteel Doorwerth In onze nieuwste vakantiewoning kunt u zich een (mid-)week of weekend lang poort­ wachter wanen. U verblijft met maximaal vier personen letterlijk boven de hoofdingang van kasteel Doorwerth, vlakbij Arnhem. Het kasteel aan de voet van de stuwwal en de magische landgoederen eromheen staan garant voor een aangename tijd. Het poort­ gebouw heeft een knus woon­gedeelte met keuken en boven twee slaapvertrekken met eigen badkamers. De vakantiewoning is hoogwaardig ingericht en van alle moderne gemakken voorzien. Door toepassing van glazen wanden zijn bovendien veel histo­ rische bouwsporen nog mooi zichtbaar. Het verblijf in het kasteel is op zichzelf al bijzonder. Het van oorsprong middeleeuwse kasteel met fraai ingerichte vertrekken is te bezichtigen en herbergt ook nog eens de nationale bosbouwcollectie, het Nederlands Jachtmuseum en museum Veluwezoom. Daarnaast is de omgeving met de stuwwal en de vele vergezichten over de rivier mooi en spectaculair. Vanuit uw raam kijkt u uit over de Nederrijn. Voor een wandeling zijn het landgoed Duno en de Rosande Polder aantrekkelijke opties. Ook een fietstochtje naar Oosterbeek (Airborne Museum) of Arnhem is de moeite waard. In de zomer is het leuk om met het pontje de Nederrijn over te steken en de Betuwe te verkennen. • Bekijk de fraai ingerichte vertrekken en bezoek de musea in het kasteel. • In de voorburcht serveert Kasteelcafé De Zalmen een heerlijke lunch of een andere lekkere versnapering. • Direct vanaf het kasteel loopt een struinpad naar de uiterwaarden van de Nederrijn. • In de Rosande Polder vindt u overblijfselen van kasteel Rosande. • Rond het kasteel bevinden zich fraaie landgoederen, zoals de Duno, de Oorsprong en Zilverberg. • In Doorwerth bezoekt u twee grafheuvels van Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

>

Foto’s: Rob Schouten

De moeite waard

ongeveer vierduizend jaar oud. • Vanaf de Hunnenschans, een middeleeuwse ringwalburg, heeft u een schitterend uitzicht over de Nederrijn. • Het Airborne Museum (Slag om Arnhem) in Oosterbeek mag u niet missen. • U fietst naar Burgers’ Zoo en het Nederlands Openluchtmuseum of u drinkt een kopje koffie in de gezellige binnenstad van Arnhem. • Of u steekt met het pontje ‘De Opstapper’ over naar Driel en maakt een fietstocht door de Betuwe.

Informatie en boeken Vakantiewoningen van GLK huurt u via www.buitenlevenvakanties.nl. Deze website presenteert bijzondere vakantiewoningen van De12Landschappen (waaronder GLK), Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer.

13

Project onder de loep

Historische

Jan van den Bosch: ‘Ik zorg dat de plas in de winter ijsvrij blijft. Niet alleen voor de eenden maar ook voor de trekvogels op weg naar het zuiden.’

eendenkooi in ere hersteld

U kent de uitdrukkingen vast wel: een vreemde eend in de bijt, de pijp uit gaan, en: achter de schermen werken. Maar ooit geweten dat ze afkomstig zijn uit het eendenkooibedrijf? In 2000 verwierf GLK de eendenkooi in natuurgebied Regulieren. Hoe verging het de kooi – en niet het minst de eenden – sindsdien? Tekst: Karlijn van Onzenoort - Fotografie: Rob Schouten

14

Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

>

Een kwart eeuw lang lag de eendenkooi al als een enclave in GLK-gebied. In 2000 wilde de toenmalige eigenaar de kooi van de hand doen – een buitenkansje. “Niet alleen van­wege de kooi zelf,” aldus GLK-regiohoofd Gerard Jonkers, “maar omdat de waterhuis­ houding van de enclave één geheel vormt met die van natuurgebied Regulieren.”

Wandelen in de Regulieren

Groot onderhoud In de zomer van 2001 stroopten vrijwilligers de mouwen op en startten de opruim- en herstelwerkzaamheden. De schermen werden vervangen, de vangpijpen schoon­ gemaakt en twee van de vier pijpen hersteld. Verder werd de plas uitgebaggerd en nieuwe beschoeiing aangebracht. Ook de flora rondom de plas werd aangepakt. “Het gebied was soortenarm door intensieve griendteelt”, vervolgt Jonkers. “Daarom hebben we nieuwe soorten ingebracht, zoals es, eik, kers, hazel­ noot en vlier.” Al dit groot onderhoud kon worden uitgevoerd dankzij de genereuze gift die GLK destijds ontving van een donateur die anoniem wenste te blijven.

De Regulieren is een groot natuur­ terrein in het rivierengebied bij Culemborg. Er zijn bloemrijke grasen hooilanden, populierenbossen en wilgengrienden. Het gebied leent zich uitstekend voor een prachtige wandeltocht. Er zijn twee ingangen: aan de Rijksstraatweg tussen Culemborg en Geldermalsen, en aan de Zeedijk; deze laatste ingang is ook te voet bereikbaar vanaf NS-station Culemborg. www.glk.nl/regulieren

Geen broodwinning Sindsdien is de kooi weer volop in bedrijf. Hoewel natuurlijk anders dan vroeger, toen kooikers voor hun broodwinning afhankelijk waren van de eendenkooi. Tegenwoordig is het kooikerschap niet primair bedoeld om een lekker stukje gebraad te scoren, maar om een waardevol fenomeen in stand te houden.

1

2

3 > Hoe werkt het in een eendenkooi? De eendenkooi bestaat uit een flinke plas waarop enkele smalle sloten (1) uitkomen. Eenden die van het noorden naar het zuiden trekken, zoeken vaak plekken uit waar ze kunnen uitrusten. Om deze overvliegende eenden te lokken, heeft de kooiker op de plas een groot aantal zogenoemde staleenden (2) die hij dagelijks voert. Voor hen zijn de kooiker en zijn hondje een vertrouwde verschijning, en zij kennen hun trucjes. Maar dat geldt niet voor de vreemde (wilde) eenden: zij komen ook op het voer af en laten zich, mede door de witte pluimstaart van het kooikershondje, de vangpijp (3) in lokken. Eenmaal in die fuik is er geen weg terug en gaan ze letterlijk en figuurlijk de pijp uit.

Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Dat geldt ook voor Jan van den Bosch, in het dagelijks leven boswachter bij GLK en sinds 2005 vrijwillig-kooiker in de Regulieren. “Ik kom er dagelijks om de staleenden te voeren. Ook houd ik in de gaten of de schermen goed staan en of de vangpijpen in orde zijn. Verder zorg ik ervoor dat de plas in de winter ijsvrij blijft. Daar profiteren niet alleen de eenden van, maar ook andere trekvogels op weg naar het zuiden, zoals de smient, slobeend en wintertaling.” Biologisch vlees GLK vindt de eendenkooi belangrijk van­wege de hoge natuur- en landschaps­waarden. “Voor een goed functioneren van een eenden­kooi is absolute rust nodig”, legt Jonkers uit. “Het historische paalrecht waar­borgt dit. Binnen een cirkel van 753 meter vanuit het midden van de plas is het verboden om de rust te verstoren. Dat maakt de eenden­kooi tot de ideale verblijfplaats van veel dieren.” Daarnaast heeft de eendenkooi cultuurhistorische betekenis. “Een eenden­ kooi, en het beroep van kooiker, is een typisch Nederlands fenomeen dat uit de late middel­ eeuwen stamt. Zowel de kooi als het beroep willen we in stand houden. Daarom vangen we hier nog, want anders gaan het ambacht en het paalrecht verloren en verwordt de kooi tot museum.” En wat gebeurt er eigenlijk met de pakweg honderd eenden die Van den Bosch jaarlijks vangt? Die belanden bij de plaatselijke poelier. Op en top biologisch vlees natuurlijk. Ideetje voor de kerstdis?

15

Mooi meegenomen

Boek Jan Siebelink Ruben Sievez, de zoon uit Knielen op een bed violen, is in Margje een oudere man die gedurende een lange oudejaarsnacht terugkijkt op zijn leven. We keren terug naar het gezin Sievez. Maar ditmaal verschuift de blik van vader Hans naar de andere gezinsleden. In een betoverende stijl schetst Siebelink taferelen uit de bewogen geschiedenis van dit gezin – een gezin waarin iedereen probeert iemand anders te worden.

MOOI MEEGENOMEN

Mail ‘Margje’ naar tijdschrift@glk.nl

Jan Siebelink – Margje gebonden, 288 pagina’s, € 19,90 ISBN 978 90 234 9516 1 Mooi Gelderland geeft tien gratis boeken weg ter waarde van € 19,95. Maak kans op een gratis exemplaar!

Snertwandeling kasteel Cannenburch

Excursie: gratis introducé

De boswachter van GLK organiseert in januari en februari winterwandelingen vanaf kasteel Cannenburch. U bezoekt het prachtige park rond het kasteel en vervolgt uw weg naar het sprengengebied De Motketel. Na afloop geniet u na met erwtensoep, roggebrood en spek in Restaurant ‘t Koetshuis. Vooraf reserveren.

In de wintermaanden heerlijk eropuit naar een prachtig landgoed of kasteel! Of lekker wandelen in onze terreinen, zoals Scherpenberg en Majuba (Epe). Op vertoon van deze bon kunt u gratis iemand meenemen tijdens een van onze fiets- en wandel­ excursies.

Zondag 31 januari en zondag 21 februari 2016, 10.00 uur (3 uur) Deelname: € 12,50 Start: kasteel Cannenburch, M. van Rossumplein 4, 8171 EB Vaassen Reserveren: cannenburch@glk.nl

Het actuele aanbod van excursies vindt u op www.glk.nl/evenementen. Of download de gratis app van GLK. De actie is geldig in de maanden december 2015 en januari 2016. De aanbieding geldt niet voor excursies met horeca onderweg.

MOOI MEEGENOMEN

MOOI MEEGENOMEN

€ 5 korting pp (max. 2 personen)

Gratis introducé wandelexcursie

snertwandeling kasteel Cannenburch

GLK december 2015 of januari 2016

in januari en februari 2016

16

Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Groot & klein Tekst: Laura Thuis – Fotomontage:Gerard van Bree

Sleeën

op de Loenermark

“Weet jij nog waar er ook zo veel sneeuw lag, Kiki? “Ja, in de film met Olaf de sneeuwpop!” “Haha, natuurlijk. In de Disney-film ‘Frozen’. Maar we hadden toch ook zo veel sneeuw op de wintersport in Oostenrijk?” “Oh ja!” “Wat is het heerlijk om buiten te zijn, of niet jongens? Lekker de mutsen op, shawls om, wanten aan… en op pad!” “Wij gaan alvast zitten hoor en dan moeten opa en oma ons trekken!” “Jaja, dat dachten we al. Zullen we naar het hoogste punt gaan? En dan roetsjen we lekker naar beneden!”

Nina (6), Figo (4) en Kiki (4) gingen samen met opa Frits en oma Anita sleeën op de Loenermark. Wilt u ook met uw (klein)kinderen genieten van de sneeuw? Dit zijn onze tien beste sleelocaties: Veluwe • Loenermark, Loenen (zandheuvel nabij schaapskooi) • Wekeromse Zand, Wekerom • Bruggelen, nabij Apeldoorn (Spelderholt) • De Haere, Doornspijk • Landgoed Mariëndaal, Arnhem • Landgoed Duno, nabij Arnhem Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Achterhoek • Lochemse Berg, Lochem • Landgoed Hagen, Doetinchem (zandheuvel bij de tweede Loolaan) Rivierengebied • Berg van Bergharen, Bergharen • Heerlijkheid Beek, Beek-Ubbergen (zandberg bij de picknickplek)

17

In 1684 schreef Margaretha Turnor, grootmoeder van de toenmalige vrouwe van kasteel Cannenburch: ‘Den inkt bevriest mij so in de pen dat ik niet langer schrijve kan.’ Winters op de kastelen waren voor de bewoners barre tijden. Vernuftigheid en lijd­ zaam­heid waren de enige wapens

