Het is zomaar een doordeweekse middag. Er heerst veel bedrijvigheid in het Historisch Centrum ‘Ol Eel’. Het nieuwe nummer van het verenigingsblad Kontakt is uit; twee vrijwilligers zijn druk doende de distributie voor te bereiden. Bestuursleden lopen binnen om wat te bespreken. In de ruimte waar de foto’s worden beheerd, is men ook bezig. ‘Het is net een bedrijf geworden’, zegt de secretaris van de historische ‘vereniging’ van Eelde-Paterswolde, Cathrinus Schaafsma. ‘Om de andere dag is er wel wat te doen in ons centrum. Elke donderdagmiddag zijn wij open voor het publiek, in de toekomst hopelijk nog vaker. De fotowerkgroep is wel onze actiefste werkgroep: die mensen zijn hier regelmatig te vinden. Het heeft ook effect naar het publiek. Als hier zoveel leven is, kunnen er zo maar tien, twaalf mensen binnenlopen.’
‘Ol Eel’ werd op 7 november 1980 opgericht, weet Schaafsma nog. ‘In café Makken, het oudste gemeentehuis van Eelde.’ Een actieve inwoner van Eelde en tevens raadslid, Jaap Boerema, had wat harken en vlegels en ander boerengerief gevonden: gereedschap waaraan nog zweet en bloed kleefde. Dat moest bewaard worden, vond hij. ‘Bij hem leefde het idee: wat men in Roden heeft, moet Eelde ook hebben: een eigen museum’, zegt Schaafsma.
Boerema gooide zijn idee in de gemeenteraad. Die knikte instemmend, maar daarbij bleef het. Er stond het raadslid niets anders te doen dan zijn wens zelf uit te voeren. Hij sprokkelde, zoals Schaafsma het noemt, ‘een man of tien’ bij elkaar en richtte met hen ‘Ol Eel’ op: ‘Een stichting, die opereert als een vereniging. Men vond destijds: over het bezit van ‘Ol Eel’ mag niet met één stem meerderheid worden beslist. De leden waren belangrijk, maar de stichting was de baas.’
Sportgeschiedenis
Drie werkgroepen telde ‘Ol Eel’ in dat prille begin: één om plannen voor een museum uit te werken, één om de boer op te gaan en oude verhalen te verzamelen en een werkgroep historie, die de plaatselijke geschiedenis ging bestuderen. Inmiddels is ‘Ol Eel’ stormachtig gegroeid. Een jaar later was de werkgroep foto’s aan de slag, die nu maar liefst 8000 foto’s en 1500 dia’s beheert. Daarna werden werkgroepen gevormd, die zich buigen over de monumenten en de genealogie, over de historische kleding en de natuurlijke historie. En er is er zelfs één actief, die de sportgeschiedenis onder haar hoede neemt, sinds de omnisportvereniging Actief met haar clubarchief op de stoep stond en vroeg of ‘Ol Eel’ daar iets mee kon.
Een bestuur met negen leden bleek te klein; het zijn er nu elf. ‘Ol Eel’ wordt binnenkort opgesplitst in een vereniging, waarin de activiteiten van de werkgroepen en het uitbrengen van boeken worden ondergebracht, en een beheersstichting die het vermogen beheert en zich meer oriënteert op de toekomst, waarin mogelijk ook plaats is voor een museum. Want ze weten bijna niet waar ze al hun goederen moeten laten. Het gereedschap, de kleding en de werktuigen liggen nu op de zolders van twee scholen of zijn opgeslagen in schuren en een loods. ‘Wij zijn nu zo groot’, verzucht voorzitter Nico Harms. ‘ We dienen eens goed te kijken wat we moeten behouden en wat niet.’
Bijnamenboek
Schaafsma is de grote drijfveer achter ‘Ol El’, verklapt Harms, die pas drie jaar voorzitter is. ‘Hij weet ons steeds weer in de benen te krijgen. Je kunt de geschiedenis van je gemeente wel interessant vinden, maar als je niets doet gebeurt er ook niets.’ Het aantal publicaties van ‘Ol El’ is bijna niet bij te houden en steeds is Schaafsma (sinds 1982 in functie) ook daarvan de motor. In 2003 ontvingen de Eeldenaren nog een prijs van de Drentse Historische Vereniging voor het tweede bijnamenboek. Het eerste uit 1992 bevatte maar liefst 875 bijnamen van inwoners van Eelde en Paterswolde; er werden er toen 275 afgekeurd. Schaafsma: ‘Bijnamen liggen gevoelig. Daarom hadden we afgesproken dat elk bestuurslid een vetorecht had. Als er maar één iemand bezwaar had tegen een naam, werd die afgekeurd.’ Het boek is een succes geworden, mede dankzij de anekdotes en verhalen over Eeldenaren met een bijnaam. Ook de tweede, uitgebreide editie met 1200 goedgekeurde bijnamen vindt gretig aftrek, niet in het minst door een cd met liedjes, die troubadour Jan Luiken Bos over de bijnamen in het dorp zingt.
