Evaluatie standaardkostprijzen SNL 2015

Transcriptie

1 Evaluatie standaardkostprijzen SNL 2015 Onderdeel beheertechnisch/natuur H. Soomers F. van Vliet J. D. Buizer G.F.J. Smit

2

3 Evaluatie standaardkostprijzen SNL 2015 Onderdeel beheertechnisch/natuur dr. ir. H. Soomers, drs. F. van Vliet, ing. J.D. Buizer, drs. G.F.J. Smit Status uitgave: eindrapport Rapportnummer: Projectnummer: Datum uitgave: 29 december 2015 Projectleider: Naam en adres opdrachtgever: dr. ir. H. Soomers / drs. F. Van Vliet BIJ12, mevr. M.P.J.M. Kroot Leidseveer 2, 3511 SB Utrecht Referentie opdrachtgever: Brief met kenmerk BIJ NIB d.d. 15 juni 2015 Akkoord voor uitgave: ir. E.J.F. de Boer Paraaf: Graag citeren als: Soomers, H., F. van Vliet, J.D. Buizer & G.F.J. Smit, Evaluatie standaardkostprijzen SNL Bureau Waardenburg Rapportnr Bureau Waardenburg, Culemborg. Trefwoorden: standaardkostprijzen, SNL, beheer Bureau Waardenburg bv is niet aansprakelijk voor gevolgschade, alsmede voor schade welke voortvloeit uit toepassingen van de resultaten van werkzaamheden of andere gegevens verkregen van Bureau Waardenburg bv. Opdrachtgever hierboven aangegeven vrijwaart Bureau Waardenburg bv voor aanspraken van derden in verband met deze toepassing. Bureau Waardenburg bv / BIJ12 Dit rapport is vervaardigd op verzoek van opdrachtgever en is zijn eigendom. Niets uit dit rapport mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden d.m.v. druk, fotokopie, digitale kopie of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de opdrachtgever hierboven aangegeven en Bureau Waardenburg bv, noch mag het zonder een dergelijke toestemming worden gebruikt voor enig ander werk dan waarvoor het is vervaardigd. Het kwaliteitsmanagementsysteem van Bureau Waardenburg bv is door CERTIKED gecertificeerd overeenkomstig ISO 9001:

4 2

5 Inhoud Inleiding... 5 Onderzoeksaanpak Informatie Onderbouwen standaardkostprijs recreatiebijdrage Aanpassen specifiek benoemde activiteiten in beheerpaketten Leeswijzer... 9 Naar een onderbouwde recreatiebijdrage Inleiding Voorstel nieuwe recreatiebijdrage Herziene indeling N17.01 Vochtig hakhout en middenbos Inleiding Advies nieuwe afbakeningen Herziene activiteiten Riet maaien en binden (N05.01 Moeras) Oprapen en lossen (N10.02 Vochtig hooiland) Verzorgen en controleren beheersdieren Snoeien overhangende takken Onderhouden veeraster Onderhouden schapenraster Onderhouden en vervangen stuw Slootmaaisel afvoeren en composteren Visual Tree Assessment Mantel- en zoombeheer Knelpunten evaluatief vooronderzoek Bekalkingsmaatregelen op zure zandgronden Flora- en faunacheck voor aanvang werkzaamheden Bestrijding ongewenste invasieve exoten Herzieningsvoorstel N11.01 Droog schraalland Herzieningsvoorstel N12.01 Bloemdijken Herzieningsvoorstel N16 Bossen met productiefunctie Onderhoud watergangen Literatuur Bijlage 1 Inhoud

6 1.1 Recreatiebijdrage Indeling Vochtig hakhout en middenbos (N17.01 ) Activiteiten Riet maaien en binden (N05.01 Moeras) Oprapen en lossen Vochtig hooiland (N10.02) Verzorgen en controleren beheersdieren Snoeien overhangende takken Onderhouden veeraster Onderhouden schapenraster Onderhouden en vervangen stuw Slootmaaisel afvoeren en composteren Visual Tree Assessment Mantel- en zoombeheer Knelpunten evaluatief vooronderzoek Bekalkingsmaatregelen op zure zandgronden Flora en faunacheck Exoten, implementatie in SKP-systematiek Herziening N11.01 Droog schraalland Herziening N12.01 Bloemdijken Herziening N16 Bossen met productiefunctie Onderhoud watergangen Bijlage 2 Deelnemers workshops Bijlage 3 Recreatiebijdrage: Maatregelen per onderdeel Bijlage 4 Dichtheid recreatieve voorzieningen SBB, landelijk (2015) Bijlage 5 Voorstel SKP Vochtig- en hellinghakhout Bijlage 6 Voorstel SKP N17.05 Wilgengriend Bijlage 7 Oppervlakte begrazingseenheden voorbeeldgebieden Bijlage 8 Voorgestelde toevoegingen SKP s N16 Bossen met productie Bijlage 9 Resultaten ondervraging onderhouden en vervangen stuw Bijlage 10 Flora- en faunawet: Soortgroepen versus maatregelen Bijlage 11 Ongewenste invasieve exoten

7 1 Inleiding De Provincies verlenen subsidie aan beheerders voor het behoud en de ontwikkeling van natuur- en cultuurlandschappen/-gebieden middels het Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL). Hierbij wordt gewerkt met gestandaardiseerde, landelijk gelijke tarieven per beheertype: de standaardkostprijzen (SKP). De standaardkostprijzen voor natuurbeheer, waarvan de grondslagen in 2009 voor de eerste keer zijn vastgesteld, worden 5-jaarlijks geëvalueerd en geactualiseerd. In 2014 is de eerste evaluatieronde van start gegaan, wat heeft geleid tot een rapportage over de verkennende fase van de evaluatie (Bureau ZET, 2015). De verbeterpunten die in deze verkenning gesignaleerd zijn zullen in de verdiepende fase verder uitgewerkt worden. In de verdiepende fase wordt gewerkt in verschillende deelprojecten, die gezamenlijk alle verbeterpunten nader uitdiepen. De volgende deelprojecten worden onderscheiden: 1) Bedrijfseconomische evaluatie, 2) Technisch/ecologische evaluatie SKP Natuur en SKP Landschap, en 3) Communicatie. In voorliggende rapportage zijn de resultaten gebundeld van de technisch/ecologische evaluatie SKP Natuur. Doel van het technisch/ecologische deel van de verdiepende fase van de evaluatie van de SKP is het beantwoorden van de beheertechnische en ecologische vragen en het uitwerken van concrete verbeterpunten voor de SKP natuur, die voortvloeien uit fase 1 van de evaluatie (Bureau ZET, 2015). Het betreft: 1) Het actualiseren van knelpunten op specifieke onderdelen van de SKP Natuur, zoals die omschreven zijn in Bureau ZET (2015). 2) Het meenemen van specifieke bevindingen uit het project Tijdnormen SKP (Alterra/Bureau ZET, 2015). 3) Het onderbouwen, concretiseren en objectiveren van de recreatietoeslag voor de openstelling van natuurgebieden. Dit onderzoek moet er toe leiden dat ook in de komende jaren gebruik kan worden gemaakt van een doelmatig, efficiënt en transparant systeem voor het berekenen van kostennormen, standaardkostprijzen en subsidietarieven voor het natuurbeheer via het SNL (Bureau ZET, 2015). 5