Het winterse leven op de kastelen was in vorige eeuwen een pittige uitdaging. In het algemeen gold dat het zich afspeelde tussen zonsopkomst en zonsondergang. De dagen waren kort en het was koud. Van de vijftiende tot de negentiende eeuw deed zich in dit deel van Europa bovendien een Kleine IJstijd voor, waarbij de temperatuur gemiddeld tot twee graden lager was dan wat wij nu gewend zijn. Die ijstijd begon overigens nadat het van 1315 tot 1317 twee jaar vrijwel onophoudelijk had geregend!

tegen de kou. Tekst: Rolf de Boer Keuken en kemenade Strenge winters met sneeuw en ijs begonnen vaak al in november en duurden tot april. Niet alleen de inkt in de pen van Turnor, de oma van Margaretha van Reede, bevroor in die jaren, ook het water om je te wassen of om mee te koken. Kou dicteerde het leven. De enige bron van warmte was vuur, maar dat 18

Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

was vaak maar op een paar plekken voorhanden. De warmste plek was meestal de keuken en in het middeleeuwse kasteel de kemenade. Dit vertrek ontleent zijn naam aan de aanwezigheid van een caminus, het

Foto: Nico van Haastrecht

‘Den inkt bevriest mij so in de pen’

Warmte maximaal benut In de zestiende en zeventiende eeuw kregen steeds meer vertrekken een open haard, maar dat betekende niet dat die allemaal werden gebruikt. Hout was kostbaar en de middelen om te stoken waren beperkt. Bewoners droegen veel lagen kleding en deden er alles aan om de warmtebron die ze hadden maxi­maal te benutten, voornamelijk door gaten en kieren te dichten en de leefruimte te

>

Latijnse woord voor haard. Later kreeg het ook de betekenis van vrouwenvertrek omdat hier de vrouwen kwamen om te handwerken en met de kinderen te verblijven, juist omdat hier een warme haard aanwezig was. Het vertrek was niet uitsluitend voor vrouwen bedoeld, maar zij brachten meer tijd binnens­ huis door, terwijl de heren vaker op pad waren vanwege de politieke of militaire functies die ze bekleedden.

Proefprojecten Verwarming van de kastelen en huizen in bezit van GLK is in onze tijd is nog altijd kostbaar. Bouwtechnisch kan er weinig en er zijn beperkte isolatiemogelijkheden. Het tocht en daar is meestal niets aan te doen, moet de conclusie zijn. Om toch kosten te besparen en duurzaamheid te kunnen nastreven, heeft GLK vier proefprojecten. Pelletkachel Pellets zijn geperste houtblokjes met een korte koolstofkringloop en daardoor minder milieubelastend. Op een paar plekken experimenteert GLK met het ombouwen van installaties met normale gasgestookte ketels naar een systeem met pelletgestookte ketels, onder andere op kasteel Rosendael waar het systeem gebruikt wordt voor de verwarming van het kasteel en de oranjerie. Op de Cannenburch wordt een klein deel met centrale verwarming gestookt. In de museale vertrekken staan historische kachels die zijn omgebouwd naar gas.

Een warme bedstee op kasteel Cannenburch.

verkleinen of te verplaatsen. Waar in het huidige interieur de televisie nogal eens bepalend is voor de inrichting, was dat toen de haard. Bedbehangsels, wandtapijten, gordijnen, luiken: alles hielp om de koude te bestrijden. Ook het meubilair werd aangepast. Stoelen kregen hoge ruggen met naar voren staande oren waardoor ze, recht voor de haard, de warmte enigszins vast konden houden. De kasteeleigenaren die in het bezit waren van een stadshuis, betrokken in de winter veelal dit comfortabeler onderkomen. Zij profiteerden dan gelijk van stedelijk vermaak en onderhielden hun netwerk aan sociale contacten.

De warmste plek was meestal de keuken.

Brandemmers steeds paraat Vuur betekende ook brandgevaar. Kasteel Ammersoyen is in 1590 door brand verwoest en op kasteel Doorwerth woedden geregeld kleine brandjes. Dan werden in de omgeving mensen opgetrommeld om de brand te blussen. Tot in de jaren vijftig van de twintigste eeuw liep kasteelpersoneel nachtrondes om de vertrekken waar haardvuur brandde, te controleren op brand. De brandemmers en zand stonden permanent gereed. Centrale Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Aardwarmte Een ander experiment is een aardwarmteinstallatie in het bouwhuis op de Cannen­ burch. Voor het centrale verwar­mings­ systeem wordt warm water op circa 62 meter diepte opgepompt en met een warmte­pomp tot een hoger temperatuurs­ niveau opgewerkt. Biogas Er is nog niets concreets, maar GLK onder­ zoekt de optie biogas. Mest kan een grond­­ stof zijn voor warmte, gas en elektriciteit. Streekhout In de Achterhoek kijkt GLK naar stoken op streekhout. Snipper- en afvalhout dat bij beheer van terreinen verzameld wordt, gaat gebruikt worden in grotere biomassainstallaties die energie leveren om gebouwen te verwarmen.

verwarming deed in de negentiende eeuw voorzichtig haar intrede. Een van de oudste nog bestaande voorbeelden van lucht­ verwarming is gevonden in huis Landfort, op het gelijknamige GLK-landgoed bij het Achterhoekse Megchelen, waar het systeem uit 1825 dateert.

19

Bijzondere donateur

Willem van Hoorn schenkt periodiek

‘Ik gun iedereen een mooie zonsondergang’ Sinds 2004 steunt Oosterbeker Willem van Hoorn (51) het werk van GLK door middel van periodieke schenkingen. “Ik wil de prachtige omgeving waar ik me zo thuis voel, behouden voor volgende generaties.” Tekst: Laura Thuis - Fotografie: Rob Schouten

“Toen ik zes jaar oud was, kwamen wij als gezin terug naar Nederland nadat we een aantal jaren in Tunesië hadden gewoond”, steekt Willem van Hoorn van wal. “We vestigden ons in Oosterbeek waar mijn grootouders woonden. Sindsdien ben ik in geen land of streek geweest waar ik mij meer thuis voel dan hier. En ik heb best wat van de wereld gezien. Zesenveertig landen om precies te zijn.”

