Food-Info.net> Wetenswaar > Thee

Wetenswaar achtergronddossier Thee

Copyright GPD

Hier vindt u achtergrondinformatie bij de rubriek ‘Wetenswaar' uit de regionale dagbladen. Deze keer een aantal aspecten van thee in relatie met gezondheid.

Moeilijke begrippen zijn in de tekst onderstreept. Een toelichting van deze begrippen vindt u onder aan de website. In geval van verwijzingen naar andere websites staat beschreven of dit een Nederlandstalige (NL) of Engelstalige (EN) website betreft.

Introductie

Gemiddeld wordt in Nederland per persoon 101 liter thee gedronken, wat neerkomt op twee kopjes thee per dag. Thee was in de jaren ‘40 de populairste drank in Nederland. Per hoofd van de bevolking dronken we jaarlijks bijna 200 liter thee. Sindsdien is het gebruik afgenomen; in plaats van thee is men meer koffie en andere dranken gaan drinken.

Dit dossier zal kort ingaan op de geschiedenis van thee, de productiewijze, soorten thee en diverse stoffen – zoals quercetine en theïne – en het effect daarvan op onze gezondheid.

De volgende onderwerpen komen achtereenvolgens aan bod:

• Geschiedenis
• Theeproductie
• Soorten thee
• Het verbouwen van thee
• Classificatie van thee
• Quercetine
• Hoeveel flavonoïden zitten er in groene en zwarte thee?
• Theïne en cafeïne
• Gezondheidseffecten van thee
• Vragen en antwoorden over thee
• Bronnen

• Auteurs
• Krantenartikel

Quercetine

Quercetine (in het verleden ook wel vitamine P genoemd) is een flavonoïde die met name voorkomt in appels, thee, rode wijn en uien. Deze stof helpt ons bij bescherming tegen oxidatieve processen in het lichaam waarbij vrije radicalen vrijkomen. Oxidatie en vrije radicalen kunnen beschadiging in ons lichaam veroorzaken, wat mogelijk kan leiden tot ziektes zoals kanker en hart- en vaatziektes. Wetenschappers vermoeden dat quercetine en verwante flavonoïden die we via de voeding binnenkrijgen, een rol kunnen spelen bij het beschermen tegen deze ziektes.

Recent onderzoek aan Wageningen Universiteit naar quercetine heeft aangetoond dat deze stof in hoge concentraties als vrouwelijk hormoon werkt en misschien zelfs kankerbevorderend kan werken. De dosis die hiervoor nodig is, krijg je echter niet binnen via appels en appelsap. Dit kan wel het geval zijn wanneer je voedingssupplementen met verhoogde quercetine gehaltes slikt. Uit de normale voeding krijgen Nederlanders ongeveer 16 milligram quercetine per dag binnen, wat in de gezondheidsbevorderende marge ligt, terwijl supplementen zelfs tot honderden milligrammen per capsule bevatten. Deze dosis kan, zo blijkt uit het onderzoek, wel degelijk schadelijk zijn.

Figuur : Structuurformule quercetine

Hoeveel flavonoïden zitten er in groene en zwarte thee?

Zwarte en groene thee bevatten beide vergelijkbare hoeveelheden flavonoïden, wel verschillen ze in chemische structuur. Groene thee bevat meer eenvoudige flavonoïden, catechinen genaamd. Zwarte thee daarentegen ondergaat een fermentatie proces waarbij deze simpele flavonoïden omgezet worden in meer complexe varianten theaflavinen en thearubiginen genaamd. De tabel hieronder laat gemiddelde waarden voor de verscheidene flavonoïden zien die aanwezig zijn in groene en zwarte thee. Verschillen kunnen optreden omdat deze waarden variëren per blad, groeiomgeving, productieproces, de grootte van de theebladeren en de wijze waarop de thee wordt getrokken.