8 6

9 2 Onderzoeksaanpak 2.1 Informatie Voorliggend advies is opgesteld op basis van in literatuur beschikbare informatie en informatie van beheerders. De bevindingen zijn vervolgens teruggekoppeld met de beheerders. Beheerders voeren daadwerkelijk het beheer uit in natuurgebieden, en zijn daarom door hun jarenlange praktijkervaring als geen ander bekend met beheermaatregelen die nodig zijn om de natuurwaarden in de beheertypen te behouden, de benodigde frequenties hiervan en de wijze van uitvoering. De inbreng van beheerders is gewaarborgd door ze te betrekken door middel van enquêtes en drie workshops. De resultaten van de workshops zijn direct verwerkt in de rapportage. In dit rapport zijn voorstellen gedaan voor verbeterpunten voor de SKP natuur. De voorstellen zijn bedoeld als input voor een verdere uitwerking. Bij deze voorstellen is zoveel mogelijk rekening gehouden met input vanuit de workshops. De hier gegeven voorstellen worden echter niet allemaal in zijn geheel gedragen door de deelnemers van de workshops. In enkele gevallen is in de workshop een alternatieve aanpak voorgesteld, waarvoor nog aanvullend veldonderzoek (metingen) noodzakelijk is om het concreet te maken. Nader veldwerk maakte echter geen onderdeel uit van dit onderzoek. In andere gevallen is er te weinig informatie beschikbaar om een alternatief voorstel concreet uit te kunnen werken. In beide gevallen is vooralsnog het voorstel van Bureau Waardenburg aangehouden en is dit expliciet vermeld. De door deelnemers aan de workshop voorgestelde aanpassingen en alternatieven zijn in de Bijlage over de workshops opgenomen. De bevindingen van het onderzoek zijn halverwege het onderzoek teruggekoppeld met de Taakgroep index en Werkgroep Evaluatie SKP. 2.2 Onderbouwen standaardkostprijs recreatiebijdrage Achtergrond De recreatiebijdrage betreft een tegemoetkoming aan beheerders voor de openstelling van natuurgebieden aanvullend aan de SKP-subsidiebedragen die op basis van de voorkomende beheertypen worden vergoed. Deze bijdrage wordt evenals de SKP berekend per hectare (opengesteld natuurgebied). De huidige recreatiebijdrage van 33,34 (2015) is onvoldoende onderbouwd, en dient geconcretiseerd en geobjectiveerd te worden. Bureau ZET (2015) merkt op dat momenteel de vaststelling van de hoogte van de recreatiebijdrage veel meer aan politieke overwegingen onderhevig is dan bij de SKP s voor standaard beheer, wat onder andere het risico met zich kan meebrengen dat instandhoudingsdoelstellingen niet gehaald worden wanneer de bijdrage onjuist wordt toegepast. Beheerders geven onder andere aan dat het huidige bedrag niet kostendekkend is, en dat het wenselijk is om differentiatie mogelijk te maken naar kostenbepalende aspecten zoals recreatiedruk en voorzieningenniveau. 7

10 Doelstelling en aanpak Doel van dit onderdeel is het onderbouwen van de recreatiebijdrage, waar mogelijk op basis van onafhankelijke tijdnormen. De volgende deeltaken worden hierbinnen onderscheiden: Er wordt in beeld gebracht welke toezichtactiviteiten met welke intensiteit noodzakelijk zijn me het oog op de instandhoudingsdoelstellingen van de beheertypen. Er wordt een bijdrage ontwikkeld voor het toezicht houden op ongewenst gebruik van natuur. Er wordt discussie gevoerd over het opnemen van recreatiedoelstellingen (of breder: gewenst maatschappelijk gebruik) in het doelenkader. Vervolgens wordt, indien nodig, een goede grondslag bepaald voor de vergoeding van kosten van openstelling, recreatie en gebruik, waarbij mogelijk differentiatie plaatsvindt op basis van recreatiedruk, voorzieningenniveau en kosten en baten van maatschappelijk gebruik. Bovenstaande punten zijn met beheerders bediscussieerd in een workshop d.d. 14 september Aanpassen specifiek benoemde activiteiten in beheerpaketten Behalve een onderbouwing van de recreatiebijdrage, wordt in voorliggend rapport nog een aantal specifieke vragen behandeld. Het gaat, ten eerste, om de knelpunten in de standaardkostprijssystematiek die Bureau ZET gesignaleerd heeft tijdens het evaluatief vooronderzoek Standaardkostprijzen (SKP) SNL (Bureau ZET, 2015). Het betreft de volgens Bureau ZET (2015) gewenste c.q. noodzakelijk geachte herzieningen in de huidige SKP s voor natuurbeheer. Daarnaast worden in dit rapport die activiteiten behandeld, waarbij tijdens de implementatie van de nieuwe tijdnormen - na het tijdnormenonderzoek van Alterra (De Jong & van Raffe, 2015) - knelpunten gesignaleerd werden en waarvan de door Alterra voorgestelde nieuwe tijdnormen niet zijn overgenomen. Tot slot, is een voorstel uitgewerkt voor een nieuwe indeling van het huidige beheertype N17.01 Vochtig hakhout en middenbos. De voorstellen voor aanpassing van activiteiten en kosten zijn, indien mogelijk, gebaseerd op basis van bestaande informatie. Indien dit niet mogelijk was, is door middel van een enquête onder een aantal beheerders om tot een zo objectief en onderbouwd mogelijk voorstel voor de kostenbepaling gekomen. Bijvoorbeeld in het geval van simpele beheerpraktijkvragen, zoals het gebruik van een schapen- of een koeienraster in bepaalde beheertypen. Deze voorstellen zijn vervolgens weer teruggekoppeld met de beheerders. Daarnaast zijn de specifieke vragen behandeld in twee workshops, namelijk een workshop bossen (d.d. 7 september 2014) en een workshop grasland, moeras en vee (d.d. 10 september 2015). 8

11 2.4 Leeswijzer In de hoofdtekst (Hoofdstukken 3 tot en met 6) wordt per vraagstuk een beknopte inleiding gegeven en een advies. Voor een nadere analyse bij de verschillende vraagstukken wordt verwezen naar Bijlage 1. 9

