Houtstromen in beeld - Verantwoorde Veehouderij

Houtstromen Houtstromen in in in beeld 

beeld 

M. Stemerdink 

J. Klein Braskamp

In opdracht van: 

Houtstromen in Beeld 

Project Helicon opleidingen 2009 

M. Stemerdink 

J. Klein Braskamp 

Adres: Vereniging Agrarisch Natuurbeheer (V.A.N.) 

’t Brendeke 10 

7152 BT Eibergen 

Begeleiders: Dhr. C. van Wijk, Helicon Opleidingen Velp 

Dhr. W Klein Gunnewiek, Vereniging Agrarisch Natuurbeheer 

Auteurs: M. Stemerdink, V4 Bos en Natuurbeheer 

J. Klein Braskamp, V4 Bos en Natuurbeheer 

School: Helicon Opleiding Velp 

Periode: september- december 2009 

Datum: 09 december 2009

Voorwoord: 

Dit rapport is geschreven in het kader van het project V4 schooljaar 2009-2010. 

Het project is uitgevoerd in opdracht van Vereniging Agrarisch Natuurbeheer (V.A.N.). 

De volgende personen willen wij graag bedanken voor de tijd, advies en moeite voor het 

stellen van vragen; Dhr. van Wijk, Dhr. Klein Gunnewiek. 

Daarnaast gaat onze dank uit naar de Vereniging Agrarisch Natuurbeheer te Eibergen.

Inleiding 

Dit project is uitgevoerd in het kader van het project V4 van Helicon Opleidingen te Velp. Dit 

rapport is geschreven in opdracht van Agrarisch natuurvereniging “van Berkel en Slinge” te 

Eibergen. De doelstelling van het project is om een overzicht te krijgen van de verschillende 

aspecten die van belang zijn bij het afzetten van kleine landschapselementen. Er wordt 

dieper ingegaan op de verschillende soorten landschapselementen, en de vraag: wat doe ik 

met het hout van deze houtopstand? Als gevolg van het verdwijnen van de functie van 

houtwallen is er veel achterstallig onderhoud. Door het project wordt er beoogd deze 

oorspronkelijke functies weer te herstellen. 

Houtstromen in beeld Pagina 1

Inhoudsopgave 

INLEIDING pag.1 

1. GEBIEDSBESCHRIJVING pag.4 

1.1 Ligging pag.4 

1.2 Algemene beschrijving pag.4 

1.3 Grondsoorten pag.5 

1.4 Historie pag.6 

2.KLEINE LANDSCHAPSELEMENTEN pag.7 

2.1 Functies van kleine landschapselementen vroeger en nu pag.7 

2.2 Kenmerken kleine landschapselementen in het werkgebied pag.7 

3. BOSSEN pag.8 

3.1 Grondgebruik in Nederland pag.8 

3.2 Bos in Nederland pag.9 

4. BEOORDELING VAN EEN ELEMENT pag.10 

4.1 Waar let je op bij de eerste beoordeling van een element? Pag.10 

5.WELK LANDSCHAPSELEMENT pag.12 

5.1 Houtwal en houtsingel pag.12 

5.2 Elzensingel pag.13 

5.3 Bossingel pag.14 

5.4 Bosje pag.15 

5.5 Hakhoutbosje pag.16 

5.6 Bomenrij en solitaire boom pag.17 

6. AANBEVELING PER BOOMSOORT pag.18 

6.1 Amerikaanse eik (Quercus Rubra) pag.18 

6.2 Berk (Betula) pag.19 

6.3 Beuk (Fagus Sylvatica) pag.20 

6.4 Els (Alnus) pag.21 

6.5 Es (Fraxinus Excelsior) pag.22 

6.6 Esdoorn (Acer) pag.24 

6.7 Fijnspar (Picea Abies) pag.25 

6.8 Inlandse eik (Quercus Robur) pag.26 

6.9 Wilg (Salix) pag.27 

6.10 Grove den (Pinus Sylvestris) pag.28 

6.11 Populier (Populus) pag.29 

6.12 Zoete kers (Prunus Avium pag.30 

6.13 Struikvormers pag.31 


7. HOUTSTROOMSCHEMA pag.33 

7.1 Houtwal en houtsingel pag.34 

7.2 Elzensingel pag.36 

7.3 Bossingel pag.37 

7.4 Bosje pag.39 

7.5 Hakhoutbosje pag.41 

7.6 Bomenrij en solitaire boom pag.43 

8. CON CLUSIE EN AANBEVELINGEN pag.45 

BIJLAGEN 

I Oogstmethoden 

II Soortensamenstelling 

III Herkenning boomsoorten 

IV Toegankelijkheid voor groot materieel 

V Houtkwaliteit 

VI Stookwaarde per volume 

VII Subsidies 

VIII Planning 

IX Logboek 

X Bronnenlijst 


1.0 Gebiedsbeschrijving 

1.1 Ligging 

Het werkgebied van Agrarisch Natuurvereniging Van Berkel en Slinge (V.A.N.) bevindt zich in 

de provincie Gelderland. Het bedrijf is gevestigd in Eibergen, gelegen in gemeente 

Berkelland.(zie afbeelding 1) Deze gemeente wordt in het zuiden begrensd door de 

gemeente Oost Gelre, in het westen door Bronckhorst en Lochem, in het noorden door 

Overijsselse gemeenten Hof van Twente en Haaksbergen en in het oosten door Stadt Vreden 

in Duitsland. 

(Afbeelding 1) Ligging gemeente Berkelland 

1.2 Algemene beschrijving 

Het werkgebied van de Agrarische Natuurvereniging Van Berkel en Slinge (VAN) staat 

bekend om haar coulisselandschap. Onder coulisselandschap wordt het volgende verstaan: 

een landschap dat gekenmerkt word door de aanwezigheid van houtwallen. In de ruimtes in 

een coulisselandschap zie je voornamelijk kleinschalig beheerde landbouwgronden, 

afgebakend door vele houtwallen (zie afbeelding hieronder). 

Er bevinden zich naast houtwallen ook meerdere bosschages in het gebied. Er zijn ook 

enkele NSW(natuurschoonwet) landgoederen te vinden in het werkgebied van de Agrarisch 

Natuurvereniging. Het geschetste beeld is representatief voor het gehele werkgebied. 

(een typische eikenhakhoutwal, in een coulisselandschap) 


1.3 Grondsoorten 

In het werkgebied van de vereniging zijn zeer uiteenlopende grondsoorten te vinden. 

Het is voornamelijk dekzand dat hier voorkomt. Dit is duidelijk te zien op de onderstaande 

afbeelding. 

(bodemkaart Nederland) 


1.4 Historie 

Vroeger hadden houtwallen verschillende functies. In de tijd dat er nog geen prikkeldraad 

was, gebruikten boeren een houtwal om hun vee binnen hun perceel te houden. Ook gaf 

een houtwal het vee bescherming tegen wind, regen en felle zon. Daarnaast diende het hout 

uit de houtwal als bron voor bijvoorbeeld brandhout, gereedschapsstelen, meubels en 

hekken. 

Tegenwoordig zijn vele houtwallen uit het landschap verdwenen vanwege de volgende 

redenen: 

- ruilverkaveling 

- functieverlies door het gebruik van prikkeldraad 

- industrialisering 

Hieronder is een duidelijk verschil in verandering van het landschap te zien. 

(historische kaart Eibergen 1902 en verandering in landschappen tussen het jaar 1911 en het jaar 2000) 

Op de historische kaart is de houtwal structuur zeer duidelijk te zien. Opvalland zijn ook de 

rechte percelen. Dit heeft zeer waarschijnlijk te maken met de ontginning van het gebied. 


2.0 Kleine Landschapselementen 

2.1 Functies van kleine landschapselementen vroeger en nu 

Het doen verdwijnen van de perceelrand afscheiding wordt vaak gemotiveerd met 

argumenten als het nutteloos zijn, schade berokkenen aan de landbouw grond en te veel 

onderhoudswerk vragen. Vroeger was de aanleg en vooral het onderhoud een noodzakelijk 

geachte taak. 

Het diende bijvoorbeeld als perceelscheiding en het hakhout werd gebruikt als brandhout. 

Hieronder een overzicht van de voor en nadelen van de punt en lijnvormige 

landschapselementen in een landschap. 

VOORDELEN NADELEN 

Bescherming van akkers tegen Oppervlakte verlies van goed bouwland. 

loslopend vee. Het talud en de afsluiting geven een brede 

Bescherming tegen bodemerosie. strook van ongunstige groeiwaarden 

Regeling van natuurlijke drainage (schaduw, bodemuitputting). 

van de bodem. Te kleine percelen voor landbouwmechanisatie. 

Bron van brandhout en bijvoeder. Moeilijk toegankelijk en te smalle wegen. 

Kleine landschapselementen hebben echter nooit al hun functies verloren. Tegenwoordig 

worden er nieuwe functies ‘herontdekt’ (bijvoorbeeld stoken op streekhout). Ook als 

leverancier van geriefhout hebben ze nog steeds functie. Houtkwallen en singels leveren nog 

steeds brandhout voor open haarden en houtvuren. Daarnaast heeft een lijnvormig 

landschapselement uiteraard ook zeer veel ecologische waardes. 

Niet-gecultiveerde, smalle stroken midden in akkers kunnen een belangrijke rol spelen in de 

biologische bestrijding van plagen (ook bijvoorbeeld akkerranden). 

Behalve het economische en landbouwkundige nut, word tegenwoordig ook veel belang 

gehecht aan de recreatieve functie van de landschapselementen. Een afwisseling van 

landschapselementen maakt het landschap aantrekkelijk, geeft hierdoor een hoge 

belevingswaarde en maakt het hierdoor aantrekkelijk voor bijvoorbeeld wandelen en 

fietsen. Dit wordt door de overheid gesteund. Zowel financieel als het naar buiten dragen 

naar de burgers. 

2.2 Kenmerken kleine landschapselementen in het werkgebied 

Het is moeilijk om te kijken naar de voorraad hout in een coulisselandschap 

- de kleine landschapelementen verschillen erg in dichtheid door de mate van 

beheersintensiviteit 

- binnen het gebied zijn er grote verschillen in bodem- en waterhuishouding waardoor 

de hoeveelheid hout per landschapselement sterk verschilt. (dit wordt uitgelegd in 

een groeiplaats beoordeling) 

- door het verschil in bodem en waterhuishouding verschilt de beplanting per 

landschapselement. 


