GROENBEMESTERS: VRIEND OF VIJAND? Masterplan Mineralenmanagement

Transcriptie

1 GROENBEMESTERS: VRIEND OF VIJAND? Masterplan Mineralenmanagement

2 INLEIDING Groenbemesting wordt steeds vaker ingezet in het teeltplan om de structuur te verbeteren en het organische stofgehalte van de bodem te verhogen. Dit om verlies van mineralen te beperken en om grondgebonden ziektes en plagen te reduceren. Groenbemesters kunnen echter, evenals cultuurgewassen, waardplanten zijn van verschillende aaltjes, schimmels, insecten en andere plagen. Wanneer de verkeerde groenbemester wordt geteeld kunnen er etra ziekteproblemen optreden in het volggewas. Deze leaflet helpt u bij het maken van de juiste keuzes. 1. AANVOER VAN ORGANISCHE STOF Van de hoeveelheid organische stof in oogstresten, groenbemesters, organische meststoffen en bodemverbeteraars draagt een gedeelte bij aan de opbouw van de organische stofvoorraad (humus) in de bodem. De fractie van de organische stof die na één jaar nog in de bodem aanwezig is, wordt de effectieve organische stof (EOS) genoemd (zie tabel 1.). Tabel 1: Aanvoer effectieve organische stof uit goed ontwikkelde, ingewerkte groenbemesters, gezaaid vóór 1 september, winterrogge vóór 1 oktober Gewas EOS (kg/ha) Bladrammenas 875 Gele mosterd 875 Caliente 750 Bladkool 850 Zwaardherik 750 Engels raaigras 1155 Italiaans raaigras 1100 Winterrogge 400 Facelia 650 Witte klaver 850 Rode klaver 1165 Tagetes 850 Wikken 645 raketblad? Japanse Haver 1500 Stikstof over de winter heen brengen De N levering van groenbemesters voor het volggewas is afhankelijk van de stikstofinhoud en het tijdstip van onderwerken van de groenbemester. Tabel 2 geeft een globaal overzicht van N nalevering per soort en onderwerk moment. Tabel 2: N-nalevering groenbemesters (Bron Wageningen UR) Tijdstip onderwerken Lengte najaar voorjaar cm kgn/ha kgn/ha Raaigrassen Kruisbloemigen Vlinderbloemigen TEELT VAN GROENBEMESTERS Zaaitijdstip, N-bemesting en zaaizaadhoeveelheid Voor groenbemesters zijn verschillende tijdstippen van zaai mogelijk: onder dekvrucht, op braak liggende grond, in de vroege en late stoppel. Groenbemesters kunnen stikstof opvangen die anders zou uitspoelen naar het grondwater. Voor dat doel moeten de gewassen zich wel kunnen ontwikkelen. Een uiterste zaaidatum is afhankelijk van het seizoen en de soort groenbemester, maar algemeen geldt dat bij zaaien na 15 september de stikstofopname beperkt is. Tabel 3: Overzicht teeltmaatregelen groenbemesters Zaaizaad (kg/ha) Groenbemester Zaaidiepte (cm) N-gift (kg/ha) Bladrammenas Nee Gele mosterd Nee Bladkool Nee Engels raaigras Ja Italiaans raaigras Ja Winterrogge Nee Facelia Nee Tagetes Nee Raketblad Nee Nee Caliente 12 2,5 100 Nee Zwaardherik Nee Onder dekvrucht zaaitijd 1/5 t/m 15/9 1/8 t/m 1/7 t/m 1/11 1/3 t/m 1/4 t/m 15/8 t/m 1/11 15/4 t/m 15/8 15/5 t/m 15/7 1/5 t/m 15/7 1/8 t/m 1/4 t/m 1/4 t/m Schadelijke aaltjes en groenbemesters Groenbemesters zijn waardplant voor sommige schadelijke aaltjes maar kunnen ook aaltjes bestrijden. De kunst is nu om de juiste groenbemesters te zoeken, die de aaltjes kunnen beheersen en bovendien maimaal stikstof opnemen. De resistentie en actieve afname van aaltjes bij groenbemesters is afhankelijk van