Terreinbeschrijving
foto: Archief HDL/LOFAR
Astronomie
Het Nederlands Instituut voor Radio Astronomie (ASTRON) in Drenthe is een onderzoeksinstituut van naam. ASTRON bouwt en exploiteert instrumenten voor astronomisch onderzoek. Naast de radiosterrenwacht Westerbork is ASTRON gastheer van het Europese Instituut JIVE, waar de gegevensverwerking van radiotelescopen uit Europa en andere delen van de wereld plaatsvindt. Ook wordt door de organisatie in het technisch laboratorium, gevestigd in Dwingeloo, aan de rand van het grootste vochtige heideveld van Nederland, het Dwingelderveld, innovatief onder-
zoek gedaan naar een geheel nieuwe technologie, die moet leiden tot de ontwikkeling van de radiotelescopen van de toekomst. ASTRON heeft, dankzij technisch hoogstaand onderzoek, wereldwijd een leidende rol verworven op het gebied van antennetechnologie, hoogfrequente elektronica, analoge en digitale signaalverwerking, chipontwerp en gekoelde infrarood apparatuur. Astronomie is een tak van de natuurkunde, die de natuurkundige processen en verschijnselen in het heelal bestudeert. Die processen zijn zo bijzonder omdat het gaat om extreme natuurkundige verschijnselen, zoals extreem hoge snelheden, extreem hoge of juist extreem lage temperaturen, kernfusies, zwarte gaten, supernova’s en dergelijke. Het gaat om extreme fysische omstandigheden, die niet kunnen worden nagebootst in aardse laboratoria, maar die zich in het universum gewoon voor ons afspelen. Het sterrenkundig onderzoek in
woensdag 10 november 19.30 uur Begunstigersavond over de Hunze Een boeiende avond met als thema ‘De Hunze’, waarbij Eric van der Bilt (directeur) vertelt over de Hunze en alle nieuwe ontwikkelingen. Geert de Vries (oud bestuurslid) neemt u met behulp van prachtige foto’s mee op een tocht door dit dynamische gebied en Peter Bennema (LOFAR) vertelt over het omvangrijke project ‘LOFAR’. Locatie: Café Bussemaker, Zuiderhoofdstraat 1, Exloo. De avond is gratis en alleen voor begunstigers. Opgave is noodzakelijk en kan per e-mail: aanmelden@drentslandschap.nl of telefonisch bij het secretariaat: 0592-313552.
Nederland staat internationaal zeer hoog aangeschreven. Ons land meet zich dan ook met gemak met onderzoekers uit landen als Engeland en Amerika. Dat komt door een lange traditie van zeer hoogwaardig astronomisch onderzoek dat aan de Nederlandse universiteiten wordt uitgevoerd. LOFAR
ASTRON ontwikkelt een geheel nieuwe radiotelescoop, LOFAR genaamd. LOFAR staat voor Low Frequency Array. De eerste laagfrequente radiotelescoop ter wereld, die signalen met een frequentie van 30 t/m 250 MHz waarneemt. Deze grootste radiotelescoop ter wereld zal bestaan uit ca 25.000 kleine antennes (maximale hoogte 1,65 meter) die in clusters volgens een specifiek patroon verspreid worden over heel Noord-Nederland en in een deel van Duitsland. De dichtstbijzijnde ster is de zon. Het zonlicht doet er 8 minuten over om de afstand af te leggen van de zon naar de aarde. Het licht en andere signalen van de volgende ster doet er 4 jaar over om de aarde te bereiken. Naarmate de objecten die bestudeerd worden verder weg staan, doen de signalen er miljoenen en zelfs miljarden jaren over om de aarde te bereiken. In feite kijken we naar zeer oude signalen uit het heelal. De astronomen zijn geïnteresseerd in de verschijnselen die plaatsvonden vlak na de oerknal, het moment van het ontstaan van het heelal, meer dan 13–14 miljard jaar geleden. Met de huidige stand van de techniek kon men nog geen waarnemingen doen die zover teruggaan. Met LOFAR zal men wel zover terug in de tijd kunnen kijken. LOFAR biedt daarnaast de mogelijkheid om zonnestormen tijdig te signaleren alvorens die schade kunnen veroorzaken, precisie-landbouw te ontwikkelen, seismisch onderzoek
© LOFAR
De eerste grote radiotelescoop werd gebouwd in de jaren vijftig van de vorige eeuw en vormt nog steeds een niet meer weg te denken oriëntatiepunt in het Dwingelderveld.Voor die plaats werd toen gekozen vanwege de rust, die daar aanwezig was.Voor een goede ontvangst van zeer zwakke signalen uit het heelal is namelijk een omgeving nodig met zo min mogelijk elektromagnetische storing en dus met zo min mogelijk menselijke activiteiten in de vorm van bebouwing, gemotoriseerd verkeer, hoogspanningskabels, mobiele telefoons en machines. Ook de locatie van de Westerbork radiotelescoop in de bossen bij Hooghalen is in de jaren ´70 gekozen vanwege de relatieve ‘elektromagnetische rust’ in dat gebied. Rond de Westerbork radiotelescoop en het laboratorium in Dwingeloo zijn dan ook storingsvrije zones ingesteld. Op een natuurlijke wijze ontstond daarmee een bondgenootschap tussen natuur en astronomie, tussen ASTRON en terreinbeheerders. Alhoewel het om vreemde technische objecten gaat die in natuurgebieden staan, vormt hun aanwezigheid ook een bescherming van de natuurbelangen in het gebied.
27