Periodiek schenken Van Hoorn: “Na mijn studie heb ik eerst een tijd in het westen van ons land gewoond omdat dat beter uitkwam voor het werk. Maar ik zei altijd wel: ‘Als de mogelijkheid zich voordoet om weer naar Gelderland te verhuizen, doe ik dat.’ Nu woon ik weer in Oosterbeek. Heerlijk. Ik kan niet precies omschrijven wat dat nu is waarom ik hier zo op mijn plek ben, maar als ik over de A12

20

Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

rijd en bij Ede de Ginkelse Heide zie, voel ik heel sterk: ‘Ik kom weer thuis.’ Ik houd erg van de bossen en de heide. Als het even kan ben ik buiten, ook met de vereniging Ski en Fit Arnhem, waar ik lid van ben. We trainen regelmatig op locaties van GLK.” Lachend: “Ik gebruik het bordes van huis Zypendaal voor mijn rek- en strekoefeningen!” Het was tijdens zo’n training dat Van Hoorn besloot om GLK financieel te gaan steunen. “Ik wilde een bijdrage leveren aan het behoud van deze mooie omgeving en koos direct voor een periodieke schenking omdat ik wist dat zo’n schenking aftrekbaar is voor de belasting. Vorig jaar heb ik de derde akte voor vijf jaar afgesloten. Dit keer zonder notaris, omdat een notariële akte sinds 2014 niet meer verplicht is om in aanmerking te komen voor belastingaftrek.”

> Periodiek schenken Wilt u meer weten over de mogelijkheden om periodiek aan GLK te schenken? Kijk op www.glk.nl/help-mee/schenken-nalaten. Of download de folder via www.glk.nl (service & vragen). Voor een persoonlijk advies staat onze rentmeester Willem van Vliet u graag te woord: (026) 355 255 43 of w.vanvliet@glk.nl.

Familietraditie Dat Van Hoorn GLK financieel ging steunen, had ook nog een andere reden: “Mijn ouders hielden ook erg van deze omgeving. Toen mijn vader met pensioen ging, informeerden ze bij hem naar een passend afscheidscadeau. Hij zei: ‘Ik hoef zelf niks. Maar als jullie iets willen geven, doneer dan aan GLK, want dan heeft iedereen er iets aan.’ Mijn vader hield vooral van landgoed Lichtenbeek. Daar wandelde hij vaak, zeker aan het einde van zijn leven toen mijn moeder was overleden. Zelf kom ik er ook graag, al komt het er minder van dan ik zou willen. Wel heb ik er een keer aan een GLK-excursie deelgenomen. Ik

weet nog hoe verbaasd ik was dat we zo veel verschillende paddenstoelen vonden op een heel klein stukje. Dat is het leuke aan die excursies: je wordt op dingen gewezen waar je anders finaal aan voorbij loopt. Ook snap je veel beter hoe natuurbeheer in zijn werk gaat. Dat je soms moet kappen om ruimte te creëren voor de ondergrond, bijvoorbeeld.” Zonsondergang Of hij nog adviezen heeft voor GLK? “Ik vind dat ze het al heel goed doen. Ze letten op hun uitgaven, kijken waar ze op een verantwoorde manier geld mee kunnen verdienen en besteden veel aandacht aan de jeugd. Want dat is heel belangrijk: dat kinderen al op jonge leeftijd de schoonheid van natuur en erfgoed ervaren, en leren er op een respectvolle manier mee om te gaan. Wat meer aandacht zou nog uit kunnen gaan naar ouderen die moeilijk ter been zijn. Veel natuurgebieden zijn afgesloten voor autoverkeer. Terecht, maar dat houdt wel in dat mindervaliden ze alleen maar vanaf een parkeerplaats kunnen ervaren. Wellicht kunnen daar nog wat meer specifieke excursies voor worden bedacht. Ik gun hen ook zo’n mooie zonsondergang midden op de heide, waar ik zelf regelmatig zo van geniet!”

Dank u wel

Recente giften

In de afgelopen periode mochten we weer de nodige giften, verhoogde donateursbijdragen, lijfrente-, periodieke en notariële schenkingen ontvangen. Stichting Spiering Fonds uit Den Bosch schonk € 28.013,36 als bijdrage in het herstel van de lanenstructuur op ons landgoed Hoog Erf. Stichting GewinStorm de Grave Fonds maakte € 25.000 over voor de aankoop van bos- en natuurterreinen. Ter gelegenheid van zijn afscheid bij Dirkzwager Advocaten & Notarissen gaf de heer A.W.O. Jansen € 3.707,50 voor het herstel van de brug op de Duno. Als ‘aanmoediging voor de bibliotheek van kasteel Rosendael’ schonk de heer Westra € 2.000. Verder werden donaties gedaan van € 1.250 in verband met een veertigjarig dienst­ jubileum, € 350 en € 130 ter gelegenheid van verjaar­dagen en nog eens € 1.000. Alle gulle gevers heel hartelijk bedankt!

‘Net als mijn vader kom ik graag op landgoed Lichtenbeek.’

Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

21

Liefde voor het vak

Werken met

hoofd en Koningin Victoria ligt op de werktafel in het atelier. Een gravure van haar, wel te verstaan, afkomstig uit kasteel Rosendael. Papierrestaurator Marieke Kraan buigt zich erover en snijdt uiterst geconcentreerd met een scalpel het karton los van de prent. Iets verderop ligt de volgende patiënt al klaar: een vergeeld document, aan de hoeken gerafeld en overdekt met bruine vlekken.

han

Tekst: Karlijn van Onzenoort – Fotografie: Rob Schouten

Op haar atelier in Arnhem neemt Marieke Kraan elk jaar een groot aantal tekeningen en prenten uit de kastelen en het depot van GLK onder handen. De opdracht is om die werken te conserveren (zie kader). “Dat wil zeggen: ervoor te zorgen dat ze niet verder achter­ uitgaan”, legt Kraan uit. “In de praktijk betekent dit dat ik eerst een werk voorzichtig uit de lijst haal. Vervolgens maak ik het stof- en vuilvrij door zachtjes gumpoeder erover te wrijven. Daarna repareer ik eventuele scheuren. Tot slot leg ik de prent op zuurvrij papier en zet ik het geheel in een stofdichte lijst.”