het teeltseizoen. Een groenbemester die zich volledig ontwikkelt lokt meer aaltjes dan bij late zaai. Tabel 4: Vermeerdering groenbemesters bij zaai tot half juli Groenbemester Aaltjessoorten Vermeerdering Bladrammenas Meloidogyne chitwoodi Niet Meloidogyne falla Niet Witte bietencysteaaltje Actieve afname Gele bietencysteaaltje Actieve afname Gele mosterd Witte bietencysteaaltje Actieve afname Gele bietencysteaaltje Actieve afname Tagetes patula Actieve afname Engels raaigras Weinig Niet 2

3 Tabel 5: Vermeerdering groenbemesters bij zaai vanaf half juli Groenbemester Aaltjessoorten Vermeerdering Bladrammenas Meloidogyne chitwoodi Niet Meloidogyne falla Niet Witte bietencysteaaltje Actieve afname: 0-35% Gele bietencysteaaltje Actieve afname: 0-35% Gele mosterd Witte bietencysteaaltje Niet Gele bietencysteaaltje niet niet Engels raaigras weinig Bladrammenas ter bestrijding van bietencysteaaltje Bijna alle rassen van bladrammenas zijn resistent tegen bietencysteaaltjes. Bij een vroege zaai worden de cysteaaltjes gelokt, kunnen zich niet vermeerderen en gaan dood. Gele mosterd ter bestrijding van bietencysteaaltjes Alle rassen op de rassenlijst zijn resistent. Gele mosterd kan als waardplant dienen voor M. Chitwoodi (maïswortelknobbelaaltje). Als dit aaltje in de grond aanwezig is, kan er beter voor een andere groenbemester worden gekozen (bijvoorbeeld bladrammenas). Tagetes (afrikaantjes) ter bestrijding van (wortellesieaaltje) Een volledige teelt Tagetes (3 mnd.) werkt sterk dodend op en heeft een jarenlange werking. Raketblad ter bestrijding van aardappel cystenaaltjes De laatste jaren is raketblad of raketbladige nachtschade (Solanum sisymbriifolium) in beeld gekomen als lokgewas voor aardappelcystenaaltjes. Uit veldproeven blijkt dat raketblad als groene braak een goede reductie van deze aaltjes kan geven. De teelt is niet eenvoudig maar bij een goede ontwikkeling van het gewas is het effect vaak beter dan het effect van een natte grondontsmetting. Ook voor een aantal andere aaltjessoorten (o.a. het maïswortelknobbelaaltje) is raketblad een slechte waardplant. Groenbemesters en vermeerdering of afbraak van aaltjes De informatie over afname dan wel vermeerdering is een belangrijke eigenschap van groenbemesters en wordt met onderstaande symbolen weergegeven. Vermeerdering/afbraak van aaltjes? volledig onbekend AA actieve afname - natuurlijke afname weinig R matig sterk rasafhankelijk 3

4 Tabel 6A: Aaltjeswaardplantschema 2013 Globodera rostochiensis / G. pallida Aardappelcysteaaltje Heterodera schachtii Witte bietencysteaaltje Heterodera betae Gele bietencysteaaltje Meloidogyne hapla Noordelijk wortelknobbelaaltje Meloidogyne naasi Graswortelknobbelaaltje Meloidogyne chitwoodi Maïswortelknobbelaaltje Meloidogyne falla Bedrieglijk maïswortelknobbelaaltje Wortellesieaaltje crenatus Graanwortellesieaaltje Ditylenchus dipsaci Stengelaaltje Z D ZA K Z D ZA K Z D Z D Z D ZA Z D Z Z D ZA Z D ZA Z D ZA K Groenbemester in vroege stoppel (juli - half augustus) Bladrammenas - AA R AA R - - R R?? Gele mosterd - AA R AA R -?? Engels raaigras Italiaans raaigras Facelia ?? Witte klaver - -? R? R R Bladkool -??????? Tagetes (mei - juli) AA AA? (mei - juli)??????? -?? Rogge (aug - okt) Tabel 