12 10

13 3 Naar een onderbouwde recreatiebijdrage 3.1 Inleiding De huidige recreatiebijdrage binnen de SNL-systematiek beslaat 33,34 euro per ha per jaar, zonder differentiatie tussen terreinen, zones of regio's. Dit bedrag is niet onderbouwd. Er is behoefte aan een onderbouwde basisvergoeding voor de openstelling van natuurterreinen. Onder basisvergoeding wordt verstaan dat met deze vergoeding die werkzaamheden verricht kunnen worden die voor elk natuurterrein noodzakelijk zijn voor de basisopenstelling van het gebied voor wandelen en fietsen en in waterrijke gebieden voor varen. Hieronder vallen dus geen uitgebreidere recreatieve voorzieningen, excursies en dergelijke. Toezicht houden in gebieden die niet opengesteld zijn valt buiten de recreatiebijdrage. Op 14 september 2015 heeft een workshop met deskundigen plaatsgevonden waarin gediscussieerd is over een nieuwe recreatiebijdrage (voor deelnemers, zie Bijlage 2). Voor een nadere analyse bij het advies ( 3.2) wordt verwezen naar Bijlage Voorstel nieuwe recreatiebijdrage Algemeen Tijdens de workshop werd voorgesteld de huidige naamgeving recreatietoeslag te heroverwegen. Deze werd niet als passend beschouwd. De workshopdeelnemers stelden het volgende alternatief voor: recreatiebijdrage. Op basis van dit advies, wordt in dit rapport de term recreatiebijdrage gehanteerd. In de Taakgroep moet een besluit worden genomen over een eventuele wijziging van de naam van de toeslag. Verder is besproken of het wenselijk is om de recreatiebijdrage toe te kennen aan gebieden, in plaats van, zoals nu het geval is, per beheertype in gebieden. Dit werd niet als wenselijk gezien, omdat er gebieden zijn die deels afgesloten zijn. Dit wordt dan administratief lastig te realiseren. Overwegingen hierbij zijn: In het hieronder voorgestelde bijdrage zit meer dan alleen sec openstelling. Het woord bijdrage laat zien dat het geen totale vergoeding is voor het hele pakket aan recreatieve voorzieningen dat nu buiten in de meeste gebieden aanwezig is Voorstel basisniveau recreatie Tijdens de workshop is bediscussieerd welke onderdelen er wel en niet binnen de voorgestelde basistoeslag behoren te vallen. In onderstaande tekst wordt de onderbouwing van dit workshop-resultaat gegeven. 11

14 Opnemen in basistoeslag Wandelpaden Wandelpaden zijn de meest basale recreatieve voorziening binnen opengestelde natuurgebieden, en behoren daarmee binnen de basistoeslag te vallen. Er wordt uitgegaan van 1,5 m brede, onverharde wandelpaden. Bredere paden zijn niet nodig voor een basale openstelling. Gegevens over de dichtheid zijn aangeleverd door de FPG en SBB. Fietspaden Fietspaden worden door de workshopdeelnemers gezien als een basisvoorziening. Nederland is een fietsland, en wordt steeds meer ontsloten door middel van fietspaden. Mensen zijn onder andere door de opkomst van de elektrische fiets steeds langer actief. Ouderen die niet meer goed of lang kunnen wandelen, recreëren nog wel op de (elektrische) fiets in natuurgebieden. Slechts een deel van de fietspaden is in beheer bij de terreinbeheerders; hier dient rekening mee te worden gehouden bij de bepaling van de normering. SBB en NM hebben gegevens geleverd met betrekking tot de dichtheid aan door terreinbeheerders beheerde fietspaden. Voor de berekening van een kostennorm wordt uitgegaan van 1,5 m brede halfverharde fietspaden. Er wordt geadviseerd om alleen de onderhoudskosten in de toeslag op te nemen en de investering voor aanleg van nieuwe fietspaden uit andere middelen (infrastructuur) te financieren. Als dit echter niet echter in de praktijk niet mogelijk blijft, moet de recreatiebijdrage op dit punt worden herzien. Verder wordt er geadviseerd om over vijf jaar opnieuw te evalueren of de meerderheid van de fietspaden verhard zijn. De voorkeur van de workshopdeelnemers gaat uit naar het (op termijn) opnemen van verharde (in beton uitgevoerde) fietspaden in de standaardkostprijs, omdat deze op de lange termijn duurzamer en kosten-efficiënter (lage onderhoudskosten) worden geacht. Parkeerterreinen Parkeerterreinen, in een relatief lage dichtheid, worden beschouwd als basisvoorzieningen, aangezien het ontbreken van parkeerplaatsen bij opengestelde natuurgebieden leidt tot overlast. Tachtig procent van de mensen die in een natuurgebied komen wandelen komt met de auto (inschatting van workshopdeelnemers), en als dit niet gefaciliteerd wordt omdat beheerders onderhoud van parkeerplaatsen niet kunnen bekostigen heeft dit tot gevolg dat mensen gaan wildparkeren. In dit voorstel worden halfverharde parkeerterreinen (dit is de huidige praktijk bij de natuurbeheerders) opgenomen. De dichtheid is bepaald op basis van door SBB en het Utrechts Landschap aangeleverde gegevens (zie p.16 en Bijlagen 3 en 4). Geadviseerd wordt om alleen de onderhoudskosten in de toeslag op te nemen en de investering voor groot onderhoud aan de parkeerterreinen uit andere middelen (infrastructuur) te financieren. Ook hierbij moet het voorbehoud worden gemaakt, dat 12

15 de recreatiebijdrage herzien moet worden als het niet mogelijk blijkt groot onderhoud uit andere middelen te financieren. Bruggen Bruggen worden gezien als een basisvoorziening omdat in het waterrijke Nederland zonder brug geen (wandel)route kan bestaan. Gegevens over dichtheid en afmeting van bruggen, zijn geleverd door SBB en NM. Dit betreft eenvoudige bruggen die bedoeld zijn voor een basale recreatieve ontsluiting. Bruggen die noodzakelijk zijn voor bijvoorbeeld de toegankelijkheid van terreinen voor beheer vallen onder de activiteit onderhouden/vervangen brug/duiker/dam/stuw/put (mond. med. G. Verhorst, Staatsbosbeheer). Bebording Een basale vorm van bebording wordt beschouwd als behorende bij een basistoeslag. Het onderhoud van houten markeringspaaltjes valt binnen de kostprijs van het onderhoud van wandelpaden, en behoeft daarmee niet als een aparte post te worden opgenomen. Daarnaast wordt een post voor regelgevende bebording (verplichting) en handwijzers opgenomen. Handwijzers zijn nodig om mensen de goede kant op te wijzen, bijvoorbeeld vanaf de parkeerplaats. Indien deze ontbreken gaan mensen zwerven, en dat is niet wenselijk. Ook voor de zonering van recreatie-intensiteit is het van belang gebruik te maken van handwijzers. Dergelijke bebording wordt dus als noodzakelijk gezien voor behoud van de natuurkwaliteit en beleving. Informatiepanelen worden niet beschouwd als basisvoorzieningen. Banken Bankjes in natuurgebieden zijn geen noodzaak voor het ontsluiten ervan. De workshopdeelnemers geven echter aan dat er een duidelijke maatschappelijke vraag is naar banken langs wandelpaden. Zodra er een bankje kapot is worden beheerders dan ook onmiddellijk opgebeld door bezoekers. Daarbij staan banken in de meest basale gebieden. Het verzoek is om deze op te nemen in de recreatiebijdrage in lage dichtheden. Afval ruimen Ruimen van afval (zwerfvuil) is een activiteit die, voor behoud van de natuurkwaliteit, zeker bij een basale openstelling behoort. Hier wordt echter reeds in voorzien binnen de maatregelen die gedefinieerd worden voor onderhoud paden en onderhoud parkeerplaats. Daarom is het niet nodig een extra post afval ruimen op te nemen. Vuilnisbakken in natuurgebieden worden niet als wenselijk gezien door de beheerders, aangezien deze over het algemeen meer (zwerf)vuil aantrekken. Illegale stort wordt als een groot probleem gezien. Dit moet echter uit een andere bron gefinancierd worden. Surveillance Surveillance is, voor het behoud van de natuurkwaliteit, een noodzakelijke activiteit voor opengestelde, en zelfs voor afgesloten (zie onder), gebieden. Hieronder wordt 13

