Stenen tijdperk

Zo af en toe denk ik wel eens terug aan de tijd dat ik met de glastuinbouw in aanraking kwam als vakantiewerk.

Het was op een bedrijf dat zowel in de vollegrond buiten als in de kas teelde. Mijn eerste werkzaamheden waren op het bedrijf van de gebroeders Vrijbloed in Landsmeer, waar ik alle voorkomende gewaswerk in tomaten leerde. 

Ik kwam er al snel achter dat dit niets voor mij was, werken met de zon hoog aan de hemel en een baas die petroleumkachels aanstak. Zo groen als gras kwam ik uit de kas. Na wat omzwervingen op verschillende bedrijven begon ik op het bedrijf van Hein Appelboom. Destijds een heel grote naam in de wereld van de Saintpaulia en Begonia. Er werd geteeld op zandbedden in stenen potten.
Ik praat over 1975, in die tijd kwam het nog voor dat potplanten onder platglas werden geteeld. Deze wijze van telen leidde tot een heel lage arbeidsproductiviteit. Al in 1966 werd er onderzoek gedaan naar gebruikswaarde van potten. Het zal u niet verbazen dat de uitkomst van het onderzoek was dat de gebruiksmogelijkheden sterk afhingen van de teeltwijze en de manier van watergeven. De toen veel gebruikte methode van inkuilen was alleen mogelijk met een waterdoorlatende stenen pot. Op het bedrijf waar ik werkte, werd geteeld in stenen potten op zandbedden. Watergeven gebeurde via gietdarmen. Onderzoek had allang uitgewezen dat de teelt in plasticpotten als beste uit de bus kwam. 

Voorkeur
De vervanging van de stenen pot door plastic is een langdurig proces geweest. In 1981 verschijnt er een proefschrift met de stelling "voor de teelt van potplanten verdienen plastic potten de voorkeur boven stenen potten". De mechanisatie in de potplantenteelt kwam pas goed op gang na de introductie van de plastic potten en de inzichten over water geven veranderden. Aan het einde van de jaren '70 werden inzichten over de relatie instraling en watergeven, die in de glasgroenteteelt ontwikkeld waren in de potplantenteelt afgedaan met opmerkingen zoals "Het zijn nu eenmaal geen tomaten".
Het was een tijd dat grote groentetelers omschakelden naar de bloemen- en potplantenteelt. De export groeide enorm. Het was een tijd dat veel aandacht van onderzoek uitging naar verlaging van arbeidskosten. Maar ook een periode van donkere wolken aan de horizon. Door goede verwarmingssystemen, klimaat en teeltonderzoek was de glastuinbouw in staat om jaarrond te produceren. De eerste oliecrisis in 1973 als gevolg van de Jom Kippoer-oorlog maakt pijnlijk duidelijk hoe afhankelijk men was van de prijs voor energie. Gelukkig was het grootste deel van de glastuinders al overgeschakeld op aardgas. Spijtig was de prijs van een m3 gas gekoppeld was aan die van olie. De Golfoorlog tussen twee belangrijke olieleveranciers Irak en Iran in 1979 veroorzaakte de tweede olie crisis. 

Energiecrisis
De ontstane energiecrisis maakte dat de aandacht van het onderzoek werd verlegd naar energiebesparing. Als ik zo terugkijk dan heeft het toegepaste strategisch onderzoek heel veel bijgedragen aan de ontwikkelingen in de sector. Neem alleen maar de opkomst van de tuinbouwcomputer als een sluitstuk van handarbeid naar mechanisering en automatisering. Ik heb nog geteeld met het handmatig regelen van het kasklimaat. Klimaatregeling waarbij kleppen bediend werden met kwikschakelaars zijn mij niet vreemd. Ook de regelkasten met klokken, knoppen en wijzertjes heb ik meegemaakt. De klimaatcomputer werd de grootste klimaatmeet- en regelverassing. Een apparaat met ongekende mogelijkheden voor het regelen van het kasklimaat. Ik hoorde voor het eerst van software. Het werd mogelijk om met behulp van meetwaarden opgeslagen in een geheugen door een programma te vergelijken met het door de teler gewenste waarden. Door het regelprogramma werd dan uitgerekend welke stuuracties er nodig zijn om uit te komen bij de gewenste waarden. Als ik zo terug kijk heeft het onderzoek in heel veel ontwikkelingen het voortouw genomen. Ik vraag mij af waar de sector zou hebben gestaan als er geen onderzoeksinstituten waren geweest.

Zouden de potplantentelers zich dan nog in het stenen(pot) tijdperk leven? 

Jan Willem de Vries
Teamleider Facilitair Bedrijf
(Wageningen UR Glastuinbouw)