6B: Aaltjeswaardplantschema 2013 Trichodorus primitivus Trichodorus primitivus Groenbemester in vroege stoppel (juli - half augustus) Trichodorus similis Trichodorus similis Paratrichodorus pachydermus Paratrichodorus pachydermus Paratrichodorus teres Paratrichodorus teres Tabaksratelvirus Z D ZA Z D ZA Z D ZA Z D ZA Z D ZA Bladrammenas - Gele mosterd Engels raaigras Italiaans raaigras S Facelia?? Witte klaver??? Bladkool????? Tagetes (mei - juli)???? S (mei - juli)????? Rogge (aug - okt)? Legenda Grondsoorten Z zand D dalgrond ZA zavel K klei Legenda Schade onbekend niet weinig matig sterk Legenda Vermeerdering? volledig onbekend AA actieve afname - natuurlijke afname weinig matig sterk R rasafhankelijk S serotype afhankelijk Bron: (PPO) 4

5 Schadelijke aaltjes en braak Zwarte braak is een mogelijkheid om aaltjes te bestrijden. Zonder gewas heeft een plantparasitair aaltje geen mogelijkheid om zich te ontwikkelen en zal de populatie afnemen. Het is wel van groot belang dat zich geen onkruid ontwikkelt op het perceel omdat onkruiden ook aaltjes in stand kunnen houden. Er moet dus met regelmaat een bewerking uitgevoerd worden om de grond werkelijk zwart te houden. Op lichte gronden kan dit leiden tot verstuiving. Zwarte braak is zeker niet gunstig voor het behoud van de bodemstructuur. Een ander nadeel van zwarte braak is dat er geen gewas staat om stikstof vast te houden. Tevens moet zwarte braak een maand of vijf worden volgehouden gedurende het groeiseizoen om effect te sorteren. Hiermee gaat ook een opbrengstjaar geheel of gedeeltelijk verloren. Soms is zwarte braak, voorafgegaan door een groenbemester als vanggewas, echter een effectieve methode om grote aantallen aaltjes te doden. 3 BOUWPLANNEN EN INZET GROENBEMESTERS PER REGIO In dit hoofdstuk zijn per regio een veel voorkomend bouwplan en de regionale aaltjesproblemen in beeld gebracht en de consequenties voor de inzet van groenbemesters. Als de aaltjessoort(en) bekend is (zijn) kan de juiste groenbemester gekozen worden: soort en tijdstip zaai. De meeste bouwplannen hebben een vast schema van gewasopvolging en teeltfrequentie. De plaats van de groenbemesters is afhankelijk van het oogsttijdstip van het hoofdgewas. Om een groenbemester te laten slagen moet het hoofdgewas geruimd zijn voor half september aardappel 1 snijmaïs 2 suikerbiet erwt 3 Aaltje: Meloidogyne hapla 1. Vroege oogst: rogge, raaigrassen 2. Rogge 3. Raaigrassen en rogge stamslaboon 3 Aaltje: Meloidogyne Chitwoodi 1. Braakleggen of bij vroege oogst resistente bladrammenas 2. Resistente bladrammenas 3. Resistente bladrammenas Aaltje: 1. Vroege aardappel (mits er geen M. chitwoodi is gevonden) of Tagetus patula, overige aardappelen Engels raaigras 2. Engels raaigras 3. Voor 15 juli kan nog Tagetus patula of maar ook hier is bij een M. chitwoodi besmetting geen plaats voor Japanse haver Aaltje: Trichodoriden Geen groenbemesters. Trichodoriden vormen een moeilijke groep aaltjes om met gerichte gewassenkeuze te bestrijden. De besmetting van de veel voorkomende Trichodorus similis kan nagenoeg niet verlaagd worden door de teelt van gewassen of groenbemesters. Er zijn geen gewassen bekend die actieve afname bewerkstelligen van dit aaltje. In de regionale