10.04.2014 Views

Familiekudde: koevriendelijker veehouderijsysteem - Melkveebedrijf

Familiekudde: koevriendelijker veehouderijsysteem - Melkveebedrijf

Familiekudde: koevriendelijker veehouderijsysteem - Melkveebedrijf

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

M A N A G E M E N T<br />

Revolutionair systeem nog niet praktijkrijp<br />

<strong>Familiekudde</strong>:<br />

<strong>koevriendelijker</strong> <strong>veehouderijsysteem</strong><br />

Tekst en beeld: Janet Beekman<br />

De familiekudde staat voor een revolutionair<br />

<strong>koevriendelijker</strong> <strong>veehouderijsysteem</strong>. Het<br />

systeem stelt de behoefte van de koe centraal.<br />

Onderzoek en ervaring moet uitwijzen of het<br />

haalbaar is voor de praktijk. Gerard Kok in De<br />

Glind (Gelderland) is de eerste melkveehouder<br />

in de Benelux die een stalsysteem voor een<br />

familiekudde wil bouwen.<br />

In 2008 startte het project ‘<strong>Familiekudde</strong>’.<br />

Daarbij werken elf melkveehouders in het<br />

praktijknetwerk <strong>Familiekudde</strong> samen met<br />

wetenschappers van Wageningen UR<br />

Livestock Research en het Louis Bolk Instituut.<br />

Architectenbureau JvR Architectuur in<br />

Nijmegen is betrokken bij het ontwerpen van<br />

stalsystemen. Het project familiekudde is<br />

ontstaan uit vragen vanuit de biologische<br />

melkveehouderij. “Een aantal veehouders wil<br />

een stap verder zetten naar een <strong>veehouderijsysteem</strong><br />

waarbij de natuurlijke leefomgeving<br />

van koeien nog meer wordt benaderd”,<br />

vertelt dierenarts Ingrid van Dixhoorn, die<br />

vanuit WUR Livestock Research projectleider<br />

is van de <strong>Familiekudde</strong>. “Omdat de gangbare<br />

veehouderij ook stappen voorwaarts zet om<br />

het dierenwelzijn te verbeteren, willen de<br />

bioboeren zich blijven onderscheiden door<br />

nog grotere stappen te zetten.” Volgens<br />

Dixhoorn zal de uitwerking van het familiekudde-concept<br />

zeker onderdelen bevatten<br />

die de gangbare melkveehouderij goed kan<br />

benutten.<br />

Wat is familiekudde?<br />

Het concept familiekudde houdt in dat alle<br />

runderen (kalveren, jongvee, melkgevende<br />

en droge koeien) op het melkveebedrijf in<br />

één groep worden gehouden met veel<br />

weidegang en een eenvoudig stalsysteem.<br />

Dit <strong>veehouderijsysteem</strong> zet de koe en haar<br />

natuurlijke behoefte centraal. Daarmee slaan<br />

veehouders een grote slag op het gebied van<br />

dierenwelzijn, gezondheid en levensduur van<br />

de koeien. Een vaste groepssamenstelling<br />

geeft rust in de koppel en sluit beter aan bij<br />

de aard van de koe. Het kalf blijft de eerste<br />

levensmaanden bij de koe en kan zogen. De<br />

Door de ronde vorm heeft de windrichting minder invloed op het stalklimaat dan in een<br />

rechthoekige stal. Een ronde stal geeft een goed overzicht, de looplijnen zijn kort en het aantal<br />

hoeken is beperkt.<br />

Tabel: Streefwaarde oppervlakte per dier familiekudde versus reguliere adviesnormen.<br />