16 verstaan dat BOA s (Buitengewoon Opsporings Ambtenaren) in het gebied surveilleren met als doel handhaving van regels met betrekking tot openstelling, en regels met betrekking tot de Flora- en faunawet. Publieksbegeleiding valt hier niet onder. Het advies is om op termijn vergoeding voor surveillance te regelen binnen de beheerpakketten (zie hieronder onder afgesloten gebieden ). In onderhavig advies wordt nog uitgegaan van het opnemen van surveillance binnen de recreatiebijdrage. Gegevens over uren/ha voor BOA s zijn aangeleverd door NM en SBB (inclusief gegevens van FPG). Uitsluiten van basistoeslag Extra voorzieningen Voorzieningen als picknicktafels, informatieborden, bezoekerscentra en dergelijke, worden niet als basisvoorziening gezien en dus ook niet opgenomen in de basisrecreatiebijdrage. Voorzieningen met een eigen verdienmodel, of een andere financieringsbron vallen zeker buiten de recreatiebijdrage. Overige paden ATB-paden en ruiterroutes worden niet beschouwd als een basisvoorziening. Excursies Excursies, rondleidingen en andere educatieve- en publieksactiviteiten behoren niet binnen een basis-recreatiebijdrage. VTA Visual tree assessments zijn binnen de beheerpakketten geregeld, en behoeven dus niet te worden opgenomen. Bomen die langs paden in natuurgebieden, maar op het terrein van aangrenzende percelen van een andere eigenaar staan vallen onder de verantwoordelijkheid van de betreffende eigenaar. Snoeien overhangende takken Dit is binnen de beheerpakketten afdoende geregeld, en wordt niet opgenomen in de recreatiebijdrage. Bomen die langs paden in natuurgebieden, maar op het terrein van aangrenzende percelen van een andere eigenaar staan vallen onder de verantwoordelijkheid van de betreffende eigenaar. Onderhoud vaarwegen De mogelijkheid tot varen in een gebied wordt gezien als een basale recreatieve activiteit in de gevallen dat er geen mogelijkheid voor wandelen bestaat. Het openhouden van vaarwegen valt echter deels onder de verantwoordelijkheid van waterschappen. Deels, voor de smallere wateren, zal het beheer van de waterlichamen onder de verantwoordelijkheid van de beheerder vallen. Er wordt echter geen extra post onderhoud van vaarwegen in onderhavig voorstel voor een basis recreatiebijdrage opgenomen, omdat de gebieden waar niet gewandeld kan 14

17 worden al wel meeliften op de vergoeding voor wandelpaden. Het toevoegen van vaarwegen zou daarmee dubbel zijn. De vaartoeslag die deze gebieden ontvangen is alleen bedoeld voor het uitvoeren van beheermaatregelen t.b.v. het natuurbeheer en is niet voldoende om ook het onderhoud van de recreatieve vaarwegen te bekostigen. Afgesloten gebieden De voorgestelde basistoeslag geldt voor opengestelde gebieden, of gebieden die beleefbaar (vanaf de rand te overzien) zijn. Ook voor afgesloten terreinen is er echter sprake van kosten die te maken hebben met recreatie, of het verbod daar op. Dit betreft: bebording (verbodsborden), surveillance (controle op illegale recreanten) en het ruimen van zwerfvuil. Afgesloten gebieden zijn niet opengesteld voor een recreatiebijdrage, en momenteel wordt hier dus niet in voorzien. Het advies is om bovenstaande 3 punten buiten de recreatiebijdrage te houden, en te financieren door middel van het opnemen in de standaardkostprijs van de beheerpakketten om het mogelijk te maken deze kosten ook op te nemen voor afgesloten gebieden. Indien dit gerealiseerd wordt dienen deze posten verwijderd te worden uit de recreatiebijdrage om dubbelling voor opengestelde gebieden te voorkomen Kostprijzen In tabel 3.1 zijn de onderdelen waarvoor geadviseerd wordt ze op te nemen in de recreatiebijdrage met de bijbehorende normkosten (exclusief vervanging), alsmede het totaalbedrag, weergegeven. Er wordt vanuit gegaan dat vervanging van alle onderdelen uit andere bronnen wordt gefinancierd. Voor de kostprijzen per eenheid wordt uitgegaan van de bedragen zoals genoemd in Verver & Kok (2014). Verver en Kok baseren deze bedragen op het IMAG Groene Boek voor normkosten. Het uurtarief voor surveillance is overgenomen uit het Normenboek NBL (2014); medewerker MBO/opzichter, inclusief overhead. De dichtheden zoals weergegeven in tabel 3.1 zijn grotendeels gebaseerd op de landelijke dichtheden van recreatieve voorzieningen van Staatsbosbeheer (GIS-data ) (een gedetailleerdere onderbouwing volgt hieronder). De dichtheid aan recreatieve voorzieningen zijn bepaald voor het totaal SNL-recreatiebijdrage areaal van SBB ( ha). In Bijlage 4 zijn deze dichtheden per onderdeel weergegeven. FPG en het Utrechts Landschap hebben daarnaast aanvullende informatie geleverd. In Bijlage 3 zijn per onderdeel/type voorziening de maatregelen weergegeven waarop de kostprijs gebaseerd is. Hierbij is uitgegaan van de maatregelen zoals opgenomen in het Grontmij-rapport voor de Provincie Drenthe (Verver & Kok, 2014). Kanttekening hierbij is dat dit Grontmij-rapport grotendeels is gebaseerd op een situatie op zandgronden, terwijl maatregelen per bodemtype kunnen verschillen. Omdat er geen gegevens beschikbaar waren voor andere bodemtypen, is daarom toch uitgegaan van het Grontmij-rapport. 15