voorbeelden is per hoofdgewas aangegeven of een groenbemester mogelijk is en welke groenbemesters mogelijk zijn. Voorbeeld 2013 Erwt 3 Na de erwt staat een hokje met een nummer. Dat betekent dat hier een groenbemester geteeld kan worden. Het nummer geeft aan welke soorten groenbemester geteeld kunnen worden. Een X geeft aan dat een groenbemester geen optie is. Bouwplan Zuidoost zand 1:4 aardappelen 1:4 maïs of graan 1:4 suikerbiet 1:8 erwten* 1:8 stamslaboon* * Alleen als hoofdteelt geschikt om aaltjes structureel aan te pakken. Een dubbelteelt van erwt/boon is door de lengte van de gewasperiode minder effectief. Wortelknobbelaatje in peen 5

6 Meerdere schadelijke aaltjessoorten op een perceel Op veel percelen zandgrond in Zuidoost-Nederland zijn wortellesieaaltjes en één of meerdere soorten trichodoriden aanwezig. Ook de combinatie van cysteaaltjes (aardappelcysteaaltjes en/of bietencysteaaltjes) met andere schadelijke aaltjes (wortellesieaaltjes, trichodoriden, wortelknobbelaaltjes) komt op lichte grond nogal eens voor en op zware grond kunnen cysteaaltjes en stengelaaltjes samen aanwezig zijn. Als er aardappel- en/of bietencysteaaltjes samen met het noordelijk wortelknobbelaaltje aanwezig zijn, zijn raaigrassen en rogge een goede keus, omdat die groenbemesters geen waardplant voor deze aaltjes zijn. Komen bietencysteaaltjes en M. chitwoodi samen voor, dan is bladrammenas resistent tegen M. chitwoodi (zie onder bladrammenas) het meest geschikt, omdat deze rassen ook witte bietencysteaaltjes bestrijden. Bij aanwezigheid van aardappel- of bietencysteaaltjes en stengelaaltjes is Italiaans of Engels raaigras de beste keuze, omdat deze raaigrassen geen waardplant zijn voor de desbetreffende cysteaaltjes en een slechte waardplant voor stengelaaltjes. Op sommige (zand)gronden komen naast trichodoriden ook wortellesieaaltjes ( ) en/of wortelknobbelaaltjes voor. Er is op dit moment geen groenbemester die de besmetting van al deze aaltjessoorten verlaagt. De groenbemesterkeuze zal dan vooral bepaald worden door de aaltjessoort die gezien de mate van besmetting en het bouwplan het meest schadelijk is. Een andere mogelijkheid is om een groenbemester te zaaien die zich snel kan ontwikkelen (bijvoorbeeld bladrammenas, Italiaans raaigras of rogge) en die na zes weken dood te spuiten met glyfosaat. Bij een dergelijke korte groeiduur kunnen de schadelijke aaltjes zich niet vermeerderen, wordt slemp en verstuiving voorkomen, wordt onkruidgroei tegengegaan en wordt toch nog stikstof opgenomen en organische stof aan de grond toegevoegd. In een dergelijke situatie kan ook overwogen worden om geen groenbemester te telen (zwarte braak) en organische stof aan te voeren via compost of organische mest. Bouwplan Zuidoost Löss 1:4 suikerbieten 1:4 aardappelen 1:4 wintertarwe 1:8 wintertarwe of zomergerst 1:8 maïs NB: op Löss dient er in het kader van de erosieverordening altijd een bodembedekker te worden gezaaid indien er geoogst is voor 15 september suikerbieten 1 aardappelen X wintertarwe 2 gerst/maïs 3 Aaltje: Heterodera schachtii 1. Braakleggen of bij oogst voor 15 september resistente gele mosterd. 2. Resistente gele mosterd of bladrammenas. 