3.0 Bossen 

3.1 Grondgebruik in Nederland 

Nederland heeft in totaal ca. 340.000 hectare bos. Dat is gelijk aan 10% van de 

landoppervlakte.(zie figuur hieronder) 

(Bos in Nederland heeft een behoorlijke soortendiversiteit) 

(overzicht grondgebruik in Nederland) 

Zoals hieronder te zien is bestaat het grootste deel van Nederland uit agrarisch gebied (56%) 

Het spreekt dan ook voor zich dat hier nog een winst is te boeken in het duurzaam gebruik 

van hout in landschapselementen. Grote delen van Gelderland en Overijssel bestaan uit een 

kleinschalig landschap. Er zijn diverse onderzoeken gaande om te berekenen wat de grootste 

duurzaamste mogelijkheid met het hout wat van diverse landschapselementen 


3.2 Bos in Nederland 

Meer dan de helft van het Nederlandse bos (ruim 57%) bestaat uit naaldbomen. Waarvan de 

grove den, douglas, lariks en de fijnspar de belangrijkste soorten zijn. De rest bestaat uit 

loofbomen. Dit zijn vooral eik, beuk, berk en populier. Het is opvallend dat er verschuivingen 

optreden tussen naaldbomen en loofbomen. Procentueel neemt het aandeel loofboom 

soorten toe tegenover het aantal naaldbomen. 

Vergelijking huidige bosareaal naar hoofdboomsoort in 

opgaand bos met 1982 

Vierde Bosstatistiek MFV 

1982 2002 

Areaal Aandeel Areaal Aandeel 

Hoofdboomsoorten (ha) bos (%) (ha) bos (%) 

Grove den 98.213 41,8 95.974 36,9 

Overige den 18.406 7,8 13.114 5,0 

Douglas 15.722 6,7 18.678 7,2 

Lariks 18.015 7,7 18.877 7,3 

Spar 15.792 6,7 11.326 4,4 

Overig naald 1.195 0,5 1.788 0,7 

Eik 27.084 11,5 45.304 17,4 

Beuk 7.150 3,0 7.749 3,0 

Berk 5.506 2,3 9.736 3,7 

Es 3.411 1,5 6.955 2,7 

Esdoorn 1.178 0,5 2.981 1,1 

Els 967 0,4 2.583 1,0 

Ov.inh.loof 1.455 0,6 1.788 0,7 

Am.eik 5.124 2,2 5.961 2,3 

Pop/wilg 15.280 6,5 16.294 6,3 

Ov.uith.loof 467 0,2 994 0,4 

Totaal opgaand bos 234.965 100,0 260.301 100,0 

(vergelijking huidige bosareaal naar boomsoorten) 

In het Nederlandse bos groeit gemiddeld per jaar 2.2 miljoen kubieke meter hout bij. 

Daarvan word ongeveer 70% geoogst. De rest wordt toegevoegd aan de staande voorraad 

(diagram welke boomsoorten) 


4.0 Beoordeling van een element 

4.1 Waar let je op bij de eerste beoordeling van een element? 

Voordat je met het afzetten van een landschapselement begint moet je er over nadenken 

“wat wil ik” met mijn element na het afzetten. Je gaat als het ware een beheersstrategie 

toepassen. Bij het maken van een beheerstrategie heb je enkele naslagwerken nodig zoals: 

een bodemkaart van het gebied 

een historische kaart van het gebied 

een kaart met grondwatertrappen 

een groeiplaatsbeoordeling 

Een historische kaart geeft weer wat er bijvoorbeeld ca. 100 jaar gevestigd was op die plek. 

Stond er bijvoorbeeld een hakhoutsingel om dat perceel en werd hier hakhoutbeheer 

toegepast? Het beheer dat je toepast op een element heeft niet alleen als doel de 

houtopbrengst, maar een belangrijke functie van het beheer is de instandhouding van het 

element. 

Een bodemkaart geeft een indicatie van de ter plekke aan te treffen bodemsoorten. Aan de 

hand van de bodemsoorten kun je deels de historie van een gebied natrekken, zoals een 

podzolgrond met haar mineraalrijke grond door jaren lange bemesting. 

Daarnaast staan op een bodemkaart de bodemtrappen vermeld. Bij een vochtige toestand 

kan er nagaan worden dat de zachte houtsoorten zoals wilg en els een korte groeicyclus 

hebben met deze vochtigheidstoestand. 

Al deze factoren worden dan in één schema gezet, dit noemt men de 

groeiplaatsbeoordeling. 

Met een groeiplaatsbeoordeling wil een bepaald gebied of land beoordelen naar 

geschiktheid voor een bepaald type landschapselement. 

De doelstelling van een landschapselement bepaal je vaak aan de hand van het bodemtype 

waar je mee te maken hebt. 

De bijgroei van een bos of houtwal is uiteraard afhankelijk van de groeiplaatsbeoordeling 

Een bodemtype wordt bepaald door verschillende factoren: 

• Gelaagdheid: hiermee bedoelen we de verschillen in kleur, het gehalte organische 

stof of verschil in textuur. 

• Zuurgraad: deze kun je in het veld met pH-strips heel eenvoudig bepalen door op een 

horlogeglas een 1:1 mengsel te maken van grond en water. 

• Kalkgehalte: bij het toevoegen van zoutzuur aan vochtige grond treedt een reactie 

op welke informatie over de kalkhoudendheid van een grond geeft. 

• Roest/reductie/blekingsverschijnselen: Deze treden op onder invloed van 

grondwater. IJzer in de grond verandert dan van kleur. Bij roest is de grond uiteraard 

rood/bruin gekleurd. Bij reductie is de grond grijs gekleurd, bij bleking is alle ijzer 


verdwenen en alleen het witte/melkachtige kwarts nog aanwezig. Blond zand wijst 

op het ontbreken van grondwaterinvloed, alle ijzer zit nog netjes om de zandkorrels. 

• Biologische activiteit: deze kun je bepalen door te kijken of er veel gangen en 

wortelgaten zijn en of structuren zijn afgerond door graafactiviteit. Een bodem met 

veel biologische activiteit is vaak goed gehomogeniseerd, er is vaak geen of 

nauwelijks gelaagdheid waarneembaar. Je kunt dus aangeven of de biologische 

activiteit sterk, enigszins of niet zichtbaar is. 

• Weerstand: deze eigenschap hangt samen met bewortelbaarheid en de biologische 

activiteit. Door een mes over een vochtige profielwand te trekken kun je bepalen of 

wortels veel of weinig weerstand zullen ondervinden. Het uitvoeren van deze 

bepaling bij uitgedroogde kleigronden heeft uiteraard niet veel zin: de beworteling in 

de scheuren kan echter prima zijn terwijl het mes met nog geen Caterpillar door de 

grond is te trekken. 

• Bewortelingsdiepte: door het aantal wortels te tellen kun je de bewortelingsdiepte 

vast stellen. Een grenswaarde is de aanwezigheid van minimaal 4 wortels per vakje 

van 5 bij 10 cm. In een 8 cm boor vind je dan minimaal 1 wortel. Wanneer je de 

bewortelingsdiepte weet kun je zeggen uit welk bodemvolume een boom/plant 

vocht en voedsel zal onttrekken. 

• Opstand, ondergroeivegetatie en groeiklasse: kun je vaststellen door goed te kijken 

welke soorten er voor komen, wat de (bedoelde/resterende) opstand is en hoe goed 

(en snel) deze groeit. 

• Opstandleeftijd: volgt uiteraard uit de opstandgegevens. 


5.0 Welke landschapselementen? 

Om een beeld te krijgen wat er met een het hout uit een landschapselement moet gebeuren 

is hieronder een schema opgesteld. Door het schema door te lopen, word het duidelijk met 

welk soort element u te maken heeft en wat u hier het beste mee kunt doen. 

Hieronder is een overzicht te vinden van de te vinden landschapselementen met haar 

uiterlijke kenmerken. 

5.1 Houtwal en houtsingel 

In de loop der eeuwen zijn in het Nederlandse landschap diverse lijnvormige landschapselementen verschenen 

met houtige gewassen. Sommige van deze landschapselementen zijn al eeuwen oud. De functie was vaak 

meerledig: zo dienden dergelijke landschapselementen als perceelsscheiding en veekering maar leverden ze 

ook gebruikshout op. Door de komst van prikkeldraad en de schaalvergroting en ruilverkavelingen zijn vele 

kilometers van deze elementen verdwenen. Deze landschapselementen kennen een sterke samenhang met het 

omringende landschap. Houtwallen en houtsingels zijn bepalend voor het kleinschalige kampenlandschap op 

de zandgronden. 

(een houtwal of houtsingel) 

Een houtwal of houtsingel is een vrijliggend lijnvorming en aaneengesloten landschapselement, al dan niet 

groeiend op een aarden wal, met een opgaande begroeiing van inheemse bomen en/of struiken. De begroeiing 

wordt als hakhout beheerd. De houtwal of houtsingel is maximaal 20 meter breed. 

Mijn element komt overeen met deze beschrijving, ga naar houtwal of houtsingel in het 

houtstroomschema. 


5.2 Elzensingel 

Elzensingels zijn lijnvormige landschapselementen die bestaan uit een enkele rij zwarte elzen, en vaak langs 

slootkanten staan. Deze elzensingels komen vooral voor in het laagveen, zand- of rivierengebied en zijn zeer 

kenmerkend voor de Friese Wouden en komen in verscheidene andere delen van Nederland voor, zoals het 

Groninger Westerkwartier, de Gelderse Vallei, Midden-Brabant en de gebieden rond Staphorst en Vriezeveen. 

Elzensingels zijn landschappelijk waardevol en zijn van groot belang voor de inheemse flora en fauna. 

(een elzensingel) 

Een elzensingel is een vrijliggend lijnvorming en aaneengesloten éénrijig landschapselement dat grotendeels 

bestaat uit Zwarte els en als hakhout wordt beheerd. 

Mijn element komt overeen met deze beschrijving, ga naar elzensingel in het 



5.3 Bossingel 

Een bossingel is een houtopstand die vroeger vaak aangeplant en beheerd werden als hakhout, maar 

doorgeschoten zijn. Door de ouderdom van de bomen is het niet mogelijk om deze elementen weer als 

hakhout te gaan beheren. Ze komen in veel gebieden in Nederland voor. Ook de meer recentere 

landinrichtingsbosjes en kleine bosjes die geen hakhoutbeheer gekend hebben behoren tot dit type. 

(een bossingel, met haar doorgeschoten bomen) 

Een bossingel is een vrijliggend en aaneengesloten lijnvormig landschapselement met opgaande begroeiing van 

inheemse bomen en struiken. Een bossingel is maximaal 20 meter breed. Typerend zijn dan vaak de behoorlijke 

forse bomen. 

Mijn element komt overeen met deze beschrijving, ga naar bossingel in het 



5.4 Bosje 

Een bosje is een vrijliggende en aaneengesloten vlakvorming landschapselement met opgaande begroeiing van 

inheemse bomen en struiken. Deze bosjes werden vroeger vaak aangeplant als geriefhoutbosjes. Het woord 

geriefhoutbosje betekent letterlijk hout voor eigen gebruik. Deze bosjes hadden vaak een zeer verscheidene 

soortensamenstelling. Een bosje is maximaal 1 hectare groot. Het element wordt meestal als bos met hoog 

opgaande bomen beheerd. De randen van een bosje kunnen als hakhout beheerd worden. 