Tabel: flavonoïden in groene en zwarte thee

 

Flavonoïden	Groene thee (gemiddeld/ 100g)	Zwarte thee (gemiddeld/ 100g)
Catechinen	14,2	4,0
Theaflavinen	0	0,94
Flavonolen glycosiden	0,64	0,47
Flavone C glycosiden	0,086	0,051
Totaal polyfenolen	16,0	15,6

 

Theïne en cafeïne

Theïne is hetzelfde als cafeïne. Cafeïne komt vooral voor in koffie en in kleinere hoeveelheden in thee en coladranken en in cacao. Cafeïne is een zogenaamd afgeleide van methylxantine en heet volledig: 3,7-Dihydro-1,3,7-trimethyl-1H-Purine-2,6-dione:

Figuur : structuurformule van cafeïne

Omdat het een stof is die wereldwijd veel wordt gebruikt, hebben onderzoekers er ook veel studie naar gedaan. Cafeïne heeft een licht stimulerend effect op het centraal zenuwstelsel, wat resulteert in verhoogde concentratie en alertheid. De stof wordt snel via de maag en dunne darm opgenomen in de bloedbaan en heeft effect na zo'n 15 minuten. De hoeveelheid cafeïne die aanwezig is in producten, is afhankelijk van het type product, portiegrootte en de bereidingswijze. In de tabel hieronder zijn de hoeveelheden cafeïne in diverse producten weergegeven. Espresso bevat, anders dan je zou denken, minder cafeïne dan gewone filterkoffie. Dit omdat de stoom zo snel door de koffie wordt geblazen dat uiteindelijk relatief weinig cafeïne in de kop terechtkomt. Oploskoffie bevat ook minder cafeïne dan verse koffie.

Tabel: Hoeveelheid cafeïne in diverse producten per portiegrootte

 

Product	portie	cafeïne (mg)
thee	1 kop	40
groene thee	1 kop	40
filterkoffie	1 kop	60-120
espresso	1 kopje	45-100
oploskoffie	1 kop	70
cafeïne vrije koffie	1 kop	1-5
cola	1 blikje	40
chocolade melk	1 kop	4-20
chocolade	100g	160-240
energy drinks	1 blikje	400

Kruidenthee en rooibos bevatten geen cafeïne, maté daarentegen bevat een hogere concentratie cafeïne dan gewone thee. (het wel eens vermelde mateïne is, net als theïne, een synoniem voor cafeïne.

Voor meer informatie over de effecten van cafeïne op de gezondheid zie: Dossier Koffie

 

Gezondheidseffecten van thee

Onderstaande twee tabellen geven een samenvatting van enkele gezondheidsclaims van zwarte en groene thee en het wetenschappelijk bewijs daarvan.

 

Gezondheidsclaims van zwarte thee en het wetenschappelijk bewijs	Sterkte Bewijs*
Astma Onderzoek heeft aangetoond dat cafeïne een verbetering veroorzaakt van de luchtstroom in de longen. Echter, het is niet duidelijk of cafeïne of thee een significante verbetering voor mensen met astma kan opleveren. Meer onderzoek is nodig alvorens conclusies getrokken kunnen worden.	C
Kanker preventie Verschillende studies hebben een mogelijk verband onderzocht tussen de consumptie van zwarte thee en de aanwezigheid van kanker in een populatie. Deze onderzoeken hebben verschillende, tegenstrijdige resultaten of helemaal geen resultaten opgeleverd. Laboratorium- en dieronderzoeken rapporteren dat de polyfenolen in thee een anti-oxidatieve werking hebben en beschermen tegen tumoren. Echter, de werking van zwarte thee op de gezondheid van mensen is nog onduidelijk. Er wordt gedacht dat groene thee meer beschermende componenten zou kunnen bevatten dan zwarte thee. Sommige laboratorium- en dieronderzoeken suggereren zelfs dat componenten uit zwarte thee kankerverwekkend zouden kunnen zijn, alhoewel dit nog niet duidelijk is bij mensen. Vooralsnog kan geconcludeerd worden dat de relatie tussen zwarte thee consumptie en kanker bij mensen nog onduidelijk is.	C
Preventie van cariës Er is beperkt, wetenschappelijk onderzoek gedaan naar zwarte thee als mondspoeling om gaatjes in je tanden te voorkomen (cariës). Echter, het is niet duidelijk of het spoelen met zwarte thee echt werkt.	C
Preventie van hartaanval / cardiovasculair risico Er is conflicterend wetenschappelijk bewijs van een klein aantal studies die de relatie tussen zwarte thee consumptie en het risico op een hartaanval bestudeerden. Zwarte thee zou het samenklonteren van bloedplaatjes verminderen en het risico op blokkades in de aderen verkleinen. De lange termijn effecten van zwarte thee consumptie op risicofactoren zoals: hoog cholesterolgehalte, hoge bloeddruk en artherosclerose zijn nog onbekend.	C
Mentaal presteren / alertheid Enkele onderzoeken van slechte kwaliteit rapporteren dat zwarte thee leervermogen en alertheid zouden verbeteren. Waarschijnlijk door de cafeïne in zwarte thee.	C
Verbetering van het geheugen Verscheidene onderzoeken hebben de effecten van cafeïne, thee of koffie op het korte en lange termijngeheugen onderzocht. Het blijft onduidelijk of thee hier een positief effect op heeft.	C
Preventie van osteoporosis (=afname van botmassa) Er zijn studies die voorzichtig suggereren dat regelmatig gebruik van zwarte thee de botdichtheid zou kunnen verbeteren bij oudere vrouwen. Meer onderzoek is nodig voordat conclusies getrokken kunnen worden.	C