3. Na gerst resistente gele mosterd of bladrammenas, na maïs rogge. Bouwplan Zuidwest 1:4 aardappelen 1:2 1:3 wintertarwe 1:6 suikerbieten 1:6 zaaiuien 1:6 1:8 knolselderij of wortelen wintertarwe 1 suikerbiet wintertarwe 1 aardappel wintertarwe 1 zaaiui 2 wintertarwe 1 aardappel wintertarwe 1 wortel/knolselderij wintertarwe 1 aardappel Aaltje: Witte bietencysteaaltje 1. Bladrammenas, caliente, zwaardherik of gele mosterd. 2. Alleen bij vroege oogst, gele mosterd, kan nog tot 1 oktober gezaaid worden. Aaltje: Trichodorus similis Het advies bij dit type aaltje is om de grond braak te leggen en geen groenbemester in te zaaien. Alle groenbemesters waarvan de werking op dit type aaltje door onderzoek is aangetoond zorgt namelijk voor een matige tot zeer sterke vermeerdering! Aaltje: Trichodorus primitivus 1. Facelia is de enige groenbemester die weinig vermeerdering geeft. Facelia moet tijdig gezaaid worden en kan daarom in dit bouwplan alleen na wintertarwe ingezet worden. Aaltje: Ditylenchus dipsaci (stengelaal) Het advies is om geen enkele groenbemester te zaaien als dit aaltje een probleem vormt op uw perceel. Dit type aaltje komt met name voor op de zwaardere gronden waarbij het minder noodzakelijk is om een groenbemester te zaaien ter voorkoming van slempvorming. Dit aaltje kan heel erg lang overleven in de grond en op plantenresten. Bij constatering van stengelaaltje is dus onder geen enkele voorwaarde enige vorm van vermeerdering acceptabel. Bouwplan Noordoost dalgrond 1:2 aardappelen 1:4 graan of maïs 1:4 suikerbiet aardappel Graan/ maïs suikerbiet 1 aardappel aardappel Aaltje: 1. (mits er geen M. chitwoodi is gevonden), Tagetes patula (afrikaantje) of Engels raaigras. 6

7 Wanneer er hoge aantallen aanwezig zijn is het verstandig om de teelt van snijmaïs te vermijden en zorg te dragen voor een goede groenbemester. Aaltje: Trichodoriden Zwarte braak in combinatie met toevoer van organisch materiaal heeft de voorkeur, bijv. compost of een snel groeiende groenbemester die na zes weken doodgespoten kan worden, waarbij wel lokking plaatsvindt van aaltjes maar geen vermeerdering. Bijv. bladrammenas, Italiaans raaigras of rogge. Aaltje: Aardappelcysten 1. Alle soorten groenbemester zijn inzetbaar, voorkom aardappelopslag! Raketblad (Solanum sisymbriifolium) is een optie maar moet vanaf half mei gezaaid worden en dan is een hoofdgewas niet meer mogelijk. Omdat de etra lokking bovenop natuurlijke sterfte gecombineerd met volledige resistentie vaak tegenvalt is de inzet van raketblad direct na een vatbaar aardappelras niet aan te bevelen. NB. Zijn er problemen met wortelonkruiden of er is nog veel graan dat weer opnieuw opkomt dan is het verstandig om geen groenbemester te zaaien. Bouwplan Noordoostelijke zandgrond Dit bouwplan bestaat uit: 1:3 aardappelen 1:2 graan of maïs 1:4 suikerbieten graan 1 aardappel suikerbiet aardappel graan 1 maïs 2 aardappel In deze regio wordt regelmatig land gehuurd of geruild met een veehouder. Binnen dit bouwplan geldt de voorkeur om alleen na de teelt van graan een groenbemester in te zetten. Na de teelt van snijmaïs is een vanggewas verplicht. Aaltje: 1. (mits er geen M. chitwoodi is gevonden), Tagetus patula of Engels raaigras. Als er hoge aantallen aanwezig zijn is het verstandig om de teelt van snijmaïs te vermijden en zorg te dragen voor een goede groenbemester. 