22

Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

>

Zelf tarwestijfsel koken Kraan demonstreert hoe ze een scheur in het delicate papier herstelt. Met een dun kwastje brengt ze stijfsel aan op de beide vezelrandjes van de scheur. “Het tarwestijfsel maak ik zelf. Elke maandagochtend kook ik een portie voor de hele week. Tarwestijfsel is zeer geschikte lijm voor papierrestauratie omdat die in water oplosbaar is. Zo kunnen al mijn reparaties in de toekomst weggehaald worden, als dat nodig mocht zijn.” Na het aan elkaar lijmen van de twee delen plakt ze een dunne strook Japans papier erachter ter versteviging. Het geheel wordt te drogen gelegd onder gewichtjes om bobbelen te voorkomen.

‘Tarwestijfsel is zeer geschikte lijm voor papierrestauratie.’

Conserveren of restaureren? GLK kiest ervoor om monumentale objecten, zoals kunstwerken, te conser­ veren en om restauraties zo veel mogelijk te beperken. De achterliggende gedachte is dat we eventueel aanwezige sporen uit verschillende perioden willen respecteren. Dit betekent bijvoorbeeld dat recentere lagen op een schilderij niet verwijderd worden om een oudere, onderliggende laag te herstellen.

‘Elk object heeft zijn eigen gevoeligheid voor water.’

nden > Adviezen voor het behoud van (kunst op) papier

Bruine vlekken wegwerken Via kunsthandels en particulieren belanden op de tafel van Kraan ook etsen, gravures en documenten die er slechter aan toe zijn. “Daarbij moet je denken aan gaten in het papier, of bruine vlekken als gevolg van vocht, water of verzuring door het karton erachter”, licht Kraan toe. Dan is conservering niet voldoende, maar moet er gerestaureerd worden. “Bruine vlekken zijn vaak weg te krijgen met water. Natuurlijk moet ik dit van tevoren uittesten, want elk object heeft zijn eigen gevoeligheid voor water. Het ene kunstwerk kan in een badje, het andere verdraagt alleen nat filtreerpapier.”

Nieuwe oplossingen bedenken Ook gaatjes in het papier dicht maken behoort tot de restauratiewerkzaamheden. “Dat gebeurt met papierpulp, dat ik in het gat aanbreng. Als ik vervolgens zie dat ik letters of lijntjes kan doortrekken, doe ik dat. Maar als het niet duidelijk is wat er heeft gestaan, laat ik het open.” Het mooie van haar vak vindt Kraan dat elk object weer anders is. “Ik heb weliswaar inmiddels veel ervaring, maar ik moet toch elk werk op zichzelf bekijken en nieuwe oplossingen bedenken. Ook moet ik van tevoren goed kijken naar de risico’s die op de loer liggen en hoe die te ondervangen. Al met al is het een mooie combinatie van werken met het hoofd én met de handen.”

Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Met het goed bewaren van (kunst)objecten op papier kan veel schade worden voor­ komen, volgens Marieke Kraan. Haar tips. • Zorg dat het papieren kunstwerk stofdicht is ingelijst in een lijst die niet kan kieren. • Bewaar kunstwerken op een plek waar niet te veel schommelingen zijn in tempe­ratuur en in luchtvochtigheid. • Laat een kunstwerk inlijsten met zuurvrije materialen, zoals zuurvrij museumkarton. • Zorg dat er afstand is tussen het kunst­ werk en het glas. • Hang kunstwerken niet in direct (zon) licht. Gebruik eventueel UV-werend glas. • Zorg ervoor dat er bij het inlijsten geen zelfklevende materialen gebruikt worden. • Bedenk dat een papieren kunstwerk dat af en toe een beetje bobbelt, beter af is dan een kunstwerk dat is opgeplakt op karton, omdat het karton en de lijmlaag kunnen inwerken op het papier.

23

Jan Siebelink Regelmatig maakt Jan Siebelink in het Gelders landschap lange wandelingen met zijn hazewindhond. En als hij wil mijmeren over een nieuw boek, is het Ossendal in zijn geboorteplaats Velp zijn lievelingsplek. Tekst: Rik Booltink - Fotografie: Rob Schouten

Het magist

landschap Terwijl hij toch al heel wat jaren in Ede woont, voelt Jan Siebelink zich nog altijd ‘een jongen van de Veluwezoom’. “Het landschap spreekt me bijzonder aan. Als ik over de Zutphensestraatweg van Velp naar Dieren rijd – dat is echt een heel oud tracé – zie ik links schitterende heuvels met oplopende akkers en rechts aflopende weilanden naar de rivier. Het is een fascinerend gebied tussen hoog en laag. Een bijna bergachtig oerlandschap, gevormd in de laatste ijstijd.” Trouw aan het magistrale Siebelink merkte het bijzondere van zijn omgeving als kind al op. En wat hij niet wist, werd hem bijgebracht. “Mijn moeder nam me vaak mee naar Dieren met de bus

van de Gelderse Tramwegen, geelgroen en met een bagagetrap. Ze vertelde dan over hotel de Engel, het huis van Couperus en het landschap. Als negenjarige zag ik de schoonheid. De beukenbossen op de lössgrond, de steile heuvels, de s-bochten waar we fietsten – ze hadden iets magistraals. Ik ben ertussen opgegroeid en ben het trouw gebleven.” Schoonheid der gehele wereld ‘Tussen Velp en Ede ligt de schoonheid der gehele wereld’, zo omschreef Siebelink zijn leefomgeving enkele jaren geleden. “Misschien zijn er mooiere gebieden te vinden, maar ik sta nog altijd achter die spreuk. Het is een gebied met een enorme variëteit aan heide en dichte bossen. Als ik via de N224 naar Velp ga, kom ik door de Ginkelse hei en langs de bossen van de Planken Wambuis. Om me heen zie ik overal woest gebied. Doorsteken via Oud-Reemst kan ook. Dan hoor je geen snelweg meer, alleen vogelgezang.” Niet terug naar Velp Velp werkt voor Siebelink als een magneet. Als hij gaat fietsen, voert de rit haast per definitie via de Amsterdamse- en Schelmse­ weg richting geboortegrond. Het glooiende stuk nabij Valkenhuizen is nog precies zoals vroeger. “In het Ossendal kom ik tot rust, kan ik mijmeren en om me heen kijken. Staren naar de weg en de weilanden, in de verte zie ik

24

Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

‘Tussen Velp en Ede ligt de schoonheid der gehele wereld’ (spreuk bordenactie GLK 2006-2007).

kasteel Biljoen. Intussen stromen de gedachten, ze scheppen scènes en formu­ leren zinnetjes. Thuis schrijf ik het op.” Maar hoe prachtig ook, Siebelink zal er niet terugkeren. “Het is te dicht bij mijn oorsprong, bij mijn jeugdjaren. Dat idee blokkeert me. Ede, waar mijn kinderen zijn geboren en ik mijn boeken heb geschreven, is dichtbij genoeg.”

