Cleaning in place (CIP): Meten is weten!

Het gaat beter met de economie. Bedrijven durven weer voorzichtig te investeren, ook in de aanschaf van nieuwe hygiënische apparatuur. Waar kies je dan voor? Het CIP-systeem uitgelicht: wat zijn de voordelen en de gevaren? En hoe kunnen bedrijven het CIP-proces managen? 

Reiniging is van groot belang om contaminatie te voorkomen en daarmee de voedselveiligheid te garanderen. Maar hoe ga je reinigen? Bedrijven kunnen kiezen uit handmatige systemen, semiautomatische systemen, volledig automatische reiniging of combinaties hiervan. Bij handmatige reinigingssystemen is de mens verantwoordelijk voor de effectiviteit van het systeem en de borging van veiligheid. De voorkeur gaat daarom steeds meer uit naar automatische reiniging in de vorm van een CIP-systeem. 

Welk CIP-systeem? 

CIP is een techniek waarbij een object automatisch gereinigd wordt zonder dat er delen gedemonteerd, verplaatst of uit elkaar gehaald worden. CIP kent verschillende verschijningsvormen. Bijvoorbeeld:

• een volledig geautomatiseerde CIP-keuken met circulatie van reinigingsvloeistof en hergebruik van spoelwater;

• een geautomatiseerde ‘verloren CIP’ waarbij alles direct wordt geloosd in het riool;

• een semiautomatische CIP waar de apparatuur gebruikt wordt als een CIP-tank.

De keuze voor een CIP-systeem is onder andere afhankelijk van de beschikbare middelen, en van de grootte en complexiteit van de apparatuur. De Sinner Cirkel, een tool om vast te stellen welke verhoudingen nodig zijn voor optimale reiniging, is hierbij leidend. De factoren temperatuur, tijd, reinigingsmiddel en mechanische kracht moeten in balans zijn om de effectiviteit van reiniging te optimaliseren. Bij complexe apparatuur komt hier nog een belangrijke factor bij: de volgorde van de secties in het CIP-programma. De secties moeten achtereenvolgens gespoeld, gereinigd, nagespoeld en indien nodig gedesinfecteerd worden, zodat schone secties niet worden bevuild.  

Gevaren 

De oorzaak van productstoring en -afkeur ligt in de praktijk vaak bij (niet-effectieve) reiniging, stelt Brenda Kerkdijk. In haar functie als consultant helpt ze bedrijven met het valideren van systemen, waaronder CIP. Brenda: “We merken dat er een tekort is aan kennis van de werking en de effectiviteit van CIP-systemen; bij werknemers, technici en het management. Tevens blijken CIP-systemen vaak een slecht design te hebben en ontbreekt in veel gevallen een Management of Change methodiek. Een niet (goed) werkend reinigingssysteem kan leiden tot gevaren voor de voedselveiligheid en het bedrijfsimago, door contaminatie van allergenen en/of de uitgroei van pathogene micro-organismen. Validatie van het CIP-systeem is daarom uiterst belangrijk. We zien dit helaas nog (te) weinig gebeuren.”

Een praktijkvoorbeeld
Brenda: “Een van mijn klanten wilde een CIP inbouwen in een nieuw apparaat. Een machinebouwer maakte het ontwerp. Al snel zorgde de functionaliteit en reinigbaarheid van de machine voor dilemma’s. De machinebouwer had in elke bocht en achter elk klepje een sproeibol geplaatst onder het motto ‘hoe meer sproeibollen, hoe schoner het resultaat’. Ik werd gevraagd om de effectiviteit van het CIP-systeem te boordelen. Uit mijn theoretische berekening bleek dat er zes keer meer water door de apparatuur moest stromen dan de leidingen en pomp aankonden. Wat waren mogelijke oplossingen?

• Minder sproeibollen;

• Een kleiner type sproeibol;

• De CIP in secties indelen;

• Delen met de hand reinigen;

• Grotere leidingen en een CIP-pomp met grotere capaciteit;

• De CIP laten functioneren met een lagere flow.

Mijn klant koos voor een ander type sproeibol, maar het apparaat is qua reiniging altijd problematisch gebleven. Conclusie: Om hoge kosten en inefficiënte reiniging te voorkomen, is het belangrijk om tijdig CIP-experts in te schakelen. Zij hebben immers de juiste kennis en ervaring.”

CIP effectiviteitsaudit 

Om de effectiviteit van een CIP-systeem te optimaliseren, is ‘meten is weten’ de juiste aanpak. De CIP effectiviteitsaudit is hiervoor een geschikt middel, zo tipt Brenda. Deze audit bestaat uit twee delen:

• Een statische audit om in kaart te brengen hoe het CIP-systeem is opgebouwd. Denk aan vragen als: Hoe zit het systeem bouwtechnisch in elkaar? Wat zijn de lengtes, bochten en diameters van het leidingwerk?

• Een actieve audit om de CIP-cyclussen in kaart te brengen. Tijdens een of meerdere cyclussen worden gegevens gemeten en opgeslagen en worden processen visueel geïnspecteerd. 

De resultaten van de audit worden gerapporteerd en, indien relevant, worden concrete verbeterpunten opgenomen in een verbeterplan. 

Het managen van CIP 

Het managen van CIP is een belangrijke taak. Brenda adviseert: “De eerste stap voor het borgen van reiniging is het correct instellen en meten van parameters. Automatisering van het systeem zorgt ervoor dat er te allen tijde aan de randvoorwaarden van effectieve reiniging wordt gedaan. Medewerkers moeten tevens op de hoogte zijn van de laatste kennis omtrent CIP. Het is de taak van het management om de juiste middelen beschikbaar te stellen om aan het reinigingsniveau te kunnen voldoen. Reinigen is van levensbelang, dus maak van CIP geen sluipmoordenaar. Hiermee bedoel ik: ga er niet klakkeloos vanuit dat het systeem werkt, maar neem de verantwoordelijkheid en borg actief de voedselveiligheid.” 

www.ktba.com

Foto: Brenda Kerkdijk