(een bosje in een open cultuurlandschap) 

Mijn element komt overeen met deze beschrijving, ga naar bossingel in het 



5.5 Hakhoutbosje 

Boeren hebben al eeuwenlang behoefte aan hout voor allerlei doeleinden. Het kan hierbij gaan om brandhout, 

staken voor de groentetuin of hout voor gereedschapsstelen. Dit soort bosjes wordt in de volksmond ook wel 

geriefhoutbosje genoemd. In de loop der tijd zijn deze bosjes vaak in onbruik geraakt omdat er steeds minder 

behoefte aan het hout kwam. 

(kenmerkende hakhout stobben) (een korte groeicyclus) 

Een hakhoutbos(je) is een vrijliggend vlakvormig landschapselement, met inheemse bomen en/of struiken dat 

als hakhout wordt beheerd. Een hakhoutbosje is maximaal 1,0 hectare groot. 

Mijn element komt overeen met deze beschrijving, ga naar hakhoutbosje in het 



5.6 Bomenrij en solitaire boom 

Bomenrijen komen in heel Nederland voor en zijn vaak zeer bepalende elementen in het landschap, met een 

grote verscheidenheid aan vormen. Op de zandgronden komen bomenrijen voor langs perceelsgrenzen en 

langs paden. Ze kunnen bestaan uit één of meerdere boomsoorten, vrij in het veld staan of langs een 

watergang, schouwpad of weg. In deze vorm hebben bomenrijen niet alleen een landschappelijke waarde maar 

ook waarde als broedgebied voor vogels, of als ecologische corridor, bijvoorbeeld voor vleermuizen. Solitaire 

bomen zijn eveneens zeer kenmerkend voor het landschap, en vanuit die optiek waardevol om te behouden. 

(bomenrijen zijn vaak gelegen langs wegen) (een solitaire boom) 

Mijn element komt overeen met deze beschrijving, ga naar bomenrij en solitaire boom in 

het houtstroomschema. 


6.0 Aanbeveling per boomsoort 

Hieronder is een aanbeveling per boomsoort te vinden. Er is getracht een duidelijke 

aanbeveling te geven per boomsoort. Er is uitgegaan van de boomsoorten die in dit 

kleinschalig landschap aanwezig zijn. Het is hierbij belangrijk om na te denken van ‘wat heb 

ik’ in de praktijk. En wat kan ik daar mee. 

6.1 Amerikaanse eik (Quercus Rubra) 

Wanneer er Amerikaanse eik wordt aangetroffen in een houtwal of houtsingel. Dan kun je er 

vanuit gaan dat deze bomen vroeger aangeplant zijn. Uiteraard uitgezonderd de jonge 

aanwas. Er zijn in de 19e eeuw veel Amerikaanse eiken aangeplant in Nederland, omdat hij 

op tamelijk arme en zure gronden nog vrij goed groeit, duidelijk sneller dan onze inheemse 

eiken. 

Het hout van deze soort is echter van minder duurzame kwaliteit. 

In ecologisch opzicht is de Amerikaanse Eik net als de meeste andere exoten evenmin een 

aanwinst: omdat de soort hier geen natuurlijke ontwikkeling heeft gehad, zijn er weinig 

insecten, schimmels en andere levende wezens met hem geassocieerd. Wel verjongt hij zich 

hier tamelijk agressief, soms ten koste van inheemse soorten. 

Amerikaanse eik in de houtindustrie: 

Omdat de Amerikaanse eik weinig tot geen goede kwaliteitseigenschappen heeft voor de 

houtindustrie zal er niet verder worden ingegaan op de verschillen in DBH (diameter borst 

hoogte). 

Amerikaanse eik als brandhout: 

Deze boomsoort is geschikt als brandhout. Maar het moet - in tegenstelling tot andere 

houtsoorten - twee jaar op een onafgedekte plaats worden bewaard zodat de regen de 

tannine (looistof) kan verwijderen; vervolgens moet het nog één of twee jaar op een 

beschutte plaats worden bewaard voordat het in de haard mag. 

Daarnaast heeft Amerikaanse eik een hoge stookwaarde. Een uitleg over deze waarde is te 

vinden in bijlage 

Stookwaarde Eik: 11.4 GJ/m³ (Giga Joule / m³) 

Soortelijk Gewicht: 750kg/m³ 

Aanbeveling: 

Amerikaanse eik is een soort die niet of nauwelijks gebruikt word in de houtindustrie. Het 

hout is van mindere kwaliteit dan het hout van de inlandse eik. Daarnaast heeft het wel 

goede eigenschappen als brandhout. 


6.2 Berk (Betula) 

Wanneer er een berk wordt aangetroffen in een houtwal of houtsingel. Weet je dat het 

behoorlijke droge grond is. Vroeger werden berken voornamelijk aangeplant op de drogere 

zandgronden. Dit is voornamelijk de ruwe berk (Betula pendula) De zachte berk (Betula 

pubescens) groeit het best op de wat vochtigere gronden. De berk is echt een soort die je 

vaak in groepen aantreft. Dit kan zijn in bossingels of houtwallen. 

Berken in de houtindustrie: 

Omdat er een verschil in eindproduct bestaat tussen dunne ca. 30 DBH (diameter borsthoogte) bomen word hieronder 

onderscheid in eindproducten gemaakt. 

DBH 0-30 cm 

Bij deze houtdikte is het niet rendabel om het hout te verkopen aan de houtindustrie. De 

kosten zullen hoger zijn dan de opbrengsten. Waardoor je uiteindelijk op een negatief saldo 

uit zal komen. Bij deze dikte zal er dus 

Daarnaast kan er ook fineer worden gemaakt van berken. Maar dit is alleen van toepassing 

bij uitzonderlijke kwaliteit. 

Berken als brandhout 

Daarnaast heeft Berk een behoorlijk hoge stookwaarde. Een uitleg over deze waarde is te 


Stookwaarde Berk: 9.1 GJ/m³ (Giga Joule / m³) 

Soortelijk Gewicht: 600 kg/m³ 


Berk is een houtsoort die niet of nauwelijks gebruikt word in de houtindustrie. In een 

kleinschalig landschap is het aanbod te klein om het hout te gebruiken voor triplex en 

andere plaatmaterialen. Berk vat behoorlijk snel vlam, en dus goed te gebruiken als 

houtsoort voor in de kachel. 


6.3 Beuk (Fagus Sylvatica) 

Wanneer je beuken aantreft in een houtwal of houtsingel dan kun je er vanuit gaan dat deze 

bomen vroeger aangeplant zijn. Uiteraard uitgezonderd de jonge aanwas. Het is een boom 

met een bepaalde uitstraling. Een volgroeide boom wordt gemiddeld ca. 30 meter hoog met 

een stamdiameter van 100 tot 150 centimeter, maar beuken met een hoogte van 45 meter 

zijn geen uitzondering. Je vindt dan ook weinig beuken in een singel. Een beuk groeit van 

nature op een vochthoudende, leemhoudende zandgronden; en groeit minder op arme, 

droge zandgrond; hij kan dan ook slecht tegen een hoge grondwaterstand en plotselinge 

daling van de grondwaterstand. 

Omdat je weinig forse beuken ziet in een houtwal of houtsingel zullen de meeste beuken 

stammen in dit landschapselement gebruikt worden ten behoeve van brandhout. De 

diameter borsthoogte zal niet enorm groot zijn omdat de bomen in een houtwal of 

houtsingel een vrij korte onderlinge afstand hebben. 

Beuken als brandhout: 

Beuk heeft een hoog warmtegevend vermogen en droogt snel. Het is daarom een prima 

houtsoort die gebruikt kan worden als brandhout. 

Na het zagen en klieven kun je hem het best op een beschutte plaats laten drogen, anders 

rot het snel en verliest een deel van zijn warmtegevend vermogen. 

Daarnaast heeft Berk een behoorlijk hoge stookwaarde. Een uitleg over deze waarde is te 


Stookwaarde Beuk: 11.4 GJ/m³ (Giga Joule / m³) 



Beuk komt niet al te veel voor in een kleinschalig landschap op zandgrond. Zeer sporadisch is 

hij te vinden in bossen of houtwallen. Beuk wordt voornamelijk gebruikt als brandhout. 


6.4 Els (Alnus) 

Wanneer er els wordt aangetroffen in een houtwal of houtsingel wil dit vaak zeggen dat men 

zich op vochtige grond bevindt. Elzen kunnen uitstekend tegen vochtige omgevingen en ze 

staan dan ook veelal langs de waterkant of op moerassige grond. 

Elzenhout in de houtindustrie: 

Elzenhout is zacht hout met een rustige nerf en een rossige (zwarte els) of lichtbruin/gele 

(grauwe els) kleur. Het is ideaal om te bewerken, voor het snijden van houten lepels, schalen 

en andere producten. Het is geen handelshout maar valt in de categorie 

‘boerengebruikshout’ Aan de lucht is het niet duurzaam, maar onder water is het vrijwel 

onbeperkt houdbaar- elzen funderingspalen werden vroegen o.a. onder Amsterdam 

gebruikt. 

Elzenhout als brandhout: 

Het hout van elzen bevat veel poriën en ontvlamt hierdoor gemakkelijk. Het is dan ook een 

interessante soort om de houtkachel mee aan te maken. Ook de schors heeft een hoge 

stookwaarde en kan gebruikt worden om de kachel aan te steken. 

Stookwaarde Els: 7,6 GJ/m³ (Giga Joule / m³) 



De els is een boomsoort met weinig tot geen goede houteigenschappen voor de 

houtindustrie. Daarnaast is het wel zeer geschikt door zijn korte groeicyclus als energiehout. 

Op dit moment zijn de prijzen nog niet van dien aard dat de het kostendekkend is. De 

toekomst zal uitwijzen of zich deze trend zich door gaat zetten. Elzen is voor het gebruik van 

brandhout geschikt doordat het gemakkelijk ontvlamt. De gegevens hierboven geven aan 

dat de stookwaarde ook relatief hoog is. 


6.5 Es (Fraxinus excelsior) 

De es zien we vaak als één van de grootste bomen in Nederland langs wegen, in parken en 

houtwallen. Opvallend zijn de rechte stammen, de zwarte, dikke winterknoppen en de 

langwerpige, platte zaadomhulsels die in trossen als zogenaamde 'essensleutels' tijdens de 

winter aan de bomen blijven hangen. In het Drentse en Twentse landschap komen we de es 

vaak tegen. Door de opmerkelijke kwaliteiten van de es werd hij in het boerenland op vele 

plaatsen aangeplant en kon daar als hakhout eeuwenlang overleven. Het is dus een soort die 

van oudsher voorkomt. 