Mooi portret

trale

> Nieuwe roman: Margje Eind oktober verscheen Jan Siebelinks nieuwe roman Margje. Het boek vertelt het verhaal van de vrouw van Hans Sievez, de bloemenkweker uit de bestseller Knielen op een bed violen (2005). Haar leven wordt

op een oudejaarsavond overdacht door oudste zoon Ruben. Diens relatie met jongere broer Thomas, hun strijd om de aandacht van moeder Margje, is een belangrijk element in deze intrigerende roman, die zich voor een belangrijk deel in het Gelders landschap

(Dieren en Lathum) afspeelt. Siebelink: “Er zitten veel landschappelijke obser­ vaties in.” Mooi Gelderland geeft tien exemplaren van Margje weg. Kijk op pagina 16.

Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

25

GLK TOT DE KERN

GLK maakt Gelderland mooier door natuurgebieden en cultureel erfgoed in stand te houden. Achter de schermen creëren betrokken professionals de randvoorwaarden door middel van onderzoek, beleidsontwikkeling en marketing.

In depots wachten kunstwerken op plaatsing of herstel.

Depots in kastelen

Van schatkamer tot wachtkamer De moderne museumbezoeker kijkt niet meer op van een depotopstelling; veel musea laten tegenwoordig een deel van hun collectie zo zien. Rekken, planken en laden vol met objecten, veilig achter glas of gaas. De tegenwoordige museumdirecteur deinst er zelfs niet voor terug om voor het tvjournaal een aanwinst te presenteren in het depot. Depots zijn hip, zo lijkt het. Hoogste tijd dus om aandacht te besteden aan de depots van GLK, die zich bevinden zich in een aantal van onze kastelen en huizen. Geen moderne depotfaciliteit in een externe bunker. Wel op orde gebrachte ruimtes, veelal op bovenverdiepingen en zolders, ontstaan omdat er bij de inrichting van kastelen voorwerpen overtollig waren. Deze min of

meer toevallig ontstane bewaarplaatsen zijn in de loop der jaren steeds beter als depot uitgerust. Die verbetering begon met het op materiaal ordenen van de depotcollectie. Naast een schilderijen- en porseleindepot ontstonden een textieldepot, een ruimte voor tekeningen & prenten en voor pastels, en ook wordt huisraad steeds meer van meubilair gescheiden. Aan verbetering van de depotinrichting werken we stelselmatig, waardoor de toegankelijkheid van depot­objecten sterk toeneemt. Het klimaat in de depots krijgt ook aan­dacht. Hygrostatische verwarming en toepassing van koelcelwanden vormen al geen geheim meer voor ons. Gelijktijdig werken we aan vermindering van het aantal depotvoorwerpen.

26

Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Collectieregistratie wordt op orde gebracht en tal van niet-gebruikte bruiklenen zijn geretourneerd om zo te komen tot een ‘collectie op maat’. Dit proces is nog steeds in gang. Waar vroeger depots iets hadden van schat­ kamers waar nog wel eens onverwachte topstukken konden opduiken, zijn ze steeds meer geworden tot wachtkamers, met een collectie die wacht op plaatsing of herstel. Echte vondsten, zoals in de ‘schatkamertijd’ zijn schaars. Maar de voldoening die het geeft om een stuk dat al jarenlang op depot hangt, eindelijk te kunnen restaureren en een passende plaats te geven in de inrichting, staat daartegenover. Het maakt het gemis van de oude schatkamers ruimschoots goed.

Keurmerk duurzaam bosbeheer In 2002 verwierf onze organisatie het keur­merk van het Centraal Bureau Fonds­ werving (CBF). Het onafhankelijke CBF beoordeelt in Nederland de betrouwbaarheid van goede doelen. Het bureau houdt onder andere toezicht op de kosten van fondsen­ werving, algemene kosten en overige bestedingen. Dankzij het CBF-keurmerk kunnen donateurs, schenkers en fondsen erop vertrouwen dat hun geld verantwoord wordt besteed. Destijds was GLK het eerste Landschap dat het keurmerk kreeg toegekend, andere volgden later. Aan veel richtlijnen voldeden we zelfs al langer. Bijvoorbeeld het werken met een meer­jarenvisie, het laag houden van de kosten voor fondsenwerving en het afleggen van verantwoordelijkheid. Om het CBFkeurmerk te verkrijgen, moest wel een aantal zaken worden geregeld. Zo werd een finan­­­ciële audit­commissie ingesteld, een andere manier van verslaglegging uitgewerkt en een klachtenprocedure opgezet. De financiële auditcommissie is, onder verant­ woordelijkheid van de Raad van Toezicht, belast met het houden van toezicht op de financiële gang van zaken. De verslaglegging gebeurt conform alle andere CBF-gecertifi­ ceerde goede doelen, waardoor donateurs een goede afweging kunnen maken. De klachtenprocedure heeft betrekking op een adequate afhandeling van ontvangen klachten. Jaarlijks vindt er toetsing en controle plaats om te zien of GLK nog aan de criteria voldoet. Met name het jaarverslag waarin verant­woording wordt afgelegd over het vooraf­gaande jaar is daarin belangrijk. Zo mogen de kosten voor fondsenwerving niet meer zijn dan 25 procent van de inkomsten uit eigen fondsenwerving. Voor onszelf zijn we hierin overigens een stuk strenger met een gemiddeld percentage van minder dan tien procent. U kunt dat lezen in ons jaarverslag. Het CBF-keurmerk is voor onze organisatie geen doel op zich. Het toont vooral aan dat GLK op transparante en professionele wijze invulling geeft aan het behoud van Gelderse natuur en cultuur. En dat we uw donaties en periodieke schenkingen, maar vooral ook uw vertrouwen waard zijn. Overweegt u om periodiek te schenken aan GLK? Kijk op www.glk.nl/help-mee/ schenken-nalaten of download de nieuwe folder op www.glk.nl (service & vragen).