*Beoordeling van de sterkte van het wetenschappelijk bewijs:

A: Er is sterk wetenschappelijk bewijs voor het gebruik van zwarte thee
B: Er is goed wetenschappelijk bewijs voor het gebruik van zwarte thee
C: Het wetenschappelijk bewijs het gebruik van zwarte thee is onduidelijk
D: Het wetenschappelijk bewijs is tegen gebruik van zwarte thee
F: Sterk wetenschappelijk bewijs tegen het gebruik van zwarte thee

Bron: http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginfo/natural/patient-black_tea.html

 

Gezondheidsclaims van groene thee en het wetenschappelijk bewijs	Sterkte Bewijs*
Artritis (=ontsteking van gewrichten) Onderzoek suggereert dat groene thee gunstig zou kunnen zijn bij artritis omdat het de ontsteking remt. Echter, meer onderzoek is nodig voordat conclusies getrokken kunnen worden.	C
Astma Onderzoek heeft aangetoond dat cafeïne een verbetering veroorzaakt van de luchtstroom in de longen. Echter, het is niet duidelijk of cafeïne of thee een significante verbetering voor mensen met astma kan opleveren. Meer onderzoek is nodig alvorens conclusies getrokken kunnen worden.	C
Kanker preventie Er zijn verscheidene grote studies in de populatie gedaan om het mogelijke verband tussen de consumptie van groene thee en het krijgen van kanker te onderzoeken. Onderzoek is gedaan naar verschillende soorten kanker zoals: kanker van het spijsverteringskanaal, prostaatkanker en borstkanker. Hoewel veel onderzoeken wijzen op een preventieve werking van groene thee op kanker, zijn er ook studies die geen verband zagen. Bij de studies waarbij positieve effecten van groene thee werden gezien op kankerpreventie, is het niet duidelijk of dit kwam door de groene thee of andere factoren in bijvoorbeeld de levensstijl van mensen. Indien groene thee een beschermend effect zou hebben, is dit alleen het geval bij grote hoeveelheden (meerdere kopjes per dag). Vooralsnog is er nog niet voldoende wetenschappelijk bewijs. Onderzoek in laboratoria en op dieren rapporteren dat componenten van groene thee, zoals polyfenolen, een anti-oxidatieve werking zouden hebben. Voorzichtige studie resultaten laten zien dat het drinken van 4 koppen groene (cafeïnevrije) thee of zwarte thee een daling in DNA schade laten zien bij zware rokers. Een klein aantal studies bij mensen rapporteren lagere oestrogeen waarden bij vrouwen die groene thee drinken, wat gezien wordt als mogelijk positief ter preventie van borstkanker. Echter, andere studies in laboratoria en bij dieren suggereren dat groene thee componenten bevat die juist kankerverwekkend zouden zijn. Gebaseerd op vroegtijdige wetenschappelijke data laboratorium onderzoek suggereert dat componenten van groene thee, zoals theanine een positief effect kunnen hebben op hart en lever bij mensen die een medicijn (doxorubicin) tegen kanker slikken. Meer onderzoek is nodig om deze resultaten te bevestigen. Concluderend kunnen er geen harde uitspraken gedaan worden over de consumptie van groene thee en kanker.	C
Preventie van cariës Er is beperkt, wetenschappelijk onderzoek gedaan naar zwarte thee als mondspoeling om gaatjes in je tanden te voorkomen (cariës). Echter, het is niet duidelijk of het spoelen met zwarte thee echt werkt.	C