Essen komen van nature veel voor langs beken en rivieren op vochtige en voedselrijke grond; 

groeit slecht op arme of droge gronden; en verdraagt hoog, stagnerend grondwater slecht. 

Essenhout: 

Essenhout is hard, taai, maar toch elastisch en buigzaam. Men kan het goed splijten. De es 

staat bekend als wagenmakerboom omdat het hout werd gebruikt voor het vervaardigen 

van wagens en koetsen. Tegenwoordig maakt men ervan meubels, biljartstokken, stelen 

voor werktuigen zoals spades, honkbalknuppels en turntoestellen. Essenhout gebruikt men 

ook voor parket, trappen en betimmering 

De es is geschikt voor hakhoutbeheer. Het hakken bevorderen het uitlopen van zijknoppen. 

Daardoor ontstaan lange, rechte stammen die geschikt zijn voor stelen en om fruit en 

bomen te stutten. De es laat zich ook gemakkelijk als haag vlechten. 

Omdat er een verschil in eindproduct bestaat tussen dunne ca. 20 DBH (diameter borsthoogte) bomen word hieronder 

onderscheid in eindproducten gemaakt. 

DBH 0-30 cm: 

De meeste essen op een hakhoutwal of singel worden niet zo dik, dit komt door het 

hakhoutbeheer wat er meestal toegepast word. De es is een soort die zich prima voor leent. 

Tijdens een dergelijk hakhoutbeheersvorm worden de bomen structureel om de 10 á 15 jaar 

afgezet. 

Bij deze houtdikte is het niet rendabel om het hout te verkopen aan de houtindustrie. De 

kosten zullen hoger zijn dan de opbrengsten. Waardoor je uiteindelijk op een negatief saldo 

uit zal komen. Dit is uiteraard ook afhankelijk van de werkhout lengte en de uiteindelijke 

toepassing. 

Door de lage duurzaamheid is het geen geschikte houtsoort voor buitenwerk of andere 

'natte' toepassingen. Het zou snel kunnen verblauwen. 

DBH > 30 cm: 

Van essenhout kan kunnen veel verschillende artikelen worden gemaakt. Dit heeft te maken 

met de uitstekende houteigenschappen. Hierdoor is de vraag naar essenhout behoorlijk 

groot. Uiteraard is de kwaliteit van het hout van doorslaggevend belang. Essen groeien in 

houtwallen en singels meestal vrij grillig doordat er gebruik wordt gemaakt van 


hakhoutbeheer. Hierdoor zijn de stammen meestal minder recht, en zijn de houthandelaren 

meestal minder geïnteresseerd in stammen uit een hakhoutwal dan uit een bos. 

Daarnaast zijn er nog enkele toepassingen voor essen, maar hier word niet dieper op 

ingegaan omdat deze essen voornamelijk ingevoerd (vanuit het buitenland) worden. 

Essen als brandhout: 

Veel essenhout uit een hakhoutwal of singel wordt gebruikt als brandhout. 

Es is een soort met een zeer hoge stralingswarmte Daarnaast heeft es een afwisselende, 

knetterende verbranding. Zoals hieronder te zien is heeft es behoorlijke hoge stookwaarde. 

Stookwaarde Es: 11.4 GJ/m³ (Giga Joule / m³) 



Essen hebben goede houteigenschappen, het hout is taai en hard. Veel houten voorwerpen 

worden dan ook van essenhout gemaakt. Hierbij moet je denken aan stelen van 

gereedschappen, kasten, parket en verschillende betimmeringen. Het essenhout dat 

aanwezig is in het kleinschalige landschap in de achterhoek heeft (bijna) niet de rechtheid en 

dikte die gevraagd worden voor deze bewerkingen. Daarom wordt het meeste essenhout 

gebruik als brandhout. Het beschikt over prima brandhouteigenschappen, gezien de 

bovenstaande stookwaarden en de verbranding. 


6.6 Esdoorn (Acer) 

Esdoorn of ook wel esdoornhout, is een houtsoort. Preciezer gezegd is het een 

verzamelnaam voor meerdere houtsoorten, afkomstig van bomen in het geslacht Esdoorn 

Slechts een beperkt aantal esdoornsoorten wordt groot genoeg om daadwerkelijk bruikbaar 

hout te leveren. Het hout is licht van kleur, gemakkelijk te bewerken en goed af te werken; 

het is tamelijk sterk, maar niet duurzaam. Het is zeer bruikbaar voor meubels, en wordt ook 

gebruikt voor het maken van keukens omdat het een lichte kleur heeft. 

Daarbij wordt verschil gemaakt tussen de Europese esdoorn, afkomstig van Europese 

esdoornsoorten en hout ingevoerd uit Amerika van de suikeresdoorn beduidend anders dan 

de rest, omdat het zwaarder en sterker is: een bekende toepassing is in bowlingbanen. 

Wanneer het een mooie golftekening heeft wordt het onder andere voor rugbladen van 

gitaren gebruikt. 

Esdoorn heeft een hoge sierwaarde door haar mooie statige vorm. Het geeft dan ook een 

extra dementie aan het landschap. 

Esdoorns zijn waardevolle boomsoorten die helpen om de bodem te verbeteren. Ze zijn 

daarom van hoge ecologische betekenis. Hun verrottende bladeren vormen een natuurlijke 

mulchlaag die de bodem voedt. Daarop groeien o.a. salomonszegel en dalkruid. 

Esdoorn in de houtindustrie: 

Esdoornhout in Nederland is een houtsoort dat niet of nauwelijks te gebruiken is als hout 

voor de houtindustrie. Het is doorgaans te grof, te poreus, te licht van gewicht en te 

onregelmatig, te veel knoesten, vochtschade (blauwe plekken) etc. Oorzaak is ons vochtige 

en gematigde klimaat en de lage ligging. In een kleinschalig landschap zijn esdoorns vaak 

bomen bij oude boerderijen. Deze bomen moeten meestal gekapt worden omdat ze ziekte 

vertonen, of stormschade hebben opgelopen. 

Het is nauwelijks rendabel om esdoorn hout te verkopen aan de houtindustrie. Wanneer het 

hout mooie draaiingen vertoont, of van grote kwaliteit is dan kan het op een houtveiling 

behoorlijk wat geld op leveren. Dit is uiteraard maar sporadisch het geval. 

Esdoorn als brandhout: 

Esdoorn is een houtsoort die behoorlijk brand in de kachel, het geeft een goede 

stralingswarmte af en is behoorlijk goed te drogen. Het is een behoorlijk harde houtsoort 

die sneller opbrand dan de harde soorten zoals een eik. 

Stookwaarde Esdoorn 9.9 GJ/m³ (Giga Joule / m³) 



Esdoorn komt weinig voor in het kleinschalige landschap in de achterhoek. Hij komt het 

meeste voor op erven bij boerderijen. De bomen werden vroeger aangeplant omdat men 

van allerlei producten van de boom kon gebruiken. De meeste esdoorn bomen die gekapt 

worden zijn in slechte conditie of moet en plaatsmaken. Bij zeer bijzondere exemplaren zou 

men kunnen overwegen om er mee naar de houtveiling te gaan. Dit is wel het overdenken 

waard omdat de boom dan wel echt een bijzonder exemplaar moet zijn. Men kan een 

telefoontje plegen naar de bosgroep. Zij taxeren de waarde die de boom moet gaat 

opleveren. Uiteraard zal het meeste esdoorn hout gebruik worden als brandhout. 


6.7 Fijnspar (Picea Abies) 

In enkele geriefhoutbosjes of houtsingels komt de fijnspar voor. De fijnspar is een 

naaldhoutsoort die behoorlijk licht van gewicht is en een vrij lichte kleur heeft. Deze boom 

komt in kleine aantallen voor in het kleinschalig landschap. Hij komt het meeste voor op de 

droge zandgronden op de veluwe. 

Fijnspar in de houthandel: 

Fijnspar is een houtsoort die gebruikt word voor de productie van papier 

De fijnspar levert licht en elastisch hout met een bleekgele kleur, dat onder de naam vuren 

het meest gebruikte bouwhout in Nederland is. Verder wordt het gebruikt voor kisten, 

interieur van woningen, papier, violen, schepen, et cetera. Uit de harsblaren op stam en 

takken wordt terpentijn gewonnen. 

Stookwaarde fijnspar: 6,9 GJ/m³ (Giga Joule / m³) 



In de achterhoek zijn enkele fijnsparren bosjes aanwezig. Bij grote aantallen en grote 

oppervlakten kan het rendabel zijn om het hout te verkopen aan de papierindustrie. 

Daarnaast kan de soort ook rendabel zijn voor het gebruik van energiehout. Omdat de 

aantallen vrij klein zijn wordt het meeste hout van fijnsparren tussen het andere hout 

gebruikt als brandhout. Het is geen ideaal brandhout, door zijn harsvorming. De 

stookwaarde is ook vrij gering. 


6.8 Inlandse eik (Quercus Robur) 

De houtwallen, met als belangrijkste houtsoort de inlandse eik, zijn in het verleden 

aangelegd voor de productie van gerief- en brandhout, als eigendomsmarkering, als 

veekering en voor het tegengaan van verstuiving. Ze hadden een sociaaleconomische 

functie. Ze werden aangelegd rond akkers aan de rand van dorpen en op landgoederen. 

Veel houtwallen zijn aangelegd tussen 1800 en 1850, nadat gronden die in 

gemeenschappelijk gebruik waren aan particulieren werden toebedeeld. Er werden ook veel 

eikenlanen aangeplant 

Inlandse eiken in de houtindustrie: 

De zomereik is vele eeuwen van groot belang voor de mens geweest. Naast de 'mast' was 

het hout het belangrijkst. De zomereik is een ringporige boom met een sterke ontwikkeling 

van kernhout. Het geelwitte spinthout is smal en omvat 15 tot 40 jaarringen. Het kernhout 

bevat veel looizuur en heeft een licht- tot donkerbruine kleur. Het is hard, taai, zeer 

duurzaam en goed te bewerken. Het is voor veel doeleinden te gebruiken: als bouwhout 

voor woningen en grotere gebouwen, in de waterbouw, voor spoorbielzen, palen en masten 

en in de scheepsbouw. Binnenshuis is het geschikt voor parket, trappen en als meubelhout. 

Hoogwaardig eikenhout van langstammige bomen is ook geschikt als fineerhout. 

Eikenhout als brandhout: 

Eikenhout is uitstekend brandhout, maar het moet - in tegenstelling tot andere houtsoorten - 

twee jaar op een onafgedekte plaats worden bewaard zodat de regen de tannine kan 

verwijderen; vervolgens moet het nog één of twee jaar op een beschutte plaats worden 

bewaard voordat het in de haard mag. 