Functionele eenheid Streefwaarde Reguliere<br />

familiekudde adviesnormen<br />

Minimale ligoppervlakte koe 7 m 2 6 m 2 (vrijloop)<br />

1,10 m breedte<br />

2,20 m lengte ligbox<br />

Minimale ligoppervlakte pink 5,4 m 2 1,8 m 2<br />

Minimale ligoppervlakte kalf 4,6 m 2 1,5 m 2<br />

Minimale totale oppervlakte koe (gehoornd) 20 m 2 10 m 2 (ongehoornd)<br />

Koeruimte voer >1 m/koe 0,65 m/koe<br />

Drinkruimte (aantal bakken/aantal koeien) >1/10 koeien 1/15 koeien<br />

Breedte looppaden achter voerhek 5 m 4 m-4,5m<br />

Afkalfruimte per koe 15 m 2 10 m 2<br />

Stierruimte per stier 15 m 2<br />

(Handboek Veehouderij editie 2009)<br />

De stal is logisch ingedeeld, overzichtelijk en biedt<br />

voldoende vluchtmogelijkheden. Alle servicehokken l<br />

iggen aan één lange zijde van de stal.<br />

18 | MELKVEEBEDRIJF / NR 11 / DECEMBER 2009 / MANAGEMENT


dieren worden niet onthoornd. In de wei of<br />

in nieuw ontworpen vrijloopstallen hebben<br />

koeien veel ruimte. Open ruimte biedt koeien<br />

overzicht en dat betekent minder stress.” Het<br />

starten met een familiekudde <strong>veehouderijsysteem</strong><br />

vraagt volgens Dixhoorn lef en<br />

overtuiging van veehouders. “Het druist in<br />

tegen de gevestigde overtuiging van hoe we<br />

nu te werk gaan op een melkveebedrijf,<br />

waarbij we jongvee en melkvee gescheiden<br />

houden. Bioboeren zullen eerder geneigd<br />

zijn om hiermee aan de slag te gaan.” Het<br />

systeem bevat echter een aantal onderdelen,<br />

zoals vrijloopstal, vloertype, technische<br />

oplossingen om droge en melkgevende<br />

koeien toch apart te voeren, die ook zeker in<br />

de gangbare veehouderij toepasbaar zijn.<br />

Extra ruimte per dier<br />

De familiekudde levert door een stabiele<br />

kudde, het bieden van extra stalruimte en<br />

maximale weidegang duidelijke voordelen<br />

met betrekking tot dierenwelzijn op. “Het<br />

ligt voor de hand dat dit een gemiddeld<br />

oudere veestapel oplevert. Oudere koeien<br />

produceren efficiënter melk, de veevervanging<br />

kan omlaag evenals de kosten voor jongveeopfok.”<br />

Het familiekudde-stalconcept streeft<br />

naar zoveel mogelijk koecomfort door veel<br />

lig- en loopgemak, geen dode hoeken en extra<br />

ruimte per dier (zie tabel). “Het toepassen<br />

van een vrijloopstal lag daarbij het meest<br />

voor de hand”, aldus Van Dixhoorn. Op basis<br />

van de behoeften van de koe is het concept<br />

familiekudde uitgewerkt tot een drietal<br />

concrete huisvestingssystemen voor 60<br />

melkkoeien met bijbehorend jongvee. De<br />

voorbeeld ontwerpen zijn te vinden in de<br />

brochure familiekudde, zie<br />

www.familiekudde.nl.<br />

De stabiele familiekudde heeft een duidelijke<br />

rangorde. “In de reguliere systemen worden<br />

continu nieuwe koeien aan de melkgevende<br />

groep dieren toegevoegd. Dat levert in<br />

combinatie met de vaak beperkte leef- en<br />

vreetruimte rangordestress op. Sociale<br />

interactie is een belangrijk onderdeel van<br />

een familiekudde. Binnen de kudde zijn wel<br />

kortdurende conflicten mogelijk, maar als de<br />

sociale rangorde eenmaal duidelijk is, nemen<br />

de conflicten af. Dat is niet het geval als elk<br />

nieuw geïntroduceerde koe weer opnieuw<br />

zijn plek moet veroveren.”<br />

Ander management<br />