Vruchtbaarheid Het product Fertility Blend, dat o.a. groene thee bevat, heeft positief effect gehad bij vrouwen die zwanger wilden worden. Echter, meer onderzoek is nodig naar het effect van groene thee (alleen en niet met andere stoffen) op vruchtbaarheid, alvorens er conclusies getrokken kunnen worden.	C
Preventie van hartaanval Er zijn voorzichtige aanwijzingen dat regelmatig gebruik van groene thee het risico op dichtslibben van de aderen zou verminderen. Meer goed onderzoek op de lange termijn is nodig alvorens conclusies getrokken kunnen worden.	C
Hoog cholesterol Laboratorium en dierstudies en een klein aantal studies op mensen suggereren een positief effect van groene thee op het cholesterolgehalte. Recentelijk onderzoek waar een groene thee extract verrijkt met theaflavin werd gebruikt, blijkt veelbelovend. Echter meer onderzoek bij mensen op dit gebied is nodig.	C
Geheugen verbeteren Verscheidene studies hebben de effecten van cafeïne, thee en koffie op het korte en lange termijngeheugen onderzocht. Het is nog onduidelijk of groene thee hier een positief effect op heeft.	C
Klachten van de menopauze	C
Mentaal presteren / alertheid Enkele onderzoeken van slechte kwaliteit rapporteren dat groene thee leervermogen en alertheid zouden verbeteren. Waarschijnlijk door de cafeïne in groene thee.	C
Bescherming tegen de zon Er is beperkte informatie uit onderzoeken bij dier en mens over groene thee als een beschermer van de huid tegen ultraviolet licht. Er zijn nog geen vergelijkingen gemaakt met beschermende zonnebrand producten. Meer, goed uitgevoerd onderzoek is nodig alvorens conclusies getrokken kunnen worden.	C
Gewichtsverlies Er zijn een aantal kleinschalige onderzoeken bij mensen gedaan naar het effect van groene thee extracten (capsules) op personen met normaal gewicht en overgewicht. Meer onderzoek is nodig alvorens conclusies hierover getrokken kunnen worden.	C
Bangheid / angst L-theanine is het overheersende aminozuur in groene thee. Enkele onderzoeken wijzen voorzichtig op de effecten van dit aminozuur in vergelijking met het medicijn alprazolam op het ontstaan van bangheid. Er zijn geen voordelen gevonden.	D

 

*Beoordeling van de sterkte van het wetenschappelijk bewijs:

A: Er is sterk wetenschappelijk bewijs voor het gebruik van groene thee
B: Er is goed wetenschappelijk bewijs voor het gebruik van groene thee
C: Het wetenschappelijk bewijs het gebruik van groene thee is onduidelijk
D: Het wetenschappelijk bewijs is tegen gebruik van groene thee
F: Sterk wetenschappelijk bewijs tegen het gebruik van groene thee

Bron: http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginfo/natural/patient-green_tea.html (EN)

 

Bronnen :

• http://www.food-info.net/nl/qa/qa-fp32.htm (NL)
• http://nl.wikipedia.org/wiki/Thee_%28drank%29 (NL)
• http://www.koffiethee.nl/ (NL)
• http://www.food-info.net/nl/qa/qa-fp33.htm (NL)
• http://www.food-info.net/nl/national/ww-appelsap.htm#5 a.html (NL)
• http://www.pickwicktea.com/NL/TheWorldOfTea/ (NL)

 

Auteurs

Nynke Bergsma en Elske van Dijk

 

Krantenartikel

Het krantenartikel zoals deze in de GPD-kranten is verschenen. (Door Harm Harkema)

(GPD) – Als het klopt dat koffie een drank is voor de rustelozen, de roekelozen en de nachtbrakers, dan is thee die voor de evenwichtige en matige ochtendmensen die op tijd naar bed gaan. Wat er ook van waar is: thee heeft in ieder geval een gezonder imago dan koffie. Of dat terecht is, valt nog te bezien.