Stookwaarde Eik: 11,4 GJ/m³ (Giga Joule / m³) 


Eikenhout in de houthandel: 

Eikenhout is vanaf 30 cm rendabel om aan de houtindustrie te verkopen. Dit is uiteraard 

afhankelijk van de kwaliteit van het hout. Hieronder enkele kostprijzen voor eiken planken. 

Er is een verschil te zien in bekant en onbekante planken. Hier worden uiteraard ook andere 

prijzen aan gehanteerd. 


De inlandse eik is een boomsoort met uitstekende houteigenschappen. Het hout is hard, en 

behoorlijk bestendig tegen weersinvloeden. Er worden dan ook veel palen planken en 

hekken van gemaakt. Het hout geeft na blootstelling aan weersinvloeden een blauwe kleur. 

Daarnaast kunnen lange en dikke stammen behoorlijk veel geld opleveren op de houtveiling. 

Helaas zijn de vormen van de eiken die houtwallen en bosjes niet van dien aard dat ze 

hiervoor gebruikt kunnen worden. Zoals hierboven te zien is heeft eikenhout ook prima 

eigenschappen als brandhout. De vraag naar eiken brandhout is behoorlijk groot, dus 

worden de kleine exemplaren gebruikt als brandhout. 


6.9 Wilg (Salix) 

In Nederland is de wilg één van de meest voorkomende boomsoorten. 

Hij groeit op zeer voedselrijke en vochtige tot natte gronden langs wegen sloten of op een 

wal. De wilg is een echte pionierssoort. Het zijn snelle groeiers en hebben een grote 

lichtbehoefte. Afzetten en snoei worden zeer goed verdragen. In grienden worden vooral 

schietwilg, amandelwilg en katwilg gebruikt. Vooral de schietwilg is bekend als de knotboom, 

maar ook andere wilgensoorten komen voor als knotwilg. 

Wilgenhout in de houtindustrie: 

Wilgenhout wordt net als populierenhout in de houtindustrie gebruikt voor het maken van 

klompen en papier. Eenjarige scheuten worden ook wel gebruikt voor vlechtwerken. Verder 

is het weinig tot niet geschikt om het zeer zacht hout is. Hierdoor heeft het een lage 

duurzaamheid. 

Wilgen voor het produceren van energie: 

Het wordt tegenwoordig steeds interessanter om wilgen als biobrandstof te gebruiken. 

Dit komt omdat wilg een echte korte omloophoutsoort is (KOH). Dit wil zeggen dat de 

omloop van volwassen boom naar jonge scheut binnen zeer korte tijd volbracht is. Er 

worden tegenwoordig proefvelden aangelegd van wilgenhout om te kijken of dit economisch 

haalbaar is. 

Een hectare KOH produceert bijvoorbeeld op jaarbasis een equivalent aan stookwaarde van 

ca. 5000 liter stookolie of ca. 50000 kWh. 

Wilgen als brandhout: 

Stookwaarde Wilg: 8,4 GJ/m³ (Giga Joule / m³) 



Wilgenhout heeft toekomst als energiehout. Het is gemakkelijk te verchippen en heeft net 

als els en populier een korte groeicyclus. De vraag naar deze vorm van energie groeit 

gestaag. De soort heeft naar zijn soortelijk gewicht een behoorlijke stookwaarde. Op dit 

moment wordt er onderzocht naar de goedkoopste afzetmogelijkheden, en een goede 

afzetmarkt. 


6.10 Grove den (Pinus Sylvestris) 

Van de stammen van de grove den werden vroeger scheepsmasten gemaakt. Ook leverde de 

boom terpentijn, hars en teer. Het hout noemt men grenen, het is sterk, zacht en 

gemakkelijk te bewerken. Hout van de Fijnspar (kerstboom) noemt met vuren. 

Het hout van de grove den wordt grenen genoemd. Het hout is goed te spijkeren en te 

schroeven en tevens gemakkelijk te schaven. Soms kan het, bij een teveel aan hars, wat 

lastig te verlijmen en te schilderen zijn. Het dient dan ontvet te worden met thinner. 

Grove den in de houtindustrie: 

Grenen kennen een breed scala aan toepassingen: zaaghout (voor vloeren en constructies), 

hout voor de grond- weg en waterbouw sector (bijv. geluidsweringen), pallets, (fruit)kisten, 

(boom)palen, speeltoestellen, gordingen, tuinhout, spaanplaat, krantenpapier, meubels en 

OSB platen. Grenen worden momenteel in toenemende mate gewaterd, waardoor het hout 

stabieler wordt, sneller droogt, gemakkelijker bewerkt en beter geïmpregneerd kan worden. 

Door het wateren logen suikers uit die voor bijvoorbeeld houtverkleurende schimmels 

interessant zijn 

Grove den voor het produceren van energie: 

Grove den wordt net als andere zachte houtsoorten veelal verchipt om zo energie op te 

leveren. Het hout heeft een langere omloop dan wilgen en populieren. 

Grove den als brandhout: 

Grove den heeft net als de wilg een behoorlijke stookwaarde ten opzichte van zijn soortelijk 

gewicht. Het nadeel van een naaldhoutsoort is dat er hars in het hout zit. 

Stookwaarde Grove den: 8,4 GJ/m³ (Giga Joule / m³) 



Grove den komt voor in houtwallen en bosjes op de drogere gronden. Het aanbod van dit 

hout is over het algemeen te schaars om het te verkopen aan de houtindustrie. De vraag kan 

groter worden wanneer het hout gebruikt kan worden voor het energiehout. 


6.11 Populier (Populus) 

Wanneer men populieren in een houtwal of houtsingel aantreft kun je er van uit gaan dat 

deze vaak aangeplant zijn. De populier groeit zeer goed op vochtige, voedselrijke 

bosgebieden. 

Populieren in de houtindustrie: 

Het hout van populieren wordt sinds eeuwen als bouwhout gebruikt voor gebinten van 

boerderijen, binnendeuren of kozijnen, als vloerhout, voor de binnenbetimmering van 

spoorwegwagons. Populierenhout ontvlamt niet gauw. Het wordt nog steeds gebruikt in de 

klompenindustrie niet te vergeten. Bijzondere eigenschappen zijn: een lichte kleur, goed te 

schillen, te drogen en te lijmen. Tegenwoordig gaan grote hoeveelheden populieren naar de 

paletten - kistenproductie en de papierfabricage. Verder worden van populierenhout 

meubels, lucifers, houten keukengerei en speelgoed gemaakt. Vroeger werd populierenblad 

gebruikt om er groene en gele kleurstof van te maken. Gedroogd kan het blad als wintervoer 

voor geiten dienen. De knoppen bevatten hars en proptosis, waarvan geneesmiddelen, zalf 

en tinctuur gemaakt kan worden. Daarnaast is er ook een grote vraag van klompenfabrieken 

naar populierenhout. 

Populieren als energiehout: 

Populieren kunnen net als wilg en de naaldhoutsoorten uitstekend gebruik worden als 

energiehout. Dit komt door zijn snelle groeicyclus en zijn enorme omvang. 

Populierenhout als brandhout: 

Populierenhout heeft slechts een geringe waarde als brandhout. Het hout bevat veel poriën 

en ontvlamt hierdoor makkelijk. Het is wel een interessante soort om de houtkachel mee 

aan te maken. 

Stookwaarde Populier: 5,1 GJ/m³ (Giga Joule / m³) 



De populier groeit graag in natte omstandigheden. Hij doet het dus goed in de natte lagere 

gelegen percelen. Als hij ideale groeiomstandigheden heeft groeit hij zeer snel. Door deze 

korte cyclus is het goed te gebruiken als energiehout. Dit heeft dan zeer waarschijnlijk ook 

de toekomst. De vraag naar populieren voor het gebruik van klompen neemt gestaag af, 

doordat de productiekosten hoger worden en de vraag naar klompen minder worden. 


6.12 Zoete kers (Prunus Avium) 

Wanneer men een zoete kers in een houtwal aantreft kan men er vanuit gaan dat deze 

hoogstwaarschijnlijk door de ontlasting van een vogel op deze plek terecht is gekomen. De 

zoete kers groeit op voedselrijke en vochtige leem en zandleem bodems. Hij kan ook op krijt 

groeien. Compacte kleigronden of arme, droge zandgronden verdraagt hij niet. 

Zoete kers in de houtindustrie: 

Europees kersenhout wordt de laatste jaren slechts sporadisch aangeboden. Amerikaans 

kersenhout is regelmatig leverbaar. Het is geschikt voor meubelen en binnenbetimmeringen, 

zowel massief als in de vorm van fineer. Verder voor draaiwerk, onderdelen van 

muziekinstrumenten en houtwaren als mesheften, borstelhout, tekenhaken en speelgoed. 

Kersen met rechte draad laat zich met alle gereedschap goed bewerken. Ook laat het zich 

goed tot fineer schillen en snijden, draaien en schuren. 

Zoete kers als brandhout: 

Zoete kers wordt niet heel veel als haardhout gebruikt. Wanneer men dit wel doet, heeft dit 

als voordeel dat het niet vonkt. En er komt ook niet tot nauwelijks rook vanaf. Wel is het 

kersenhout moeilijk aan te krijgen en zal men vaak een andere houtsoort nodig hebben om 

het vuur aan te krijgen. 

Stookwaarde kers: 9,9 GJ/m³ (Giga Joule / m³) 



De zoete kers komt af en toe voor in houtsingels of houtwallen. 

Kersenhout heeft als brandhout een niet al te hoge waarde, dit komt doordat het moeilijk 

brandbaar is. Wanneer het brand heeft het een behoorlijke hoge stookwaarde. Die 

vergelijkbaar is met de stookwaarde van esdoorn. Daarnaast word het meeste kersenhout 

dat gebruikt word voor de houtindustrie geïmporteerd vanuit het buitenland. Wanneer men 

een uitzonderlijke stam heeft kan het een behoorlijk bedrag opleveren op een houtveiling. 

Kunstenaars zijn vaak op zoek naar een speciaal stuk hout. 


6.13 Struikvormers 

Hazelaar: (Coryllus Avellana) 

De hazelaar komt over het algemeen regelmatig voor in houtwallen en houtsingels. Dit heeft 

met het feit te maken dat hij geen specifieke doeleisen stelt aan zijn biotoop. De hazelaar is 

een heester die goed tegen schaduw kan. Hazelaars groeien bij voorkeur op matig 

voedselrijke, vochtige en vaak kalkhoudende grond. De voedselrijke hazelnoten worden 

verzameld door Vlaamse gaaien, eekhoorns en muizen, die er een wintervoorraad mee 

aanleggen. 