Omdat in de familiekudde alle dieren bij<br />

elkaar lopen, moeten technische oplossingen<br />

worden gezocht om dieren toch naar hun<br />

behoefte te kunnen voeren. Een nadeel van<br />

de familiekudde is het risico op overdracht<br />

van dierziektes van oudere koeien op jongvee.<br />

In het algemeen wordt een strikte scheiding<br />

van jongvee en melkgevende dieren<br />

geadviseerd om overdracht van bijvoorbeeld<br />

paratuberculose, salmonella en pinkengriep<br />

te voorkomen. “Melkveehouders die familiekuddes<br />

gaan houden, zullen dus meer<br />

aandacht moeten hebben voor het tegengaan<br />

van ziekte-insleep. Ook is dan een meer strikte<br />

en frequente controle op ziektes nodig en het<br />

is mogelijk dat extra vaccinaties noodzakelijk<br />

zijn. Als een besmetting eenmaal in de kudde<br />

zit, is het lastig, zo niet onmogelijk, om van<br />

de ziekteverwekkers af te komen. De enige<br />

remedie is dan vroegtijdig opsporen van<br />

dieren die ziektekiemen blijven uitscheiden<br />

en deze dieren afvoeren. Dat is van wezenlijk<br />

belang voor een gezonde familiekudde.”<br />

Door het verminderen van stress bij de koeien<br />

is het mogelijk dat het uitscheiden van<br />

bepaalde ziektekiemen minder snel gebeurt.<br />

“Voordat we hier harde uitspraken over doen,<br />

zullen we dat eerst moeten aantonen.”<br />

Voor toepassing van de familiestal in de<br />

praktijk moet ook de bedrijfseconomische<br />

haalbaarheid worden doorgerekend. “Daar<br />

zijn we nu mee bezig. Aan het einde van dit<br />

jaar brengen we een rapport uit waarbij we<br />

alle voor- en nadelen van de familiekudde op<br />

een rij hebben gezet.” Het is in eerste instantie<br />

de bedoeling om een <strong>veehouderijsysteem</strong> te<br />

ontwikkelen dat niet afhankelijk is van een<br />

tweede of derde tak, maar waarbij de<br />

investeringskosten vergelijkbaar of lager zijn<br />

met die van de gangbare veehouderij. Uit<br />

eerste calculaties lijkt de bovenbouw van de<br />

ronde stalvariant vergelijkbare kosten te<br />

hebben dan de bovenbouw van een serrestal.<br />

“De kosten hangen sterk af van de keuzes<br />

die veehouders maken. Dat varieert van een<br />

heel basaal systeem als een overdekte kraal<br />

tot een hightech-uitvoering. Bij het laatste is<br />

automatisering in meer of mindere mate<br />

door te voeren. Denk daarbij aan de inpassing<br />

van melkrobots, sensoren die de dieren sturen<br />

en volgen, technieken die mest van urine<br />

scheiden of mechanisatie van instrooisystemen,<br />

enzovoort.” In een volgend stadium volgen<br />

de resultaten van onderzoek naar de<br />

investeringskosten in relatie tot mogelijke<br />

extra opbrengsten voor melk of inkomsten<br />

door voorbeeldfunctie, educatieve of<br />

culturele functies.<br />

Knelpunten oplossen<br />

De meeste melkveehouders in het praktijknetwerk<br />

zijn ervan overtuigd dat het familiekuddesysteem<br />

moet kunnen werken. Het<br />

ontbreken van overzicht wat betreft de<br />

economische consequenties, is voor sommigen<br />

nog een belemmering om te starten met<br />

een familiekudde <strong>veehouderijsysteem</strong>.<br />

“Een belangrijke vraag is ook wat de beste<br />

strategie is voor het spenen van de kalveren.<br />

Zoveel mogelijk weidegang is een belangrijk onderdeel van het familiekudde-concept.<br />