Schaafsma noemt het getal van 14 ‘belangrijke’ boeken, die de vereniging heeft uitgegeven, ‘en 24 kleintjes, variërend van programmaboekjes tot fietsroutes’. En altijd maar weer kon de samensteller (in de meeste gevallen de secretaris zelf) een beroep op de collectie foto’s van ‘Ol El’. Schaafsma: ‘Zo ben ik bezig stookhokken in de gemeente te inventariseren. Binnen twee uur haalt iemand van de werkgroep foto’s vijftig illustraties uit de verzameling. Het is echt fantastisch. Wij hebben van die 8000 foto’s er 4000 in beheer van de voormalige gemeente Eelde. Daar was de gemeente zo blij mee, dat ze ons onderdak verleende in deze oude kleuterschool. Bovendien betaalt zij de helft van de huur. Het voordeel is dat er ook iets met die foto’s wordt gedaan.’
Luchtvaart
De intentie van de stichting is om vernieuwend bezig te zijn, zegt voorzitter Harms. Vandaar dat ‘Ol Eel’ inmiddels elf werkgroepen telt. De jongste ontfermt zich sinds kort over de luchtvaartgeschiedenis. Harms: ‘Het vliegveld Eelde – inmiddels Groningen Airport Eelde – heeft voor het dorp een grote betekenis. Na de komst in 1954 van de Rijksluchtvaartschool is het inwonertal verdubbeld. Er hebben sindsdien duizenden mensen gewerkt in de luchtvaart en toch weten we daar weinig van. Een van onze leden, Jan Tuttel, die er zijn brood verdiende als meteoroloog, heeft gezorgd dat er een werkgroep kwam om de geschiedenis te bestuderen. Met steun van de directeur van de luchthaven en dankzij de inbreng van onze werkgroep foto’s is er een mooie expositie gemaakt.’
Zo’n twaalf leden telt de werkgroep luchtvaartgeschiedenis, net als in andere sectoren bemand door Jan-met-een-titel en Jan-met-de-pet, specialisten en doeners of mensen die er voor de aardigheid bijzitten. ‘Ieder doet naar vermogen mee’, zegt Harms. ‘En dat is mooi, want je hebt ook mensen nodig die een hamer en een spijker kunnen hanteren. In de Drents Historische Vereniging, waarbij ook ‘Ol Eel’ is aangesloten, hoor ik vaak de verzuchting dat men zo moeilijk vrijwilligers kan vinden. Daar hebben wij geen moeite mee. Ook vacatures in het bestuur worden bij ons heel gemakkelijk opgevuld, omdat de betrokkenheid zo groot is.’ Accountant Henk Holtjer, die drie jaar geleden penningmeester werd, heeft een dankbare taak: de 800 donateurs betalen jaarlijks € 12,50 en als hij er drie of vier wegens wanbetaling moet afboeken, is het veel. Met de inkomsten uit de advertenties in het verenigingsorgaan komt Holtjer aardig rond, zeker als ‘Ol Eel’ ook nog eens af en toe een geldprijs wint.
Aardbeiendorp
Het zijn trouwens toch gouddelvers, die vrijwilligers van deze historische stichting. Toen de gemeente Eelde werd opgeheven, hing de burgemeester zijn ambtsketen demonstratief om de nek van de toenmalige voorzitter van ‘Ol Eel’. En nadat de gemeente in 1995 de erepenning in goud voor het verenigingsleven instelde, ging de eerste onderscheiding naar het relatief nog jonge genootschap van geschiedenisvorsers vanwege hun bijzondere verdiensten voor de samenleving. Nico Harms praat er vol trots over (‘De gemeente is gek met ons, maar we spelen dan ook in de eredivisie’), terwijl hij destijds nog niet op de voorzittersstoel zat. ‘We hebben een belangrijke functie in de gemeenschap, zeker ook door het historisch centrum. Vroeger zaten we in een schuurtje bij een houtkacheltje en keken we elkaar vragend aan, waar het nu weer lekte. Nu durven we de burgemeester of de directeur van het vliegveld uit te nodigen voor een gesprek.’
Toch wil ‘Ol Eel’ volgens voorzitter Harms ‘nog wel iets meer’. Een museum in de oude gymzaal naast de voormalige kleuterschool zou het historisch centrum nog meer uitstraling geven. Dan kunnen ze met exposities uit de voeten en komt de geschiedenis van Eelde-Paterswolde nog beter over bij de bevolking. En vooral nadat de gemeentelijke herindeling een einde heeft gemaakt aan de zelfstandigheid van het vroegere aardbeiendorp (en huidige bloemendorp), hechten ze nog meer waarde aan hun wortels. Harms: ‘Sinds Eelde is opgeheven, heeft ‘Ol Eel’ veel meer bestaansrecht gekregen. Hetzelfde zien we om ons heen: waar gemeenten verdwijnen, bloeien de historische verenigingen op.’
Historisch centrum ‘Ol Eel’, Bähler Boermalaan 6A, Paterswolde
Historische vereniging ‘Ol Eel’, p/a C. Schaafsma (secretaris), Esweg 38, Eelde, tel. 050-3093623.