18 Tabel 3.1 Normkosten voor de voorgestelde basis-recreatiebijdrage. De bedragen voor fietspaden, parkeerterreinen en bruggen zijn exclusief vervangingskosten. Type voorziening Kostprijs ( ) / eenheid/jaar hoeveelheid of dichtheid/ha Kosten ( ) /ha/jr Onderhoud: Wandelpaden (1,5 m breed) onverhard Fietspaden (1,5 m breed) halfverhard Parkeerterrein halfverhard 0,28/m2 40 m 16,80 0,37/m2 4 m 2,22 0,40/m2 5 m2 2,00 Bruggen 2.100/stuk 0,004 7,38 Banken 101,00/stuk 0.03 stuks 3,03 Regelgevende bebording 17,75/stuk 0.07 stuks** 1,24 Handwijzers 17,75/stuk 0.01 stuks 0,18 Surveilleren/toezicht 42,40/uur* 0.7 uur/ha/jr 29,68 Totaal 62,53 *uurtarief Arbeider MBO/opzichter, inclusief 43,37 % indirecte kosten (bron: opgave BIJ12). Exclusief indirecte kosten: 29,60. **Utrechts Landschap hanteert hier 0,132 stuks/ha. Dit zou de totaalkosten op 64,68 brengen. Er is geen unaniem uitsluitsel van de werkgroep over de juiste hoeveelheid. Onderbouwing dichtheden De dichtheid aan fietspaden, bruggen, banken, regelgevende bebording en handwijzers is overgenomen uit de gegevens van SBB en NM (Bijlage 4, afgerond voor wandel- en fietspaden). Voor wandelpaden is de door de FPG opgeven dichtheid als uitgangspunt genomen. Deze is lager dan van SBB (85 m), maar voor een basisopenstelling voldoende. Voor parkeerterreinen heeft het Utrechts Landschap aanvullende informatie geleverd; zij beschikken over 3m 2 parkeerterrein per ha terrein, terwijl Staatsbosbeheer over 7m 2 parkeerterrein per ha terrein beschikt. Omdat de verwachting is dat Staatsbosbeheer gemiddeld genomen over grotere terreinen, met relatief meer parkeergelegenheid, beschikt dan kleinere terreinbeheerders zoals de Landschappen en particulieren, is er voor gekozen om een (mediane) dichtheid van 5 m 2 /ha te adviseren als basis voor de basis-recreatiebijdrage (zie tabel 3.1). Gegevens over de kostprijs per jaar van het onderhoud van bruggen zijn ontleend aan gegevens van Staatsbosbeheer. Gegevens over het aantal uur surveillance per ha per jaar zijn aangeleverd door de FPG. 16

19 4 Herziene indeling N17.01 Vochtig hakhout en middenbos 4.1 Inleiding Het beheertype "Vochtig hakhout en middenbos" (N17.01) bestaat in de praktijk uit verschillende subtypen met elk een afwijkend beheer en daardoor afwijkende kosten. Omdat niet elk subtype evenredig verspreid over Nederland voorkomt, leidt dit tot regionale verschillen in afwijkingen van de gemaakte kosten ten opzichte van de beheervergoeding. Omdat het qua beheer een van de duurste beheertypen is, kan het uitmiddelen van de standaard beheerkosten regionaal sterk negatief of juist positief uitvallen voor beheerders en Provincies. Daarom wordt er hieronder een voorstel voor een nieuwe indeling van het huidige beheertype N17.01 Vochtig hakhout en middenbos gedaan. Voor een nadere analyse bij het advies ( 4.2) wordt verwezen naar Bijlage Advies nieuwe afbakeningen N17.01 Vochtig- en hellinghakhout Vochtig- en hellinghakhout wordt periodiek afgezet. Het beheertype bestaat uit een perceel hakhout van enige omvang op vochtige gronden. Kenmerkend is de aanwezigheid van hakhoutstoven. Het beheertype bestaat uit boomsoorten zoals els, es, hazelaar, haagbeuk en eiken op rabatten, of op steile hellingen. De cyclus verschilt per vorm en boomsoort, maar meestal dient om de 5 tot 20 jaar gehakt te worden. Middenbos op hellingen valt eveneens binnen dit beheertype. Hierbij is er sprake van de aanwezigheid van twee beheerlagen; een hakhout-laag en een bovenlaag met opgaande bomen. Voor de bovenlaag wordt een hakfrequentie toegepast van ongeveer 20 tot 60 jaar. Wilgengrienden vallen onder beheertype N17.05 Wilgengriend. In Bijlage 5 is een advies voor wat betreft de standaardkostprijzen voor dit beheertype gegeven. Hierbij wordt uitgegaan van de normbedragen zoals gehanteerd in de huidige SKP voor beheertype N17.01, met weglating van activiteiten die niet meer relevant zijn door bijvoorbeeld het wegvallen van wilgengrienden, en aanpassingen in bewerkingspercentages die hieruit volgen. N17.02 Droog hakhout Droog hakhout wordt periodiek afgezet. Het beheertype bestaat uit een perceel hakhout of vlak middenbos van enige omvang, op droge gronden. Kenmerkend is de aanwezigheid van hakhoutstoven. Het bestaat uit boomsoorten zoals zomereik, beuk en winterlinde. 17

20 De cyclus verschilt per vorm en boomsoort, maar meestal dient er om de 10 tot 20 jaar gehakt te worden. In het geval van (vlak) middenbos is er sprake van de aanwezigheid van twee beheerlagen, een hakhout-laag en een bovenlaag met opgaande bomen. Voor de bovenlaag wordt een hakfrequentie toegepast van ongeveer 20 tot 60 jaar. N17.05 Wilgengriend Wilgengrienden worden periodiek laag bij de grond afgezet, lager dan 1,5m. Kenmerkend voor het beheertype is de aanwezigheid van hakhoutstoven van smalbladige wilgensoorten. Er wordt een 'hakcyclus' van 2 tot 5 jaar gehanteerd. Wilgengrienden kunnen zowel binnen- als buitendijks voorkomen. Wilgengrienden staan op een natte bodem. Voorstel nieuw beheertype N17.05 Wilgengriend In onderstaande tekst geeft Bureau Waardenburg (met input vanuit de workshop) voor het geadviseerde nieuwe beheertype Wilgengriend een advies voor een beschrijving van dit beheertype. In de Taakgroep zal een verdere inhoudelijke bespreking van dit voorstel plaatsvinden. In Bijlage 6 is een advies voor wat betreft de SKP s voor dit beheertype gegeven. Hierbij wordt uitgegaan van de normbedragen zoals gehanteerd in de huidige SKP voor beheertype N17.01, met weglating van activiteiten die niet relevant zijn voor wilgengrienden. Voor de verhouding tussen wilgengriend en getijdewilgengriend is uitgegaan van de momenteel gehanteerde verhouding in de standaardkostprijzen van N17.01 Vochtig hakhout. Daarin wordt ervan uitgegaan dat 67% van het oppervlak van het beheertype N17.01 uit griend, en 8% uit getijdegriend bestaat (dus 75% griend totaal). Het overige oppervlak bestaat uit andere hakhouttypen dan wilgengrienden. Vertaling naar een beheertype dat voor 100% uit wilgengrienden bestaat (het nieuwe N17.05 Wilgengriend) leidt tot een oppervlakteverdeling van 89% griend, en 11% getijdegriend. Opgemerkt wordt dat dit percentage voor getijdegriend waarschijnlijk te hoog is, aangezien een aantal grienden zich inmiddels hebben tot opgaand bos. Hoeveel dit percentage dan bedraagt kan op grond van de bestaande gegevens niet onderbouwd worden. Algemene beschrijving Een wilgengriend is een perceel waarop wilgen geplant zijn, die periodiek kort boven de grond worden afgezet. Het betreft in feite zachthoutooibossen die aan een zeer intensief hakhoutbeheer zijn onderworpen. De grienden komen zowel binnendijks als buitendijks voor. Wilgengrienden vormen van oudsher een karakteristiek onderdeel van het rivieren- en zoetwatergetijdenlandschap. In een traditioneel beheerde griend wordt de hergroei op de hakhoutstoven doorgaans elke 3 tot 5 (hooguit 10) jaar afgezet. Nog intensiever beheerde grienden hebben een 1- of 2-jarige kapcyclus. Buitendijks werden met name de zwaardere en langere wilgensoorten gekweekt die geschikt zijn als hakgriend, binnendijks werd voornamelijk jaarlijks geoogst snijgriend gekweekt (Den Ouden et al., 2010). Het grootste deel van de binnendijks gelegen grienden betreft overigens tegenwoordig ook hakgriend (eigen waarneming, Jan Dirk 18