Hazelaar in de houtindustrie: 

Het hout van de hazelaar wordt veel gebruikt voor stokken: wandelstokken, bezems, staken 

voor hekken, speerschachten en lansen. Het meest bekende over het hout van de hazelaar is 

waarschijnlijk de wichelroede. De wichelroede wordt gemaakt van een gevorkte tak van 

ongeveer gelijke lengte en dikte. Wanneer je de roede snijdt ( geen ijzeren mes gebruiken ) 

dank dan mevrouw Hazel, de goede fee uit het sprookje van Assepoester. Een wichelaar 

houdt de uiteinden van de vorm in de handen en trekt deze uiteen. Als het andere uiteinde 

begint te bewegen, trillen, omhoog te buigen, is er datgene waar men naar op zoek was: 

meestal water maar ook wel edele metalen. 

Hazelaar als brandhout: 

De hazelaar wordt tegenwoordig niet meer zo veel als brandhout gebruikt als vroeger. 

Tegenwoordig worden de takken van de hazelaar ook wel gewoon in het bos op rillen gelegd 

omdat het vaak niet rendabel is om die toppen als brandhout te vervoeren. Ook worden er 

wel snippers van gemaakt, iets wat ze vroeger nog niet kenden. Dit is financieel nog wel eens 

aantrekkelijk maar dan moet je behoorlijk veel hazelaar hebben. Wanneer er wel brandhout 

van wordt gemaakt betreft het vaak de dikkere onderstammetjes van de hazelaar. 

Meidoorn (Crataegus) 

Men kan regelmatig meidoorn tegenkomen in een houtwal of houtsingel. Hij wordt vanwege 

zijn stekels op de takken regelmatig gebruikt als haag. Het vormt een ondoordringbaar 

struweel door de lange stekels. 

De meidoorn wordt niet in de houtindustrie gebruikt simpelweg omdat er niet genoeg hout 

aan de struik zit. Grote struiken kunnen voor kunstenaars nog wel eens interessant zijn om 

te gebruiken om beelden van te maken. Voor de rest is het hout van de meidoorn niet 

interessant in de houtindustrie dus is het financieel het best om deze struiken na het 

afzetten op rillen te leggen. 


Sleedoorn (Prunus Spinosa) 

Men kan regelmatig sleedoorn tegenkomen in een houtwal of houtsingel. Hij wordt vanwege 

zijn stekels op de takken regelmatig gebruikt als haag. Het vormt een ondoordringbaar 

struweel door haar lange stekels. De sleedoorn werd vroeger veelal aanplant op landweren 

Een landweer diende ter bescherming van een vrij groot gebied, waarbinnen de bevolking 

zich met hun goederen en levende have kon terugtrekken in tijden van gevaar. 

De greppels, stekelige begroeiing en soms ook nog rijen van kleine kuilen, die als 

struikelgaten dienden, maakten van de landweer een vrijwel onneembare hindernis. Een 

landweer had maar een beperkt aantal doorgangen die bewaakt konden worden. Behalve 

als bescherming in tijden van onrust of oorlog, hadden landweren ook in vredestijd een 

nuttige functie. Ze dienden om gebieden af te bakenen en om het vee te beschermen tegen 

roofdieren. 

Sleedoorn in de houtindustrie: 

De sleedoorn wordt niet in de houtindustrie gebruikt simpelweg omdat er niet genoeg hout 

aan de struik zit. Grote struiken kunnen voor kunstenaars nog wel eens interessant zijn om 

te gebruiken om beelden van te maken. Voor de rest is het hout van de sleedoorn niet 

interessant in de houtindustrie dus is het financieel het best om deze struiken na het 

afzetten op rillen te leggen. 

Vlier (Sambucus Nigra) 

De vlier wordt over het algemeen veel in houtwallen aangetroffen. Dit komt omdat hij 

weinig eisen stelt aan zijn omgeving. De vlier groeit bijna overal en kan zelfs in dakgoten 

aangetroffen worden. Het is dan ook echte pionier. 

Vlier in de houtindustrie: 

Het hout van de gewone vlier is zacht, maar splintert niet. Daarom kunnen er kleine 

gebruiksvoorwerpen van worden gemaakt. Het merg van de twijgen wordt toegepast om 

kleine voorwerpen te beschermen. 

Vlier als brandhout 

Vlier heeft als houteigenschap dat het zeer zacht en broos is. Daarom is het dan ook 

absoluut niet aan te raden als brandhout. Daarnaast is het een struikvormer en zal het hout 

de minimale dbh niet bereiken. 

Al de struikvormers zorgen voor een goede bosverhouding tussen bomen en struiken, naast 

de landschappelijke waarden hebben ze ook een natuurlijke waarde. Hierbij moet je denken 

en voedsel en schuilmogelijkheden voor verschillende organismen. 


7.0 Houtstroomschema 

Voordat er begonnen is met het maken van houtstroomschema hebben we aspecten 

opgeschreven die volgens ons van belang zijn voor het houtstroomschema. Deze aspecten 

zijn uitgelegd in de bijlagen. 

Wanneer je het schema doorloopt start men bij het landschapselement, daarna kom je 

uiteindelijk uit bij het houtproduct. De landschapselementen en de soortensamenstellingen 

zijn ook beschreven in de bijlagen. 

(van landschapselement) 

→ 

(tot eindproduct) 


8.0 Conclusie en aanbevelingen 

Een belangrijke conclusie die wij konden trekken na het onderzoek was dat het bijzonder 

lastig is om te zeggen, wat je per situatie doet met je houtproduct en je oogstmethoden. Er 

zijn enorm veel verschillende aspecten die hierbij van belang zijn, en de situatie verschillend 

maken. Op dit moment wordt de vraag naar biomassa steeds groter. Uit de toekomst zal 

moeten blijken of dit ook haalbaar is in dit landschap. Op dit moment is de vraag naar 

brandhout van dien aard dat het financieel aantrekkelijker is om het te verkopen als 

brandhout. Uiteindelijk is er een schema uitgekomen met een zo goed mogelijk 

representatief beeld van de houtstromen. 


BIJLAGE I 

Oogstmethoden (per element) 

Om een landschapselement af te zetten heb je een manier om te oogsten/ af te zetten 

nodig. Ook wel de oogstmethode genoemd. Dit kan gedaan worden met verschillende 

machines. Hierbij moet je denken aan het afzetten met een motorzaag, arresteer of het 

knippen van bomen met een kraan. Daarnaast heb je ook verschillen de manieren van het 

uitrijden van de stammen of takken. Al deze manieren zijn afhankelijk van veel verschillende 

factoren. Hierbij moet je denken aan aantal, (stuks) dikte, (bh) bereikbaarheid, prijs(door 

middel van vraag en aanbod) en boomsoort. Het is dan ook duidelijk dat je in een dicht bos 

voor een andere oogstmethode kiest dan in een hakhoutbosje. Er wordt ingegaan op de 

oogstmethoden in de kleine landschapselementen 

Er is een keuze gemaakt tussen de onderstaande 3 verschillende oogstmethodes, namelijk: 

1: de motorzaag meestal voor het kleine landschapselement die moeilijk toegankelijk zijn. 

Daarnaast ook voor het afzetten van grote exemplaren (laanbomen, solitaire bomen) 

Word gebruik voor het afzetten van elementen en het zagen van sortimenten. 

2: de harvester bij het gebruik van een harvester zijn enkele zaken van belang. Er moet een 

zoveel mogelijke homogene vegetatie aanwezig zijn. (soorten, dbh, kwaliteit) Een harvester 

is een in aanschaf zeer dure machine. Deze machine moet dus veel uren draaien om zijn 

kostprijs of huurprijs er uit te halen. Daarnaast word de harvester ook wel eens gebruikt op 

plaatsen waar geen ruimte is om de bomen aan de grond te laten vallen. Door middel van de 

harvester is dit nauwkeuriger te doen. 

3: het knippen van bomen m.b.v. de Greentec Het knippen van bomen word meestal 

toegepast bij de zachte houtsoorten zoals wilg en els. Deze hakhoutsoorten groeien zeer 

snel aan door hun korte groeicyclus. Het gebruik van de Greentec is een relatief goedkope 

oplossing doordat het een vrij simpele manier van afzetten is. Het levert echter de eerste 

jaren een rafelig beeld op. 

Er wordt getracht te beredeneren welke techniek bij welk landschapselement het meest 

rendabel is. 

De verschillende landschapselementen waar onderscheid in gemaakt wordt zijn: 

1 Houtwal en houtsingel 

2 Elzensingel 

3 Bossingel 

4 Bosje 

5 Hakhoutbosje 

6 Bomenrij en solitaire boom 

Houtstromen in beeld

1: Houtwal en houtsingel 

Wanneer men een houtwal of houtsingel wil dunnen zal de motorzaag of de bomenknipper 

worden gebruikt aangezien het niet rendabel is om voor dit element een harvester te laten 

komen. Deze keuze hangt af van de grootte van het element. Bij een kleine houtwal of 

houtsingel zal waarschijnlijk de motorzaag worden gebruikt aangezien het ook niet rendabel 

is om voor zoiets kleins een knipmachine te laten komen. Bij een lange houtwal of houtsingel 

zal mits daarvoor de ruimte is, waarschijnlijk een bomenknipper gebruikt worden. Dit zal op 

den duur zoveel tijd schelen dat deze oplossing meer rendabel is dan het dunnen met de 

motorzaag. Bij behoorlijke stamdikten kan het meer rendabel zijn om het hout uit te rijden 

met een uitrijdcombinatie. Dit scheelt enorm veel tijd en maakt het werk minder zwaar. 

Uiteraard is dit pas rendabel bij behoorlijke houtopbrengsten 

2: Elzensingel 

Wanneer men een elzensingel wil dunnen zal de motorzaag of de bomenknipper worden 

gebruikt aangezien het niet rendabel is om voor een element als deze een harvester te laten 

komen. Wanneer het een groot element is en men het wil afzetten m.b.v. een knipper zal 

men waarschijnlijk moeten wachten tot de vorst is ingetreden aangezien elzensingels vaak 

op vochtige bodems voorkomen en men hier niet met een grote machine kan komen. 

Wanneer men hier niet op wil wachten of het gewoon een kleine elzensingel is zal het meer 

beter zijn om de singel met de motorzaag of te zetten. Het grote voordeel van een harvester 

in een elzensingel is dat het hout direct op rillen word gelegd. 

3: Bossingel 

Wanneer men een bossingel af wil zetten kan men twee oogstmethodes gebruiken. Een 

motorzaag zal men vaak gebruiken wanneer er een selectief aantal bomen uit moeten. De 

boomknipper kan bij een kleine kaalslag gebruikt worden maar dan moet het een zachte 

houtsoort zijn en de diameter van de bomen niet te groot zijn voor de knipper. Een bossingel 

bestaat voornamelijk uit doorgeschoten hakhoutbomen. Het zijn dus vaak forse exemplaren. 

Het afzetten met een motorzaag zal dan vaak de beste mogelijkheid zijn. 