Met uw hond het bos in Veel van onze terreinen grenzen aan een bebouwde kom en nodigen uit om lekker met de hond te gaan wandelen. Dat mag ook, met de algemene regel dat honden aangelijnd moeten zijn. Andere wandelaars en hard­lopers vinden het immers niet fijn als een hond tegen hen opspringt. En we willen ook niet dat honden de rust verstoren van herten, reeën, fazanten, hazen en andere dieren. In een aantal terreinen bevinden zich gedeeltes waar honden niet aan de lijn hoeven, de zogeheten losloop­gebieden. Deze gebieden worden aangegeven met bordjes. Een loslopende hond moet er wel onder appel staan. We hanteren daarbij de regel: maximaal twee loslopende honden per begeleider. Want grotere groepen honden zijn nauwelijks onder appel te houden en voor veel mensen intimiderend. Het behoort tot de taken van

onze boswachters om de toegangs­regels te handhaven, en bij overtreding ervan op te treden. Een eerste keer blijft het vaak bij een waarschuwing, daarna volgt een be­keuring. In de vogelbroedtijd en de periode waarin jonge herten en reekalven worden geboren, zijn de boswachters extra alert. Gelukkig gedraagt het overgrote deel van de hondenbezitters zich voorbeeldig. Zij houden zich aan de regels en respecteren de flora, fauna en overige bosbezoekers. Daardoor kan ieder­een op zijn eigen manier van de natuur genieten. Onze boswachters wijzen u graag de weg naar onze hondenlosloopgebieden. Een folder over dit onderwerp kunt u downloaden op www.glk.nl (service & vragen).

Het overgrote deel van de hondenbezitters gedraagt zich voorbeeldig.

Over welke thema’s zou u graag meer willen weten? Mail uw suggesties naar tijdschrift@glk.nl. Wie weet komt uw onderwerp in een komende editie van Mooi Gelderland aan de beurt!

Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

27

Mooi beeld

28

Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Warm blijven Donker en borstelig van buiten, een centimeters dikke voering van binnen. Het winterkostuum houdt de wilde zwijnen warm. De winter is ook de periode waarin de dieren zich voortplanten. Vanaf februari maken de drachtige vrouwtjes hun kraamkamers. Voor de kleintjes die dan geboren worden, zijn de koude eerste maanden cruciaal. Een jong dat de lente haalt, is de volgende winter sterk en behaard genoeg. Foto: Geurt Besselink

Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

29

Gelderse paden

Op deze pagina’s geeft GLK tips voor excursies, evene­menten en activiteiten. Het complete overzicht vindt u op www.glk.nl/evenementen

(Dieren)winterweetjes December is echt een feestmaand. Met gezelligheid, pakjes, etentjes en veel drukte. In de natuur is het tegenovergestelde het geval. Daar heerst stilte. Planten verstoppen zich diep onder de grond en groeien niet, het land ligt er bevroren of heel koud bij. Veel dieren doen een winterslaap en proberen daarmee zo weinig mogelijk energie te verliezen. Tijdens deze excursie op de Sysselt (Ede) vertelt de boswachter allerlei (dieren) winterweetjes. > Zondag 27 december 2015, 14.00 uur (circa 2 uur) Deelname: € 5, kinderen 4 t/m 12 jaar € 2,50 (donateurs gratis) Startlocatie: noordzijde (stadszijde) van station Ede/Wageningen Informatie: Henk Huizing (06) 51966359 of Keesjan Kleef (06) 52519146 Lammetjesdag 2016 Lammetjes aaien en schapen voeren zijn slechts twee van de vele activiteiten tijdens onze jaarlijkse lammetjesdag op De Loener­ mark. Er zijn ook leuke excursies met de boswachter en activiteiten zoals schapen drijven, ponyrijden en hutjes bouwen. U bent ook van harte welkom in de nieuwe schaapskooi van GLK. Deze is in 2015 gebouwd met hout uit eigen bos.

Foto: Rob Schouten

Om warm van te worden

Lammetjesdag

> Zondag 13 maart 2016, 10.30-16.00 uur Toegang gratis, parkeren € 3 Locatie: Droefakkers, Loenen www.glk.nl/evenementen

> Zondag 13 december 2015, 14.00 uur (2 tot 2,5 uur) Deelname: € 5, kinderen 4 t/m 12 jaar € 2,50. donateurs gratis Let op: trek stevig schoenen aan Startlocatie: parkeerplaats aan de Kieftskampweg, hoek Lieferinkweg te Vorden. Informatie: Wim de Vries (06) 17320363 of Joke Hoitink (06) 54668064

Winter op de Kieftskamp Als de dagen echt kort worden, daalt er een serene rust over het oude kampenlandschap van de Kieftskamp. Het vee is op stal, de boeren werken niet meer op het land. Toch is er nog van alles te beleven: wat groeit er nog en waar vinden de dieren voedsel in deze tijd van het jaar? De boswachter vertelt het u.

Foto: Michel Molenaar

Sysselt (Ede)

30

Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Kinderwinterwandeling op Staverden Lekker stappen met uw (klein)kinderen door het winterse bos. En met rode konen thuiskomen. Onderweg vertelt de boswachter allerlei leuke wetenswaardigheden en kunnen de kinderen zich uitleven met een aantal avontuurlijke opdrachten. Na afloop krijgen de kinderen een klein presentje mee naar huis. Geschikt voor kinderen vanaf 6 jaar. Vooraf reserveren. > Zondag 20 december, 14.00 uur (circa 2 uur) Deelname: € 5, kinderen 4 t/m 12 jaar € 2,50 (donateurs gratis) Let op: denk aan gepaste kleding en schoei­ sel naar gelang de weersomstandig­heden Startlocatie: grote parkeerplaats aan de Uddelermeerweg te Staverden Informatie: H.A. van ’t Veer (0341) 56 07 60 Reserveren via www.glk.nl/evenementen