21 Buizer). De grienden hebben over het algemeen een weelderige ondergroei onder anderen van mossen en levermossen, en zijn rijk aan vogels en insecten (De Ouden et al., 2010). De wilgenteelt in de natte griendbossen vereist een goede beheersing van de waterhuishouding. Greppels en duikers in de grienden dienen vooral voor de afwatering, kaden om het water binnen de griend vast te houden. Van oudsher waren binnendijks de voorbereiding en het onderhoud van de bodem een stuk intensiever dan buitendijks (Den Ouden et al., 2010). Bronnen: (deels letterlijk overgenomen), Van Duuren et al. (Geschiedenis van grienden in een kort tijdbestek), Den Ouden et al. (Bosecologie en Bosbeheer). Subsidieverplichting De beheerder dient het beheertype in stand te houden. De wijze waarop hij deze instandhoudingsverplichting invult, is aan de beheerder zelf. Voorbeeldgebieden langs de Nieuwe Merwede, de Rhoonse grienden, delen van de Biesbosch, Bommelerwaard, Polder Achthoven, Het Beesdse veld, Autena en Bolgarijen Beheeractiviteiten Wilgengriend De volgende activiteiten worden voorgesteld voor de standaardkostprijzen voor beheer van N17.05 wilgengrienden (overgenomen uit de standaardkostprijzen van het huidige beheertype N17.01, met weglating van niet-relevante activiteiten): Onderhouden/vervangen brug/duiker/dam/stuw/put Onderhouden sloot/vaarwegen uitmaaien watergangen 100 m/ha slootmaaisel afvoeren en composteren 0.9 ton/ha Begreppelen planten maaien/knuppelen/klepelen prunus/exoten rooien/steken (<5% bedekking) monitoring/karteren door eigen medewerker(s) monitoren/karteren door (advies)bureau(s) certificering bos Afzetten/vellen/uitsnoeien van griend (handmatig) Bundelen/stapelen/voorconcentreren uitdragen/uitslepen/uitrijden onderhoud ontsluitingspad/kade 20 m/ha verplaatsen van mensen transporteren van materieel/materiaal/maaisel 19

22 20

23 5 Herziene activiteiten In onderstaand hoofdstuk worden die activiteiten besproken waarbij tijdens de implementatie van de nieuwe tijdnormen, na het tijdnormenonderzoek van Alterra (De Jong & van Raffe, 2015), knelpunten gesignaleerd werden en waarvan de door Alterra voorgestelde nieuwe tijdnormen niet zijn overgenomen. Voor een nadere analyse bij de adviezen wordt verwezen naar Bijlage Riet maaien en binden (N05.01 Moeras) Inleiding en probleemstelling Het natuurtype moeras omvat twee beheertypen: N05.01 Moeras N05.02 Gemaaid rietland In beide typen wordt riet gemaaid, maar met verschillende doelstellingen. In het eerste geval (N05.01) gebeurt dit vooral om de soortenrijkdom te bewaren, in het tweede geval (N05.02) ligt de nadruk op de oogst van riet. De werkwijze voor het maaien en afvoeren van het gewas (riet) zoals dat in de SKP voor N05.02 Gemaaid rietland is opgenomen kan niet zonder meer overgenomen worden voor beheertype N05.01 Moeras. Gemaaid rietland wordt jaarlijks in het winterhalfjaar gemaaid, wat resulteert in een relatief dichte (qua riet-abundantie), vrij eenvormige rietvegetatie. Dit komt doordat riet in de winter de voedingsstoffen heeft teruggetrokken naar de wortelstokken, waardoor riet bij deze beheerwijze niet tot nauwelijks onderdrukt wordt en andere soorten geen kans krijgen. In beheertype N05.01 Moeras daarentegen, wordt over het algemeen niet jaarlijks in het winterhalfjaar gemaaid, en is de vegetatie meer divers; naast riet en rietgras komen grote zeggen, biezen en galigaan voor (Bron: Portaal Natuur en Landschap). In de SKP N05.02 Gemaaid rietland zijn voor de maatregel maaien, afvoeren/oogsten achtereenvolgens de activiteiten 1) maaien/snijden (riet maaien), 2) sloeken en bossen en 3) maaisel afvoeren en composteren opgenomen. Sloeken wil zeggen dat het ruige materiaal (blad en onkruid ; het sluik ) uit de rietbosjes gekamd wordt door ze op een omgedraaide bandhooier te houden. Zoals hierboven uitgelegd zitten er tussen het riet dat in N05.01 geoogst wordt veel meer andere soorten dan riet, die voor de commerciële rietteelt niet van belang zijn en verwijderd moeten worden alvorens het riet wordt afgevoerd. Dit zou het sloeken, als het op dezelfde wijze zou worden toegepast als in beheertype N05.02 Gemaaid rietland, veel arbeidsintensiever maken dan in N Het riet dat in N05.01 geoogst wordt is dus niet tot nauwelijks interessant voor de commerciële rietteelt. 21