Het gezonde thee-imago weet zich gesterkt door eeuwenoude oosterse rituelen, westerse kruidenvrouwtjes en de reclame van de theehandel. De theebranche pikt natuurlijk uit de wetenschap het beste wat er voor eigen doel te halen is. Menig merk pocht dat thee een anti-oxiderende (letterlijk: roestwerende) werking heeft en vrije zuurstofradicalen neutraliseert.

Dat klinkt indrukwekkend mysterieus, maar wat schieten we er mee op?

Vrije zuurstofradicalen zijn boosaardige stofjes die rondzweven in het lichaam en erfelijk materiaal in de menselijke cel (dna) kunnen beschadigen. Thee bevat –net als druiven en chocola trouwens- veel zogeheten polyfenolen die een dergelijk roesten zouden tegengaan. Als een Superman zouden ze zodoende niet alleen de bloeddruk en het gehalte aan slecht cholesterol in het bloed verlagen, maar en passant ook nog het immuunsysteem op peil houden en kanker helpen voorkomen.

Het zijn al te stellige beweringen.

Veel wetenschappers houden zich inderdaad intensief bezig met de vermeende zegenrijke werkingen van polyfenolen en andere anti-oxidanten. Maar de schwung is er onderhand behoorlijk uit, want positieve effecten in vooral reageerbuizen en soms ook proefdieren (doorgaans na toediening van extreem hoge doses) zijn lang niet eenduidig en worden bovendien meer dan eens vertroebeld door studies waarin juist negatieve effecten zijn gevonden.

In menig grootschalig langlopend onderzoek onder mensen is bovendien geen positieve invloed gevonden van thee op de gezondheid. En op onderzoeken waarin wel een verband tussen theeconsumptie en minder ziekte werd gelegd, luidt de voor de hand liggende kritiek: misschien komt dat wel omdat theedrinkers er gezondere gewoonten op nahouden dan niet-theedrinkers. Misschien zijn theedrinkers wel evenwichtig en matige ochtendmensen die altijd op tijd naar bed gaan en juist daarom minder ziek worden.

De voortgaande onduidelijkheid over de werking van antioxidanten in ons eten wordt nog eens geillustreerd door een onderzoek waarop Hester van der Woude dezer dagen promoveert aan Wageningen Universiteit.

Zij heeft zich jarenlang gestort op de werking van het stofje quercetine, een polyfenol die we binnen krijgen via rode wijn, uien, appels en thee. Er zijn ook quercetine-pilletjes op de markt die beloven dat ze helpen tegen prostaatkanker en/of aderverkalking. Maar Van der Woude ontdekte in haar reageerbuizen dat quercetine niet alleen maar positieve invloeden op menselijke cellen kan uitoefenen, maar ook negatieve, die wellicht zelfs kankervorming stimuleren.

Zowel groene als zwarte thee wordt gemaakt van blaadjes van blaadjes van de theeplant Camelia sinensis. Het kleurverschil ontstaat door een ander droogproces. Groene thee heeft in de westerse wereld een nog gezonder imago dan zwarte. Maar of dat terecht is is niet duidelijk.

Wel duidelijk is dat thee ook theïne bevat. Dat is hetzelfde als cafeïne. Met cafeïne is –in tegenstelling tot wat wel gedacht wordt- denkt niet zo veel mis. Men slaapt er wat onrustiger van en blijft langer wakker. Cafeïne vergroot ook de oplettendheid. Wie daar op uit is kan beter lkoffie drinken, dat bevat twee tot drie keer zoveel cafeïne. Rooibosthee vevat geen cafeïne. Het is ook eigenlijk geen thee, want de blaadjes komen niet van de theeplant. Rooibosthee bevat wel extra veel anti-oxidanten. Tja.