Kerst- en andere activiteiten

Warme winterrrverhalen Lang geleden leefden de ridders en jonk­ vrouwen bibberend van de kou in het oude kasteel Doorwerth. Maar Rrrridder Richard vertelt verhalen om warm van te worden! Voor kinderen van 5 t/m 12 jaar. Vooraf reserveren. > 22, 23, 29 en 30 december (14.00 uur) Deelname inclusief kasteelbezoek: € 9,50 (donateurs € 6), kinderen t/m 12 jaar € 8,50 (donateurs € 6) Reserveren: (026) 339 74 06 of doorwerth@glk.nl www.glk.nl/doorwerth

Foto: Rob Schouten

Kerst op huis Zypendaal Adellijke figuren en fraaie versieringen zorgen voor een bijzondere sfeer als u de kamers bezoekt. Ieder half uur gaat de deur open en beleeft u een kerstverhaal. Buiten kunt u heerlijk vertoeven bij vuurkorven, met warme chocolademelk en glühwein en genieten van muziek. Vooraf reserveren. > 12, 13, 19 en 20 december, 12.00-17.00 uur (50 minuten per bezoek) Deelname: € 7,50 (donateurs € 5) Informatie: (026) 364 46 45 (via receptie kasteel Rosendael) zypendaal@glk.nl www.glk.nl/zypendaal

Foto: Nico van Haastrecht

Kerstmarkt Vaassen Geniet van de sprookjesachtige kerstmarkt op het voorplein van kasteel Cannenburch. De mooie, lekkere en ambachtelijke producten brengen u alvast in kerststemming. Dwaal door de sfeervolle vertrekken van het kasteel en geniet van verschillende optredens. > Vrijdag 11 t/m zondag 13 december Entree kerstmarkt: € 2, kinderen tot 12 jaar gratis Combi kerstmarkt en kasteel: € 5, kinderen tot 12 jaar gratis www.kerstmarktvaassen.nl www.glk.nl/cannenburch

TIP Kasteel Doorwerth in kerstsfeer Heel december tintelt het op kasteel Doorwerth. Want buiten is het koud, maar binnen is het in de kerstmaand altijd warm en sfeervol. Op 13 december is er de Kerst & Wild Fair. Op 21 en 28 december mogen kinderen gratis met (betalende) groothouders mee in het kasteel. Ridder Richard vertelt warme, winterse verhalen. En op 27 december kunt u tijdens ‘Toevallige ontmoetingen’ zomaar de vroegere bewoners van het kasteel tegenkomen. www.glk.nl/doorwerth

Rondleidingen in kerstsfeer In de kerstvakantie is kasteel Ammersoyen versierd met kerstbomen, lichtjes en brandende kaarsen. Een gids laat u graag het kasteel in deze bijzondere sfeer zien. Na afloop kunnen kinderen knutselen in de taveerne. Daar zijn ook warme chocolademelk en glühwein te verkrijgen. > 19 december t/m 5 januari (niet tijdens Kerstmis, oudejaarsdag en nieuwjaarsdag) Rondleidingen starten om 13.00 en 15.00 uur Deelname: € 8,50, kinderen t/m 12 jaar € 5 (donateurs € 1 korting) www.glk.nl/ammersoyen Rosendael: Trotsmarkt in kerstkleed Op drie dagen in december trekt de Trots­ markt een kerstkleed aan. Tegen het decor van een sprookjesachtig aangelicht kasteel Rosendael presenteren de stand­houders zich dit keer niet in kramen maar in tenten. Een mooie plek om inspiratie op te doen voor uw kerstcadeaus of om lekker te genieten van de typische Trotssfeer met een hapje en een drankje. Ook voor kinderen is er veel te doen. > Vrijdag 11 december, 15.00-21.00 uur Zaterdag 12 december, 11.00-21.00 uur Zondag 13 december, 11.00-18.00 uur Entree gratis www.glk.nl/rosendael Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

Verwolde: poets uw tafelzilver Een leuke en nuttige middag op huis Verwolde. Eerst bezoekt u boven onze depots met schilderijen, meubilair en kleding. Vervolgens gaat u in het onderhuis aan het werk met zelf meegebracht zilver en koper. Er wordt gepoetst met goede borsteltjes en doekjes en speciale middelen zoals geprecipiteerd krijt. Zo staat uw koper- en zilverwerk weer stralend op uw kersttafel! Vooraf reserveren. > Woensdag 9 december, 14.00-16.00 uur Deelname: € 20 inclusief koffie/thee en Verwolde Verwennerij (donateurs € 2 korting) Informatie: (0573) 40 18 25 verwolde@glk.nl www.glk.nl/verwolde

Beleef ze alle 7! www.glk.nl/kastelen

31

Pronkstuk Volbehangen met juwelen. Zo is Ermgard Elisabeth van Dorth voorgesteld door Paulus Moreelse. Deze Utrechtse meester portretteerde haar in 1624. Sindsdien hangt ze al bijna 400 jaar op kasteel Rosendael. Maar nu even niet. Ermgard heeft haar vertrouwde Rosendael verruild voor een Amerikaans museum. Tekst: Jorien Jas

Oog in oog Foto: Boston Globe

met Ermgard

32

Het Museum of Fine Arts in Boston vroeg Ermgard in bruikleen voor een tentoonstelling die laat zien hoe rangen en standen door bekende Hollandse meesters zijn verbeeld. Ermgard doorstond de lange reis naar Amerika en werd opgehangen tussen werken van Rembrandt, Vermeer en tijdgenoten. Ze steelt er de show. Een journalist van de Wall Street Journal bejubelde Ermgard. Een Amerikaanse radiozender wijdde een uitzending aan haar. En de Nederlandse consul-generaal in New York benadrukte hoe Mooi Gelderland – Winter 2015 – Geldersch Landschap & Kasteelen

uitzonderlijk dit bruikleen is. Prinses Beatrix opende de tentoonstelling in Boston en stond oog in oog met Ermgard. De derde naam van de prinses is Armgard. Een bijzondere ontmoeting was het, tussen Armgard en Ermgard. De foto links laat zien dat Armgard straalt. Ermgard straalt ook. Alsof ze, hoewel ze niet thuis is, wil zeggen dat ze zich thuis voelt. Thuis te midden van bekende meesterwerken uit de zeventiende eeuw. En straks gewoon weer thuis op Rosendael.