24 5.1.2 Advies Er wordt geen aparte activiteit voor het verwijderen van het ruige materiaal en het tot bossen binden toegevoegd, omdat aangenomen wordt dat het maaisel ongeschikt is voor de commerciële rietteelt. Deze aanname werd bevestigd tijdens de workshop grasland. Tijdens de workshop werd aangegeven dat er géén commerciële rietoogst plaatsvindt in N05.01 Moeras. Er hoeft voor N05.01 Moeras dus géén activiteit sloeken en bossen worden opgenomen. Uit de workshop kwam naar voren dat er bij riet maaien in de praktijk sprake is van twee werkgangen in plaats van één (zie Bijlage 1). Er is gesteld dat de normstelling voor N05.01 Moeras nader praktijkonderzoek verdient, waarbij zowel naar percentages als naar frequenties gekeken moet worden. Omdat voor het opstellen van een nieuwe norm metingen nodig zijn, is het voorstel de oude norm te handhaven totdat praktijk gegevens beschikbaar zijn. Het voorstel van Bureau Waardenburg om uit te gaan van het direct afvoeren van maaisel zoals ook bij nat schraalland gebeurt, werd op basis van de beheerpraktijk (zie hierboven) dus niet gedragen. Bureau Waardenburg had voorgesteld om de activiteit maaien/oprapen gecombineerd voor nat terrein zoals bij N10.01 nat schraalland toe te voegen in de SKP voor N05.01 Moeras, ter vervanging van de activiteit maaien/snijden. Op basis van de uitkomsten van de workshop vervalt dit voorstel van Bureau Waardenburg Oprapen en lossen (N10.02 Vochtig hooiland) Inleiding en probleemstelling Vochtige hooilanden zijn soortenrijke, vochtige graslanden, zoals Dotterbloemgraslanden, waar jaarlijks 1 á 2 keer gehooid wordt (al dan niet gecombineerd met nabeweiding) en waarbij het maaisel wordt afgevoerd. De kwaliteit van het hooi dat van dergelijke terreinen afkomt is niet hoog. Vochtig hooiland komt voor op natte veen- en kleibodems. De vegetatie wordt ofwel vrijwel jaarlijks overstroomd door oppervlaktewater (o.a. langs de rivieren), staat onder invloed van uitredend kwelwater (beekdalen), of is gelegen op een veenbodem met een gemiddeld waterpeil van cm onder het maaiveld, waarbij het peil in de zomer alleen gedurende korte tijd dieper kan wegzakken ( Momenteel worden in de SKP-bladen voor het beheertype N10.02 Vochtig hooiland 2 werkgangen onderscheiden voor wat betreft het maaien en afvoeren. Voor 85% van het oppervlak wordt uitgegaan van maaien, gevolgd door wiersen en daarna oprapen en lossen. In de overige 15% wordt uitgegaan van het gecombineerd maaien en oprapen van de vegetatie met een maai-opraapcombinatie met rupsbanden (voor nat terrein; lagere druk), waarna het maaisel direct wordt afgevoerd en gecomposteerd. Alterra heeft, onder andere, de tijdnormen voor de activiteit oprapen en lossen (07 06) herberekend (De Jong en van Raffe, 2015). Bij oprapen en lossen wordt bij de huidige in het SKP-blad gebruikte tijdnorm uitgegaan van een opraapwagen en een trekker van kw. De subwerkgroep heeft er echter voor gekozen om voor dit beheertype 22

25 uit te gaan van het opduwen van de wiersen, in plaats van het oprapen met een dergelijke zware combinatie van (zware) trekker en opraapwagen. De draagkracht van de bodem is in natte gebieden namelijk niet bestand tegen zwaar materieel. Daarbij dient echter te worden opgemerkt dat de draagkracht van de bodem waarop Vochtig hooiland voorkomt varieert, al naar gelang het bodemtype en de waterhuishouding van het terrein. Niet alle bodems hebben dus een kleine draagkracht. In Bijlage 1 wordt een GIS-analyse van de verdeling van het beheertype over bodemtypen beschreven Advies Op basis van de verdeling over draagkrachtige en minder draagkrachtige bodems (zie Bijlage 1 en tabel 5.2), die ongeveer 50%-50% is, wordt geadviseerd voor een bewerkingspercentage van 50% de tijdnormen zoals ze momenteel voor een bewerkingspercentage van 85% in de SKP staan te handhaven (oprapen en lossen met trekker kw en opraapwagen), en voor 50% een methodiek(en) geschikt voor terreinen met lage draagkracht te implementeren (tabel 5.1). Tabel 5.1 Bewerkingspercentages Oprapen en Lossen beheertype N10.02 Vochtig hooiland, huidige situatie en voorstel Bureau Waardenburg. Draagkracht bodem Normbedrag /ha Freq/jaar Huidige situatie n.v.t. 185,45 1,250 85% Voorstel BW hoog 185,45 1,250 43% laag p.m. p.m. 42% % te bew. opp. Tabel 5.2 Verdeling beheertype N Vochtig hooiland over bodemsoorten met draagkracht. Bodemsoort Percentage Draagkracht Veengrond 39% laag Zandgrond 36% hoog Klei 10% laag Zavel 10% hoog Overig 5% hoog Geadviseerd wordt om de Provincies de beheertypekaart te laten controleren voor beheertype N10.02, omdat het onwaarschijnlijk lijkt dat een dergelijk hoog percentage van de Vochtige hooilanden op zandgrond voorkomt. Dit kan dan alsnog aanleiding geven om de percentages aan te passen. Voor wat betreft de methodiek(en) bij lage draagkracht, dient opgemerkt te worden dat een tijdnorm voor het opduwen van wiersen ontbreekt binnen de huidige SKP's en in het Normenboek NBL (2014). Er wordt geadviseerd metingen uit te laten voeren om deze tijdnorm te bepalen. Uit de bevraging van beheerders blijkt dat gebruik van een een-assige trekker of materieel op rupsbanden ook onderdeel is van de beheerpraktijk (Bijlage 1) in natte terreinen. Het implementeren van vier verschillende maai- en 23

26 afvoermethoden maakt het systeem echter nodeloos ingewikkeld en wordt dan ook niet geadviseerd. Er kan voor gekozen worden de methodiek maaien/oprapen gecombineerd, met gebruikmaking van een maai-opraapcombinatie met rupsbanden, zoals deze nu voor 15% van het te bewerken oppervlak in de SKP voor N10.02 staat, uit te breiden naar een bewerkingsoppervlak van 50% Verzorgen en controleren beheersdieren Inleiding en probleemstelling De activiteit verzorgen en controleren van beheersdieren is opgenomen in alle beheerpakketten van beheertypen (graslanden, duintypen, heiden, hoogveen, en enkele bostypen) waar begrazing voorkomt als beheervorm. Een vergoeding voor de activiteit controleren en verzorgen beheersdieren dient in de SKP-overzichten alleen opgenomen te worden voor dat percentage van het oppervlak van een beheertype waarvoor met eigen vee begraasd wordt of waarvoor vee wordt ingezet door een aannemer tegen betaling door de terreineigenaar. Voor de beheertypen N10.02 Vochtig hooiland, N12.03 Glanshaverhooiland, N13.01 Vochtig weidevogelgrasland en N13.02 Wintergastweide ligt de verzorging en controle volgens De Jong & van Raffe (2015) niet bij de beheerder. Bij deze beheertypen is de activiteit verzorgen en controleren van beheersdieren volgens De Jong & van Raffe (2015) dus niet van toepassing. De taakgroep Index merkt naar aanleiding van het onderzoek van De Jong & van Raffe (2015) op dat er nog teveel onduidelijkheden zijn in 1) de mate waarin begrazing via inscharing gebeurt, en 2) het beheerd oppervlak (terreingrootte). Deze onduidelijkheden dienen te worden opgelost alvorens er tot een nieuwe SKP gekomen kan worden. Tevens wordt opgemerkt dat bij de toepassing van bewerkingspercentages rekening gehouden moet worden met verpachting van gronden Advies In de praktijk blijkt dat inscharing zeldzaam is, slechts incidenteel gebeurt. Geadviseerd wordt daarom, om in de SKP-bladen geen rekening te houden met inscharing als beheervorm (zoals nu reeds het geval is). Tevens wordt geadviseerd om te onderzoeken in hoeverre omgekeerde pacht (waarbij de pachter wordt betaald door de beheerder om het vee te laten grazen op de gronden van de beheerder) op ruimere schaal voorkomt en zo nodig de skpoverzichten hierop aan te passen. De % te bewerken oppervlak in de SKP-overzichten 2015 geven de beste schattingen van het aandeel van elk beheertype dat begraasd wordt met eigen vee of 24

