De monsterlijke Japanse duizendknoop overwoekert Nederland
Een frisgroene plant, met mooie bladeren, is uitgegroeid tot een groen monster. Hoe worden we de Japanse duizendknoop ooit nog de baas?
Soepel zwaait Theo Portegijs zijn benen over het roodwitte lint waarmee wat begroeiing aan de waterkant van de rivier de Eem is afgezet, net buiten het oude centrum van Amersfoort. Vervolgens trapt hij met zijn laars hard op een stengel van een van de planten voor zijn neus. ‘Krak’, klinkt er vanaf de grond. “Kijk hoe makkelijk het is om de plant kapot te krijgen”, zegt Portegijs. “Maar zodra je bij wijze van spreken je rug hebt gekeerd, is hij al weer teruggegroeid.”
Eigenlijk had Portegijs, bodemkundige en expert op het gebied van woekerende exoten, een vrije dag gepland. Maar de strijd tegen de Japanse duizendknoop houdt hem te veel bezig. Hij laat graag zien hoe hij in Amersfoort experimenteert om de beruchte woekeraar onder de duim te houden. “Het is echt een heel uitdagende plant. Het is iedere keer weer alsof je een gevecht voert tegen de natuur.”
Schade
Als je de plant zo ziet, daar aan de waterkant, tussen varens en groot hoefblad, is het moeilijk te geloven dat deze invasieve exoot met zijn frisgroene hartvormige blad en kleine witte bloemen de stad zo in zijn greep houdt. Voor de komende drie jaar heeft de gemeente Amersfoort bijna een half miljoen euro uitgetrokken om de Japanse duizendknoop in de stad te bestrijden.
“De Japanse duizendknoop zorgt al langer voor schade aan woningen, wegen en bouwwerken, maar als we de planten nu niet terugdringen, gaat hij echt grote schade toebrengen”, zegt Brugt Groenevelt, woordvoerder van de gemeente Amersfoort. Om het verhaal van Groenevelt kracht bij te zetten, wijst Portegijs op een plek onderaan de voet van een brug, een paar meter verderop. “Dat plukje stengels in het water staat niet in contact met de stengels op de oever. Die moeten dus door een gaatje in de brug heen zijn gegroeid.”
In Engeland mag grond vervuild met Japanse duizendknoop niet meer worden vervoerd mag zonder speciale vergunning
Doordat de Japanse duizendknoop zich door bestaande scheurtjes in bouwwerken wringt en uiteindelijk constructies uit elkaar wrikt, zorgt de plant voor grote schade binnen de gemeente, verduidelijkt Groenevelt.
Te lang onderschat
Amersfoort is niet de enige gemeente die worstelt met de Japanse duizendknoop. Door het hele land, van Leeuwarden tot Maastricht, zijn gemeenten begonnen met grootschalige bestrijding van de exoot. Volgens de International Union of Nature Conservation behoort de plant tot de honderd meest woekerende exoten ter wereld. In Engeland heeft de exoot al zo veel schade aangericht dat grond vervuild met Japanse duizendknoop niet meer vervoerd mag worden zonder speciale vergunning. Britse banken willen soms zelfs geen hypotheek meer verstrekken als er te veel Japanse duizendknoop op de grond van een perceel staat.
De woekeraar is te lang onderschat, zegt ook Ben Schaap, onderzoeker bij Wageningen University & Research. “Deze plant die begin negentiende eeuw door botanisten vanuit Oost-Azië in Nederland werd geïntroduceerd, is verworden tot een groen monster dat alles verdringt wat in zijn buurt komt.”
Het probleem van de Japanse duizendknoop is dat hij zich razendsnel verspreidt via een zeer uitgebreid wortelstelsel en ieder stukje duizendknoop weer kan uitgroeien tot volwaardige plant. Die eigenschap is door leken én terreinbeheerders te lang niet onderkend, waardoor het probleem uit de klauwen is gelopen, denkt Schaap. “Grote terreinbeheerders als Prorail en Rijkswaterstaat hebben de Japanse duizendknoop bijvoorbeeld niet of nauwelijks in beeld gehad als probleemplant. Als zij bermen maaien, maken ze de planten kapot, maar daarmee verspreiden ze ook al het plantmateriaal.”