De kalveren blijven zo’n twee tot drie maanden bij de<br />

koeien lopen. Dat kost melk, maar koeien gaan langer mee en de<br />

veevervanging gaat omlaag.<br />

Ook in de stal wordt de dieren in de familiekudde in een stabiele groep<br />

gehouden. Dat zorgt voor veel rust en minder stress.<br />

MELKVEEBEDRIJF / NR 11 / DECEMBER 2009 / MANAGEMENT | 19


Hoe kun je dit zo natuurlijk mogelijk laten<br />

verlopen?” In het project wordt verder<br />

onderzoek gedaan naar de ventilatie en<br />

andere technische aspecten van het bouwen<br />

van een ronde stal. “Het effect van meer<br />

ruimte per koe en van toepassing van<br />

vrijloopstallen op ammoniakemissies, moet<br />

ook duidelijk worden.”<br />

Voor Gerard Kok, één van de melkveehouders<br />

die deelneemt aan het praktijknetwerk de<br />

<strong>Familiekudde</strong>, zijn tekeningen gemaakt om<br />

een nieuwe stal te bouwen (zie kader). Hij<br />

houdt nu ook al de kalveren bij de koeien.<br />

“Door het oplossen van mogelijke obstakels<br />

onderweg heeft het project een belangrijke<br />

leer- en experimenteerfunctie. Wij ondersteunen<br />

Kok bij het vergunningentraject.<br />

Het is bijvoorbeeld de vraag of je een stal<br />

rond mag bouwen.” Een systeeminnovatie<br />

zoals de familiestal gaan de wetenschappers<br />

pas stimuleren voor toepassing op grotere<br />

schaal in de praktijk als eerst voldoende is<br />

geleerd over eventuele problemen en<br />

oplossingen. Eind 2009 is het rapport klaar<br />

waarin getallen en consequenties, ook op<br />

milieutechnisch en economisch gebied<br />

nader zijn uitgewerkt. “Uiteindelijk is het<br />

bedrijfseconomische plaatje maatwerk per<br />

bedrijf. De één heeft behoefte aan oplossingen<br />

om de huidige situatie te verbeteren in de<br />

vorm van techniek of management. Anderen<br />

willen drastische veranderingen op het bedrijf<br />

doorvoeren om een droom te realiseren of<br />

om een compleet andere weg in te slaan”,<br />

besluit Van Dixhoorn. <<br />

Gerard Kok overtuigd dat het anders kan<br />

Via de netwerkgroep <strong>Familiekudde</strong><br />

oriënteert Kok zich op een systeem om jaarrond<br />

een stabiele kudde koeien te houden.<br />

Kalveren twee maanden bij de koe houden,<br />

kost melkafzet. “Maar het past veel beter bij<br />

de dieren, koeien gaan langer mee en de<br />

veevervanging kan omlaag”, stelt Kok, die<br />

ook vooral geniet van kalveren bij zijn koeien.<br />

Gerard Kok<br />

Regulier melkveebedrijf met 150 koeien gaat het anders doen<br />

Anita Jongman: “We staan open voor nieuwe dingen”<br />

Consumenten kijken steeds kritischer naar<br />

de wijze waarop dieren worden gehouden.<br />

Er ontstaat discussie over weidegang,<br />

onthoornen en het weghalen van het kalf<br />

bij een koe. “Wij doen graag mee aan<br />

initiatieven om te kijken of het anders kan”,<br />

zeggen Anita Jongman en Eddy van Wijk, die<br />

150 koeien melken in Warfhuizen (Groningen).<br />

“Wij krijgen geen kick van groot, groter, grootst”,<br />

zegt Anita Jongman, die samen met haar<br />

partner Eddy van Wijk, deelneemt aan het<br />

praktijknetwerk de <strong>Familiekudde</strong>. Jongman<br />

is meer bezig met het zoeken van het<br />

antwoord op vragen als ‘wat wil de koe?’ en<br />

‘wat wil de consument?’. “We willen graag<br />

een eindproduct afleveren dat voldoet aan<br />

de hedendaagse wensen. We kiezen daarbij<br />

niet voor schaalvergroting, maar zitten in<br />

een omschakeltraject naar een biologische<br />

productiewijze. Dat past ons beter, we<br />

verhogen liever onze marge en het speelt<br />

volgens ons beter in op toekomstige eisen<br />

uit de markt.” Vanwege hun gewijzigde visie<br />

op hun toekomstige gemengde melkvee- en<br />

akkerbouwbedrijf oriënteren de ondernemers<br />

zich op andere mogelijkheden. “We vinden<br />

het leuk om ons te verdiepen in andere<br />

niet-conventionele systemen, zoals de<br />

familiekudde. Dat kan alleen als je breed<br />

durft te kijken en je niet meteen laat<br />

In 1991 schakelde Gerard Kok in De Glind<br />

(Gelderland) zijn melkveebedrijf om naar<br />

biologisch, waarbij de ligboxenstal werd<br />

omgebouwd tot potstal. Drie jaar geleden<br />

ging hij nog een stap verder met een<br />

biologisch dynamische bedrijfsvoering Hij<br />

pioniert graag verder: in 2010 moet de bouw<br />

van een stal voor een familiekudde klaar zijn.<br />

“Ik wil graag een stap verder zetten, omdat<br />

ik vind dat het anders moet en kan. Een ronde<br />

vrijloopstal is een optie. Ik zorg dat er in elk<br />

geval ruimte is voor 80 koeien. Het is nog<br />

puzzelen met de optimale looplijnen en hoe<br />

ik het jongvee na spenen het beste kan huisvesten”,<br />

vertelt Kok, die volgend jaar graag<br />

de schop in de grond zet voor de familiestal.<br />

Kalf al zes jaar bij de koe<br />

Kok houdt al zes jaar zijn kalveren twee<br />

maanden in de kudde van 45 melkkoeien<br />

met een gemiddelde leeftijd van 5 jaar en 11<br />

maanden. “Moederkoeien kunnen de kalveren<br />

Anita Jongman en Eddy van Wijk<br />

afschrikken door spoken en beren op de weg.<br />

Maar we zijn realistisch genoeg. Het systeem<br />

moet natuurlijk wel werken en brood op de<br />

plank brengen.” De combinatie van familiekudde,<br />

educatie en verkoop van biologische<br />

producten is een optie voor de toekomst.<br />

“De familiekudde leent zich prima voor<br />

bijvoorbeeld een kijkstal, waar we ook<br />

inkomsten uit kunnen halen”, besluit Jongman. <<br />

Warfhuizen ><br />

De Glind ><br />

veel beter groot brengen dan ik dat kan.” Per<br />

koe kost dat jaarlijks circa 1.000 kilo melk op<br />

een totale melkproductie van 5.000 tot<br />

6.000 kilo melk. Het spenen gebeurt door de<br />

kalveren op te stallen. “Dat verloopt goed.<br />

De moederkoeien hebben nog wel enkele<br />

weken visueel contact met hun kalveren om<br />

de stress te verlagen.” Veertien jaar geleden<br />

is Kok ook al gestopt met onthoornen. “We<br />

moeten af van dergelijke ingrepen bij dieren.<br />

De politiek wil dat op termijn ook. Op ons<br />

bedrijf blijkt in een stabiele, rustige kudde<br />

en een open stal met weinig obstakels dat<br />

hoorns geen gevaar opleveren.” <<br />

20 | MELKVEEBEDRIJF / NR 11 / DECEMBER 2009 / REPORTAGE

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!