4: Bosje 

Een bosje is een vrijliggende en aaneengesloten vlakvorming landschapselement met 

opgaande begroeiing van inheemse bomen en struiken. Deze bosjes hebben vaak een zeer 

verscheidene soortensamenstelling. Een bosje is maximaal 1 hectare groot. Het element 

wordt hebben meestal als bos met hoog opgaande bomen beheerd. Doordat het aanbod van 

hout behoorlijk groot is in een bosje kan er gekozen worden voor een harvester, dit is echter 

afhankelijk van bereikbaarheid dikte en soortensamenstelling. Daarnaast word ook 

voornamelijk gebruik gemaakt van de motorzaag. Omdat het hout veelal gekort moet 

worden tot brandhout. Men heeft dan de motorzaag al nodig. 


5: Hakhoutbosje 

Wanneer men een hakhoutbosje wil dunnen zal de motorzaag of de bomenknipper worden 

gebruikt aangezien het meestal zachte houtsoorten zijn en het niet rendabel is om voor 

zoiets een harvester te laten komen. Deze keuze hangt af van de grootte van het element. 

Bij een klein hakhoutbosje zal waarschijnlijk de motorzaag worden gebruikt aangezien het 

niet rendabel is om voor zoiets kleins een knipmachine te laten komen. Bij een groot 

hakhoutbosje zal waarschijnlijk een bomenknipper gebruikt worden. Dit zal op den duur 

zoveel tijd schelen dat deze oplossing meer rendabel is dan het dunnen met de motorzaag. 

Wanneer het een groot element is en men het wil afzetten m.b.v. een knipper zal men 

waarschijnlijk moeten wachten tot de vorst is ingetreden aangezien hakhoutbosjes vaak op 

vochtige bodems voorkomen. Wanneer men hier niet op wil wachten zal men het 

hakhoutbosje alsnog met de motorzaag moeten afzetten. 

6: Bomenrij en solitaire boom 

Een bomenrij zal altijd met de motorzaag worden afgezet aangezien het meestal om 

behoorlijke forse exemplaren gaat. Daarnaast zijn de aantallen meestal te gering om 

hiervoor een harvester te gebruiken. Het gebruik van een bomenknipper zal meestal geen 

goede keuze zijn door de forse exemplaren. 


BIJLAGE II 

Soortensamenstelling 

Wanneer je gaat kijken naar soortensamenstellingen in de elementen die wij aangetroffen 

hebben valt op dat er (in grote lijnen) vaak dezelfde soortensamenstellingen aangetroffen 

worden. We hebben er dan ook voor gekozen om deze soortensamenstellingen te hanteren 

en hier dieper op in te gaan. 

De soortensamenstellingen zien er als volgt uit: 

Berken-zomereikenbos 

Zomereik domineert, verder ruwe berk en soms zachte berk. Meestal is er nu een 

naaldhoutsoort aangeplant. Vooral grove den, en in toenemende mate andere soorten. 

Gering aantal struikvormers, lijsterbes en sporkehout. Vaak treft men met deze 

soortensamenstelling een forse moslaag aan. 

Elzen-Eikenbos 

Aanwezig in grote delen van Gelderland en Overijssel, verscheidene beekdalen en in Noord- 

Brabant. Meestal aanwezig op dekzand, natte tegenhanger van Wintereiken-Beukenbos. De 

samenstelling bestaat meestal uit zomereik, els en een enkele zachte berk. De es is ook vaak 

aanwezig (in de rijkere rand). Daaronder staan vaak struikvormers zoals de hazelaar, 

lijsterbes en sporkehout. Bij deze soortensamenstelling wordt vaak hakhoutbeheer 

toegepast. 

Berken-elzenbroekbos 

Deze soortensamenstelling heeft vaak een enorme onderbegroeiing die veelal bestaat uit 

varens. Het is vaak aangrenzend aan het cultuurlandschap. De boomlaag bestaat 

voornamelijk uit zachte berk en zwarte els, soms is hierin de eik of de ratelpopulier te 

vinden. 

Elzenbroekbos 

Komt voor van veen tot zandgronden, verspreid door heel Nederland. Deze bossoort is in 

sommige gebieden verdwenen door ontwatering. Het grondwater staat nooit dieper dan 

enige decimeters. De ondergrond kan verschillend zijn maar is voornamelijk dekzand. Deze 

bosvorm wordt meestal geëxploiteerd als hakhoutbosje. Een elzenbroekbos bestaat vrijwel 

alleen uit zwarte els, soms met enige zachte berken. Door de natte omstandigheden komt de 

wilg ook vaak voor. 


BIJLAGE III 

(herkenning) Boomsoorten 

Omdat niet voor iedereen de herkenning even gemakkelijk is staan hieronder enkele 

beschrijvingen over de soorten. 

Er wordt voornamelijk een beschrijving weergegeven van de uiterlijke kenmerken. 

3.1 Amerikaanse eik (Quercus Rubra) 

De schors van een Amerikaanse eik is minder diep gegroefd dan van onze Inlandse zomereik. 

Kenmerkend zijn de vrij oppervlakkige en ver uit elkaar liggende groeven met daartussen 

brede stukken gladde bast. Amerikaans eikenhout is zowel met de hand als machinaal vrij 

goed te bewerken. Het zachtere, langzaam gegroeide hout is gemakkelijker te bewerken dan 

het snel gegroeide, hardere en taaiere hout. Het is goed te draaien en te frezen. Na stomen 

is het goed tot fineer te schillen of te snijden. Het Amerikaanse eikenhout wordt voor 

meubelen, betimmeringen, fineer, triplex en parket- en strokenvloeren gebruikt. Het 

Amerikaanse eikenhout is ringporig en bevat geen thyllen. De afwezigheid van thyllen maakt 

het hout ongeschikt voor bijvoorbeeld wijnvaten (poreus) en scheepshuiden. 

3.2 Berk (Betula Pendula) 

Berken zijn bomen die tot het geslacht Betula horen. De bomen van dit geslacht komen 

verspreid voor over het noordelijk halfrond: ze zijn uiterst winterhard. Ze zijn de enige 

boomsoorten die van nature voorkomen op Groenland en IJsland. Berken zijn 

pioniersplanten. 

Kenmerkend voor berken is het in horizontale banden afbladderen van de bast op de stam. 

De nieuwe bast is soms wit, maar kan afhankelijk van de soort ook rood of zoals bij de 

meeste soorten bruin zijn. 

De mannelijke bloeiwijze van berken heeft gele, hangende katjes, die al voor de winter 

aanwezig zijn. De staande vrouwelijke bloeiwijzen onder aan de mannelijke bloeiwijzen zijn 

met knopschubben omgeven. De vrucht is een klein dubbel gevleugeld nootje. 

Berken hebben voor en bij het uitkomen van het blad een zeer sterke sapstroming en 

kunnen daarom alleen in de herfst en winter gesnoeid worden. 

Berkenhout laat zich goed zagen en schaven. Berkenhout wordt veel gebruikt als 

betimmeringhout. Ook wordt het veel voor meubelen gebruikt en dingen als parket en 

decoratieve producten. 

3.3 Beuk (Fagus Sylvatica) 

Beukenhout is goed bewerkbaar zowel met de hand als met de machine. Het beukenhout 

wordt gebruikt voor veel producten waar de duurzaamheidklasse van het hout geen rol 

speelt. Doordat het hout zich prima laat buigen, zonder stuik, is het 1 van de meest geschikte 

houtsoorten voor gebogen werk, randen en leuningen. Verder wordt het gebruikt voor 

triplex, boxen, traptreden, dwarsliggers, enz. 


3.4 Els (Alnus Glutinosa) 

Het zijn vochtminnende loofbomen die bloeien voordat de bladeren verschijnen. De soorten 

zijn eenhuizig en hebben dus zowel mannelijke als vrouwelijke bloemen. Deze worden katjes 

genoemd. De mannelijke katjes zijn langwerpig en hangen. De vrouwelijke katjes staan min 

of meer rechtop. Na de bevruchting groeien de vrouwelijke katjes uit tot groene, ribbelige 

kegeltjes. Deze rijpen in de herfst tot de zogenoemde elzenproppen (kegels zonder zaad), 

die nog wel een jaar aan de boom kunnen blijven zitten. 

3.5 Es (Fraxinus Excelsior) 

Het is een loofboom die van nature in Europa voorkomt. Het is een snelgroeiende boom die 

tot 40 meter hoog wordt. De boom is bladverliezend en heeft oneven geveerd blad, dat 

bestaat uit zeven tot dertien deelblaadjes. De bladeren zijn kruislings tegenoverstaand. Deze 

boom bloeit voordat hij in blad komt. De vruchten zijn voorzien van ‘vleugeltjes’ die helpen 

bij de verspreiding. Het hout van de es is lichtgekleurd, taai en sterk. Vanwege deze 

elasticiteit wordt het gebruikt voor liggers van gymnastiekstoelen en voor stelen van bijlen 

en spades. Ook wordt het vanwege de vlamtekening gebruikt voor meubels, vloeren en 

trappen. 

3.6 Esdoorn (Acer) 

Esdoorn is een soort die erg opvalt om zijn enorme bladeren. Deze bladeren kunnen in de 

herfst zeer uiteenlopende fraaie kleuren vormen. Er zijn in Nederland meerdere soorten 

esdoorns te vinden. Je moet hierbij denken aan de esdoorn, de veldesdoorn en de gewone 

esdoorn. 

De geelgroene bloemtrossen lokken door de geur speciaal aasvliegen. De vrucht is voorzien 

van een grote vleugel en wordt soms ‘helikoptertje’ genoemd. Er zitten twee vleugels aan 1 

steeltje zodat de vleugels tegenover elkaar staan en zo een goede verspreiding door de wind 

geven. De hoek die de vleugels ten opzichte van elkaar maken is, naast de vorm van de 

vruchtjes en de ligging daarvan, een belangrijk kenmerk voor het onderscheid van de 

soorten. Bijna alle soorten hebben in het voorjaar door de hoge worteldruk een sterke 

sapstroom, waardoor in deze tijd van het jaar wonden sterk kunnen bloeden. De meeste 

soorten hebben door de dunne bast gauw last van verbranding als de zon op de stam kan 

schijnen. Het hout is zeer bruikbaar, voor meubels, en omdat het goed bestand is tegen 

slijtage ook voor vloeren. Esdoorn wordt ook gebruikt voor het maken van keukens omdat 

het een lichte kleur heeft. Wanneer het een mooie golftekening heeft wordt het onder 

andere voor rugbladen van violen en dure gitaren gebruikt. 