Bestrijdingsmethodes
De exoot verspreidt zich zo niet alleen snel, de plant is ook heel moeilijk te verwijderen dankzij heel sterke wortels die in bijna alle omstandigheden blijven groeien. Amersfoort experimenteerde de afgelopen jaren met verschillende bestrijdingsmethoden, zoals het afdekken van de plant met plastic, maaien en begrazing door schapen.
Geen van deze methoden bleek voldoende effectief, waardoor de gemeente uiteindelijk heeft besloten om glyfosaat te gebruiken om de plant terug te dringen, zegt woordvoerder Groenevelt. Dit omstreden onkruidbestrijdingsmiddel is schadelijk voor planten en dieren en is mogelijk kankerverwekkend. Gemeenten zetten het bij hoge uitzondering in. Voor exotenexpert Portegijs reden om de komende drie jaar voor Amersfoort te experimenteren met alternatieve bestrijdingsmethoden. Groenevelt: “Uiteindelijk willen we de plant beheersbaar houden zonder gif.”
Misschien duurt het drie jaar, vijf jaar of zeven jaar. Ik blijf wel terugkomen
Welke bestrijdingsmethode ingezet kan worden, hangt ook af van de locatie van de plant, zegt Portegijs. “Als een plant dicht bij de waterkant staat, moet je hem vooral niet gaan maaien of uitgraven. Je wilt niet dat er stukjes plant in de rivier terechtkomen waardoor de plant nog verder wordt verspreid. Op zulke locaties gebruik ik heet water, om de stengels van de plant mee te doden.”
Tweetrapsraket
Hij heeft, zegt Portegijs, al een belangrijke ontdekking gedaan. Hij graaft met een schop een groot exemplaar van de Japanse duizendpoot uit en laat de kluit zien. “Als je goed kijkt, zie je dat de dikke wortels horizontaal lopen, een enkele dunne wortel groeit naar beneden. In die bovenlaag zit dus de meeste biomassa, dáár gebeurt het.”
Hierdoor is de Japanse duizendknoop te bestrijden met een tweetrapsraket, denkt Portegijs: Eerst de bovenlaag ontwortelen, frezen of behandelen met kokend water waardoor het grootste deel van de biomassa van de planten vernietigd wordt. Daarna moet de plant worden uitgeput, door elke keer de wortel die weer tevoorschijn komt, uit te trekken. En dan is het vooral een kwestie van wie de langste adem heeft, verwacht de exotenexpert. “Misschien duurt het drie jaar, vijf jaar of zeven jaar. Ik blijf wel terugkomen. Zo krijgen we de plant er uiteindelijk echt wel onder.”
De bestrijding van de plant vraagt zeker om een lange adem, zegt ook Ben Schaap van de Wageningen Universiteit, maar of dat met de tweetrapsraket van Portegijs gaat lukken, betwijfelt hij. Volgens de onderzoeker bestaat er een te groot risico dat de plant zich alsnog verspreidt als de bovenlaag van de bodem wordt verstoord.
“We hebben nog veel meer onderzoek nodig om te beoordelen welke methoden veilig toegepast kunnen worden zonder de plant verder te verspreiden.”
Lees ook: De berenklauw overwoekert alles en duikt overal op
Aanpak
Zolang er nog geen afdoende bestrijdingsmethoden zijn voor de Japanse duizendknoop, hanteert Wageningen Universiteit de volgende adviezen.
Voor kleine groeiplaatsen:
1. Probeer de plant op bekende groeiplaatsen te verzwakken door de stengels meerdere keren per groeiseizoen af te knippen. Voer de stengels en plantenresten af in de grijze bak.
2. Probeer het aantal planten onder controle te houden door de uitlopers heel secuur te verwijderen zonder dat er wortels achterblijven.
3. Wie dit verantwoord vindt kan eventueel een wettelijk toegestane onkruidbestrijder in de afgeknipte stengels injecteren aan het einde van het groeiseizoen.
Voor grote groeiplaatsen:
1. Probeer als terrein beherende organisatie in kaart te brengen waar de plant voorkomt.
2. Voorkom dat plekken waar de plant voorkomt worden meegenomen in het reguliere maaibeheer.
3. Maai de plekken waar de planten voorkomen vaker.
4. Voer het maaisel af naar een composteerbedrijf.
5. Monitor en evalueer de bestrijdingsmethode en pas deze zo nodig aan.