26
Cultuurhistorie
Landmeters door het veen Egbert Brink*
De kaart van het gebied rond de Hunze laat een groot contrast zien: een rivier die als een slang door een rechtoe-rechtaan verveningslandschap
den van het klooster Ter Apel. Deze oorspronkelijke kaart van Sems, gedateerd maart 1615, bevindt zich in het Drents Archief.
kronkelt. Vrijwel parallel eraan ligt de kaarshet speelterrein van de landmeters Johan Sems en navolger Lambertus Grevijlink. Rechte grenzen op de kaart staan zelden garant voor een kalm geschiedverloop. De noordoostelijke grens in het veen tussen Drenthe en Groningen tussen pakweg het Zuidlaardermeer en Ter Apel is daar geen uitzondering op. Ooit lag daar het onafzienbare veengebied Oostermoer, dat met grillige uitlopers lang een vage natuurlijke grens vormde. Onbegaanbaar onland, lange tijd niet iets om je bestuurlijk druk over te maken. Dat veranderde rond 1600. Drost en Gedeputeerden - de voorlopers van ons provinciaal bestuur - had behoefte aan duidelijkheid na conflicten tussen de boeren in Westerwolde en Drenthe en niet te vergeten de ongekende behoefte aan veen als brandstof voor de Hollandse huishoudens. Ook de meningsverschillen over de eigendomsrechten van de bezittingen van het vroegere klooster Ter Apel maakten vaststelling van een grens noodzakelijk. Op 2 maart 1615 begon de Fries Jan Sems met hulp van zijn Drentse kompaan Johan de la Haij aan zijn werk.Vanaf Wolfsbergen bij het Zuidlaardermeer liep de door het tweetal getrokken grenslijn in een rechte lijn via een bos genaamd ‘Buiner Horne’ naar Huis ter Haar, ten noor-
De linie van Sems
Johan Sems heeft belangrijk karteringswerk verricht in de drie noordelijke provincies, Oost-Friesland, Denemarken en Brazilië. Desondanks is Sems en zijn nalatenschap bij het grote publiek relatief onbekend. Sems werd in 1572 geboren in Franeker, maar groeide op in Leiden. Daar zal hij ook de opleiding in de landmeet- en wiskunde aan de universiteit hebben gevolgd. In 1600 publiceerde hij, samen met Jan Pieterszoon Dou, de ‘Practijck des landtmetens’. Dit leerboek beschreef de nieuwe ontwikkelingen op het gebied van de landmeetkunde en bevatte de informatie die ingenieurs en landmeters in die tijd op hun vakgebied nodig hadden. Het boek werd enkele malen herdrukt en ook in het Duits uitgegeven. In 1599 keerde Sems naar het Noorden terug en vestigde zich in Leeuwarden, waar hij een aanstelling kreeg als ‘Geometer by den Hove van Vrieslant’. Tot zijn taken behoorde onder andere het opmeten van landerijen en het toezicht op schansen, zoals Bourtange, Delfzijl en de Bellingwolderzijlschans. In 1603 maakte hij een plattegrond van zijn woonplaats Leeuwarden. In de winter van 1610/1611 verhuisde hij naar Bunde (Oost-Friesland), waar hij betrokken was bij de nieuwe polder Bunderneuland. In 1615 verhuisde hij opnieuw, ditmaal naar Groningen. Het jaar daarvoor was hij daar reeds
Foto: Sake Elzinga
rechte provinciegrens met Groningen. Het was
toegelaten als landmeter en had een kaart van de ‘uyterdijckselanden’ van Pieterburen, Nieland en Wierhuizen vervaardigd. In 1616 vertrok hij naar Denemarken, waar hij aangesteld was bij bedijkingswerkzaamheden en een plan ontwierp voor de nieuwe stad Christiaanshaven, nabij Kopenhagen. Intellectueel pionier Jan Sems stierf begin 1635.