In Noordoost-Friesland, ten zuidoosten van Dokkum, op de grens van veen, zand en klei en waar het bekende gesloten coulissenlanschap van de Wouden overgaat in het weidse terpengebied, bevindt zich de gemeente Dantumadeel. Door schaalvergroting in de landbouw en door relatief grote dorpsuitbreidingen (witte schimmel) is het verschil tussen de landschapstypen duidelijk afgenomen. Het landschap is minder leesbaar geworden, maar ook de beleving van dat landschap is verminderd doordat het platteland minder toegankelijk is geworden. Naast de verscheidenheid aan landschappen en haar rijke historie herbergt Dantumadeel bijna 20.000 inwoners, 7450 woningen, 30 kerken, 13 basisscholen, 5 dorpshuizen, een paar supermarkten en vele café’s. De gemeente telt elf nederzettingen en daaraan wil men nog een toevoegen om de sociale problemen op het gebied van werkgelegenheid en huisvesting op te lossen. Voor starters zijn de
huizen tegenwoordig te duur, de toebedeling van woningcontingenten werkt niet meer, ouderen wachten op zorg en jonge inwoners trekken weg.
Op 20 november jl. werd in deze gemeente een conferentie gehouden over het ‘Nieuwe Land Leven’, geïnitieerd door het InnovatieNetwerk Groene Ruimte en Agrocluster, ‘een onafhankelijk netwerk van vernieuwingsgezinde personen’. Het initiatief voor de nieuwe dorpen is, aldus deze organisatie, ‘een metafoor voor het helemaal fris, zonder vooringenomenheden en los van bestaande regels zoeken naar oplossingen voor de problemen waar dorpen en het platteland mee worstelen’. Er werden drie plannen gepresenteerd die toegesneden zijn op Dantumadeel, maar die ook toepasbaar zijn in de rest van Nederland. De deelnemers aan de conferentie werden met bussen langs de drie locaties gereden. Het is nog niet duidelijk wat de gemeentelijke politiek met de plannen gaat doen.
Villadorp
Strootman/Laagland Advies heeft bedacht om ten zuidoosten van Driesum een miljonairsdorp te realiseren, en dat terwijl in Driesum al jaren meer dan twaalf woningen leegstaan omdat ze te duur zijn voor de eigen bevolking. Het villadorp is een poging om huisvesting te bieden aan de (nieuwe) rijken uit Noord-Nederland waarvan er 19.000 zijn, volgens de onderzoekers. Bij dit villadorp worden de houtwallen hersteld, er worden nieuwe woningtypen ontworpen, er wordt een golfbaan aangelegd en een aantrekkelijke haven à la Blokzijl ontwikkeld. Tevens wordt rekening gehouden met de Ecologische Hoofdstructuur en ook kan de locatie een rol vervullen in de regionale waterberging. Een en ander zou honderd arbeidsplaatsen opleveren.
Nieuw Klaarkamp
Op de locatie van het vroegere klooster Klaarkamp ten noordwesten van Rinsumageest heeft het bureau Storrm een plan gemaakt waarbij het centrum van het archeologisch waardevolle gebied dienst doet als het nieuwe dorp. De plek waar het klooster heeft gestaan blijft open en wordt een groen plein, er omheen komen verschillende soorten woningen en gebouwen. Het Klaarkampstermeer, nu een natuurgebied van Staatsbosbeheer, wordt ook betrokken bij het nieuwe dorp. Uiteindelijk is het de bedoeling om 3500 mensen te huisvesten in Nieuw Klaarkamp, die niet alleen kunnen rekenen op woonruimte maar ook op werk en voorzieningen. Er wordt gedacht aan een multifunctioneel gebouw waar onderwijs, kinderopvang, bioscoop, bibliotheek, boodschappendienst en het verenigingsleven een onderdak vinden. Toerisme moet een bron van nieuwe inkomsten vormen.
Woudwonen
De derde locatie is gedacht ten zuiden van Damwoude naar een ontwerp van H+N+S architecten. De transformatie van een agrarisch landschap naar een woonlandschap is het belangrijkste uitgangspunt, onder bepaalde voorwaarden. Het nieuwe dorp is gelegen aan een vaart en kent aan weerszijden van die vaart huizen met lommerrijke tuinen, tussen de bestaande elzensingels. De woningen zijn bedoeld voor starters en doorstromers, die momenteel uit de gemeente vertrekken wegens gebrek aan woonruimte, maar ook geïnteresseerden van elders zijn welkom. Er zullen alleen grote kavels van minimaal 1000 vierkante meter uitgegeven worden om genoeg ‘luchtigheid’ in het landschap te houden. Het nieuwe dorp refereert aan de ontstaansgeschiedenis van de heideontginningsdorpen Zwaagwesteinde en Broeksterwoude. Er zullen geen scholen, winkels en sportverenigingen komen; verwacht wordt dat de bestaande voorzieningen in de omliggende dorpen daardoor nieuw leven wordt ingeblazen. Wel zal een botenhuis in de haven worden gerealiseerd met verschillende recreatieve functies.
De idee om nieuwe dorpen te bouwen in Friesland is een interessante, maar veel hangt af van de manier waarop. Kan er niet een website ontworpen worden waar iedereen z’n ideeën kan spuien? Witte schimmel en Vinex-achtige uitbreidingen zijn wat mij betreft niet op hun plaats. De kwaliteiten van de verschillende landschappen moeten gehandhaafd blijven. Tegelijkertijd moeten die landschappen niet op slot worden gezet. Op plekken waar vroeger bebouwing is geweest, is ruimte voor nieuwe ontwikkelingen. Met respect voor landschap en cultuurhistorie en in samenhang met de eigen identiteit en de structuur kan er ook in sommige bestaande dorpen uitgebreid worden. Zie ook het artikel van Peter Karstkarel, hierna.