27 dat via een aannemingscontract (tegen betaling door terreineigenaar) beweid wordt, en waarvoor de beheerder dus kosten maakt voor het verzorgen van beheersdieren. Er is dus al rekening gehouden met pacht in de bewerkingspercentages (met andere woorden pacht is niet meegenomen in de bewerkingspercentages). Voor de beschrijving van de activiteit op zich, kan het voorstel van De Jong & van Raffe (2015) (waarbij overigens verzorgen en controleren beheersdieren en verzorgen drinkwater is samengenomen tot een nieuwe activiteit) overgenomen worden. Op dit moment ontbreekt er een actueel databestand met gegevens over de grootte van begrazingsobjecten. Een steekproef onder beheerders (Bijlagen 1 en 7) leverde geen eenduidig en betrouwbaar beeld op. Daarom adviseren we om de grootte van de begrazingseenheden wetenschappelijk op basis van metingen te laten vast te laten stellen (buiten de kaders van dit onderzoek) Snoeien overhangende takken Inleiding en probleemstelling Alterra heeft in verschillende bossen metingen verricht om de tijd te bepalen die de activiteit snoeien van overhangende takken kost (de Jong & van Raffe, 2015). Daarbij is een tijdnorm bepaald voor 100 m pad. Om de tijdnorm per ha te kunnen bepalen is het echter nodig te bepalen om hoeveel meter pad per hectare het gaat bij de beheertypen. Alterra gaat in de berekeningen uit van 100 m pad per ha. Dit dient echter met een GIS-analyse onderzocht te worden. Daarnaast wordt er in de praktijk niet alleen langs paden, maar ook langs randen van bossen (bijvoorbeeld overgang naar agrarisch gebied) gesnoeid. Dit dient ook meegenomen te worden in de berekening van het aantal te snoeien meters per ha Advies In tabel 5.3 zijn de resultaten van de analyse (zie Bijlage 1) opgenomen: per beheertype de te snoeien randlengte langs paden, bosranden en water. In de tabel zijn afzonderlijke tijdsnormen berekend voor bosranden langs wegen, langs percelen en langs het water. Voor het berekenen van deze tijdsnormen is de gemiddelde randlengte per hectare (in m/ha) vermenigvuldigd met de nieuwe tijdsnormen van Alterra. Voor takken boven het water is geen Alterra-norm. Hiervoor is de norm voor bosranden gebruikt. De drie tijdsnormen zijn vervolgens opgeteld tot een totale tijdsnorm. 25

28 Tabel 5.3 Aantal meter te snoeien randlengte van bosbeheertypen met wegen, water en andere beheertypen per ha. (De randlengten langs wegen en water zijn bepaald op basis van het meest recente TOP10-bestand) en nieuwe tijdsnormen voor het snoeien van overhangende takken. Beheertype Huidige tijdsnorm in SKP 2015 (uur/ha) N ,2 N ,2 N ,2 N ,2 N ,2 N ,6 N ,6 N ,2 N , Onderhouden veeraster Inleiding en probleemstelling In veel beheertypen komt begrazing voor, en dienen dus veerasters periodiek onderhouden en vernieuwd te worden. De huidige activiteit onderhouden veeraster bestaat uit een component plaatsen en een component onderhouden. Alterra heeft voor de component plaatsen een nieuwe tijdnorm voorgesteld, welke gebaseerd is op machinale plaatsing. Deze tijdnorm houdt echter geen rekening met het afvoeren van het bestaande raster. Voor de component onderhouden wordt uitgegaan van 4% van de tijdnorm voor plaatsen. Het is echter onduidelijk waar dit percentage vandaan komt, en of dit realistisch is. De door Alterra voorgestelde tijdnorm is gebaseerd op het plaatsen van driedraadsjongveerasters. Er wordt uitgegaan van een vervangingsfrequentie van 15 jaar. Mogelijk is het in de praktijk afdoende om na 15 jaar alleen de (tussen)palen te vervangen, en na 30 jaar het gehele raster (De Jong & van Raffe, 2015). 26

29 5.5.2 Advies Tabel 5.4 Arbeidseenheden per toe te voegen activiteit Activiteit Set arbeidseenheid Bron Opruimen 3-draads raster 1 medewerker laag tarief, Normenboek NBL 2014 handgereedschap Laden en lossen van afval 1 medewerker laag tarief, Normenboek NBL 2014 vrachtwagen 8-10 ton met opbouwkraan Transporteren van afval per 1000 m 1 medewerker laag tarief, vrachtwagen 8-10 ton met opbouwkraan Normenboek NBL 2014 De tijdnorm en het normbedrag zoals gegeven in het Normenboek NBL (2014) gaat uit van 1000 meter raster. In tabel 5.5 zijn deze waarden omgerekend naar de door Raffe en de Jong (2014) gehanteerde klassen van 25, 60, 100 en 200 m raster per hectare, waar de beheertypen over verdeeld zijn. In de tabellen 5.6 tot en met 5.9 is de SKP voor toe te voegen (deel-)activiteiten voor de betreffende beheertypen weergegeven. Deze normen zijn bepaald op basis van de lengte klassen in tabel 5.4, de begaanbaarheid van het terrein kan echter per beheertype wisselen. Hiervoor is niet gecorrigeerd. Tabel 5.5 Tijdnorm en normbedrag voor de activiteit opruimen van 3-draads raster, uitgaande van 25, 60, 100 en 200 m raster per ha. lengte raster/ha (m) tijdnorm (uur/ha) normbedrag (euro/ha) 25 0,25 8, ,6 21, , ,8 Tabel 5.6 Standaardkostprijs voor toe te voegen (deel-)activiteiten voor beheertypen N01.02 en N01.04 (25 m/ha). Activiteit Opruimen 3-draads raster Laden en lossen van afval Transporteren van afval Tijdnorm (uur/ha) Normbedrag per ha Frequentie per jaar % te bewerken oppervlak Kostprijs per ha per jaar 0,25 8,85 0,07 100,00 0,59 0,02 1,51 0,07 100,00 0,10 0,01 0,06 0,07 100,00 0,01 27