2. Na maïs: Engels raaigras Aaltje: Aardappelcysten 1. Alle soorten groenbemester zijn inzetbaar, belangrijk is dat de groenbemesters een goed loofdek hebben en aardappelopslag zich niet kan ontwikkelen. 2. Rogge, bladkool. Een alternatief is inzaai van gras onder maïs. Bouwplan Flevoland met pootaardappelen 1:3 pootaardappel 1:6 suikerbiet 1:6 zomergerst 1:6 tulp 1:6 zaaiui pootaardappel 1 suikerbiet zomergerst 2 pootaardappel 1 tulp 3 zaaui Aaltjessoort: Paratrichodorus teres 1. Bladrammenas, gele mosterd (let op vermeerdering tabaksratelvirus) of braak. 2. Bladrammenas of gele mosterd (let op vermeerdering tabaksratelvirus) 3. Gele mosterd (let op vermeerdering tabaksratelvirus) of bladrammenas. Bouwplan Flevoland met consumptieaardappelen 1:4 consumptieaardappel 1:4 suikerbiet 1:4 zomergerst 1:8 tulp 1:8 zaaiui consumptieaardappel suikerbiet zomergerst 1 tulp consumptieaardappel suikerbiet zomergerst 1 zaaui Aaltje: Meloidogyne chitwoodi 1. Engels raaigras, bladrammenas of braak 2. Engels raaigras of braak Aaltje: Trichodoriden 1. Zwarte braak in combinatie met toevoer van organisch materiaal bijv. compost. 2. Snel groeiende groenbemester die na zes weken doodgespoten kan worden, waarbij wel lokking plaatsvindt maar geen vermeerdering. Bijv. bladrammenas, Italiaans raaigras of rogge. Aaltje: Meloidogyne Chitwoodi 1. Resistente bladrammenas (afbraak is gelijk aan zwarte braak). 2. Engels raaigras na graan en dan na zes weken doodspuiten, waardoor er minimale vermeerdering plaatsvindt. 7

8 Keuzeschema groenbemesters AALTJES onderzaai in dekvrucht zaai tot en met augustus zaai tot en met september zaai tot en met oktober opmerking Meloidogyne chitwoodi bladrammenas kies ras met resistentie Meloidogyne falla zwaardherik aardappelcysteaaltje raketblad bietencysteaaltje bladrammenas gele mosterd zwaardherik bij vroege zaai BCA1 ras kiezen Tagetes patula Stengelaaltje BODEMSCHIMMELS AANVOER ORGANISCHE STOF rietzwenkgras Engels raaigras klavers bladrammenas gele mosterd Italiaans raaigras bladkool ZAAITIJDSTIP rietzwenkgras Engels raaigras klavers bladrammenas raketblad Tagetes gele mosterd Italiaans raaigras bladkool winterrogge zwaardherik COLOFON 2013, MASTERPLAN MINERALENMANAGEMENT DEZE LEAFLET IS EEN UITGAVE VAN HET MASTERPLAN MINERALENMANAGEMENT Redactie: DLV Plant Foto s: DLV Plant Het Masterplan Mineralenmanagement is een initiatief van LTO Nederland, de Nederlandse Akkerbouw Vakbond en het Productschap Akkerbouw Informatie over het Masterplan Mineralenmanagement: PA, Tjitse Bouwkamp, Postbus 908, 2700 AX Zoetermeer Telefoon Internet: www. kennisakker.nl, www. productschapakkerbouw.nl Deze leaflet is met uiterste zorg samengesteld op basis van de meest actuele en betrouwbare informatie. De uitgevers PA en DLV Plant aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor de gevolgen die ontstaan bij gebruik van deze informatie. Bronnen Aaltjesmanagement in de akkerbouw, Actieplan aaltjesbeheeersing, PA, DLV Plant, HLB en PPO Deskstudie verbetering mogelijkheden groenbemesters + nieuwe groenbemesters edepotlink_ t4a89100c_001 brochure-bodemvruchtbaarheid België=> nitraat en groenbem. BDBpub201001