3.7 Fijnspar (Picea abies) 

De fijnspar is een boom uit de dennenfamilie. De hoogte van een volwassen fijnspar is circa 

40 m. De takken van de fijnspar zijn grotendeels horizontaal, maar in het bovenste deel 

omhoog gericht. Bij oudere bomen gaan de takken een beetje hangen. De boomschors is 

glad en roodachtig bruin van kleur. Met het ouder worden wordt de schors donker 

paarsachtig. De barsten vormen ronde, kleine, gladde platen. De fijnspar levert licht en 

elastisch hout met een bleekgele kleur, dat onder de naam vuren het meest gebruikte 

bouwhout in Nederland is. Verder wordt het gebruikt voor kisten, interieur van woningen, 

papier, violen, schepen, et cetera. Uit de harsblaren op stam en takken wordt terpentijn 

gewonnen. 

3.8 Grove Den (Pinus Sylvestris) 

De grove den is een echte pionier die goed groeit op droge voedselarme gronden. In 

Nederland voornamelijk op de droge zandgronden. 

De grove den kan 25-35 m hoog worden en heeft een penwortel, waarmee ook uit grotere 

diepte water opgenomen kan worden. Bij de bosbouw wordt de grove den na 80 tot 120 jaar 

gekapt. Vroeger werden grove dennen veel aangeplant als hout voor de scheepsbouw en de 

mijnbouw. Tegenwoordig worden er meer inlandse soorten aangeplant 

3.9 Inlandse eik (Quercus Robur) 

De zomereik is een zeer lang levende, Europese, hardhout leverende boom. De bladeren van 

de zomereik verteren zeer moeilijk wat zijn invloed heeft op de strooisellaag in het bos. De 

inlandse eik heeft zeer hard hout. 

Inlands eikenhout laat zich over het algemeen gemakkelijk met machines als met de hand 

bewerken, draaien en frezen. Inlandse eiken is over het algemeen harder, zwaarder en 

vaster, sterker maar ook grover van structuur dan de geïmporteerde eikensoorten. Eiken 

werken, eenmaal tot de vereiste droogtegraad gedroogd, middelmatig. Het is niet mogelijk 

alle toepassingsmogelijkheden van de inlandse eik weer te geven. In vrijwel iedere industrie 

en vrijwel overal is het hout toe te passen, zowel voor constructiehout, op scheepswerven, 

bij bruggenbouw en waterwerken, als in de chemische- en meubelindustrie. Tevens voor 

kozijnen, deuren, parket- en strokenvloeren, triplex en fineer. 

3.10 Populier (Populus Nigra) 

Populier is een soort met veel verschillende ondersoorten, de meest voorkomende 

ondersoort in een kleinschalig landschap is de zwarte populier (Populus Nigra) Hij word in de 

volksmond ook wel de canadapopulier genoemd. 

Populieren vallen vaak op door hun forse uiterlijk. Ze groeien zeer snel en kunnen wel tot 40 

meter lang worden. De bladeren zijn afwisselend geplaatst. Eindknoppen zijn groter dan de 

zijknoppen. In de herfst kleuren de bladeren goudgeel tot geel. 

In populierenhout komt veel trekhout voor. Op het lange vlak van bewerkt hout veroorzaakt 

dit natuurlijke gebrek veel ruwe, harige of wollige plekken in het verder gladde oppervlak. 

Losgerukte vezels kunnen een cirkelzaag vast laten lopen. Stammen waarin veel trekhout 


aanwezig is zijn daarom als zaaghout minder geschikt. Schilfineer van de populier wordt o.a. 

gebruikt voor fabricage van triplex en multiplex. Massief populierenhout wordt gebruikt 

voor klompen, zaaghout, kisthout en pallets. 

3.11 Ratelpopulier (Populus Tremula) 

De ratelpopulier is een soort uit de wilgenfamilie. Hij groeit langs bosranden, als hakhout, 

struikgewas, houtwallen, pionier op kapvlakten, duinen, open plekken in bossen en langs 

wegen en spoorwegen. Het is een echte lichtminnende soort. 

De bladeren van de Ratelpopulier zijn langgesteeld; bladschijf aan korte loten 3-8 cm lang en 

rondachtig met grove, stompe tanden langs de rand, aan lange loten tot 15 cm lang, 

hartvormig-eirond met fijn getande rand; meestal kaal en van boven glanzend. De naam 

ratelpopulier heeft hij te danken aan het ratelen van de bladeren in de wind. 

De bast is geelbruin, glad, met vaak opvallende ruitvormige lenticellen. De Populus Tremula 

wordt doorgaans niet zo hoog als de Populus Nigra. 

3.12 Wilg (Salix) 

Wilgen zijn bladverliezende bomen met verspreide bladstand. De knop heeft één knopschub. 

De bloem van de wilg heeft de vorm van katje en groeit uit de zijknoppen van een eenjarige 

twijg. De wilgenkatjes zitten of staan, dit in tegenstelling tot populieren die hangende katjes 

hebben. Wilgen zijn pioniersoorten met een grote lichtbehoefte. Wilgen komen in 

Nederland veel voor langs sloten. Wilgen houden namelijk over het algemeen van een 

vochtige bodem en groeien zeer snel. Ze zijn zoals gezegd pioniersplanten, die voornamelijk 

ontkiemen in ooibossen op de grens van land en water. Doordat de wortels de grond luchtig 

maken en door de humusvorming van blad en takafval wordt de grond geschikt voor soorten 

die volgens als es en eik. 

3.13 Zoete Kers (Prunus Avium) 

Zoete kers is de stamvorm van een deel van de gekweekte kersen. Opvallend zijn de 

horizontale strepen op de stam. Vrij dicht opeen opgegroeide bomen leveren mooi hout van 

goede kwaliteit, dat onder meer voor meubels en fineer wordt gebruikt. Van de kersen kan 

men jam, siroop en hoestmiddeltjes maken. Van fijngestampte kersen worden likeuren 

gedistilleerd. De kersen zijn zeer in trek bij spreeuwen. Op ongunstige omstandigheden, 

zoals een hoge grondwaterstand, beschadigingen, parasieten, en te zware bemesting, 

reageert Zoete kers door te gommen: de bast scheidt dan een kleverig, bruinig vocht uit. 


Struiksoorten. 

3.14 Hazelaar (Corylus avellana) 

De hazelaar is een struik die heel af en toe ook als boom te zien is. Maar meestal in een 

struikvorm. Hazelaar groeit snel en heeft hout dat zeer buigzaam is. Opvallend zijn de zeer 

grote bladeren. De plant bloeit als deze nog geen bladeren heeft en is voor de bestuiving 

afhankelijk van de wind. Aan de hazelaar zitten de mannelijke en de vrouwelijke bloeiwijzen 

apart. De mannelijke bloemen zitten in katjes en zijn al in de zomer aanwezig in de oksels 

van de bladeren. Ze gaan pas bloeien in januari. De vrouwelijke bloemen zitten met drie tot 

vier stuks in een klein knopje bij elkaar. 

3.15 Meidoorn(Crataegus) 

De eenstijlige meidoorn kan een boom worden tot 10 meter hoog terwijl de tweestijlige 

meidoorn een struik is die tot 4,5 meter hoog wordt. Ze bloeien in mei/juni met sterk 

geurende bloemen. Op de takken zitten doorns 

3.16 Sleedoorn (Prunus spinosa) 

Sleedoorn is een soort die zeer opvallend is in het voorjaar. De struik bloeit dan als één van 

het eerste in het voorjaar. Typerend is de witte bloemkleur. 

De plant is een heester die 2-6 hoog wordt. De bloei is van maart tot april en de bestuiving 

vindt plaats door insecten, voornamelijk door de honingbij. Er zijn vruchten vanaf augustus, 

ze zijn pas lekker nadat de vorst er over heen is geweest. De plant vermeerdert zich door 

zaden en door wortelopslag. De sleedoorn is door zijn doorns redelijk beschermd tegen de 

vraat van grote grazers. Wanneer hij eenmaal aangeslagen is, neemt hij meer en meer 

ruimte in. Dit biedt dan tevens de gelegenheid aan bomen als de eik om tot wasdom te 

komen. 

3.17 Vlier (Sambucus) 

Vlier is een geslacht van snelgroeiende heester of kleine bomen. In de lente dragen ze tuilen 

van witte of crèmekleurige bloemen, gevolgd door kleine rode, blauwachtige of zwarte 

vruchten. Ook komt er een vlier met paars blad en roze bloemen voor. Het is een houtige 

plant die zeer snel kan groeien. 


BIJLAGE IV 

Toegankelijkheid voor groot materieel 

In het schema is onderscheid gemaakt in het niet of wel goed toegankelijk zijn voor groot 

materieel. Je kunt hier uiteraard naar om te bekijken hoe je het hout eruit gaat halen. Je 

moet je afvragen, kan ik hier met groot materieel rijden of verdicht ik hiermee de bodem? Is 

het goedkoper om het met die dure grote machine te doen, of is het goedkoper om het met 

de motorzaag te doen? 

Houtstromen in beeld 

(een harvester) 

(een uitrijder)

BIJLAGE V 

Houtkwaliteit 

Hout heeft verschillende kwaliteiten, welke kwaliteit dat hout moet hebben is uiteraard 

afhankelijk van het houtproduct. Zo hoeft brandhout niet recht en zonder noesten te zijn 

terwijl hout voor planken en palen van grotere kwaliteit moet zijn. In het schema is 

onderscheid gemaakt tussen een voldoende en een onvoldoende kwaliteit. Het verschil 

tussen voldoende en onvoldoende is: 

Houtstromen in beeld 

• De rechtheid van de stammen 

• De hoeveelheid noesten 

• De diameter borsthoogte 

(een hek bestaat uit hout van goede kwaliteit) 

Op de foto hieronder is te zien hoeveel procent balken en planken uit komt bij het 

verzagen van een stamstuk. Het blijkt dus dat bijna de helft van het stamstuk restafval is.

BIJLAGE VI 

Stookwaarde per volume 

Van oudsher word hout veel gebruik als warmtebron. Daarnaast werd er uiteraard ook 

gekookt op hout. Tegenwoordig is dit niet meer het hoofdaccent van brandhout. Er worden 

steeds meer een houtkachel gebruikt naast een centrale verwarming. De personen met een 

houtkachel vinden dat een houtkachel enige sfeer en warmte uitstraalt. 

Hout wordt in de bosbouw bijna nooit per gewichtseenheid (kg) verkocht. Het gewicht hangt 

immers sterk af van de vochtigheidsgraad en die is moeilijk in te schatten. Meer gebruikelijk 

is dan ook de verkoop per kubieke meter (m³) of per stère. 

Hieronder is een kleine uitleg te vinden hoe deze stookwaarde te berekenen is. 

Hiervoor maken we gebruik van het soortelijk gewicht. Het soortelijk gewicht geeft het 

gewicht in kg weer van 1 m³ hout. Het soortelijk gewicht van hout is afhankelijk van de 

houtsoort, het vochtgehalte en in minder mate van de jaarringbreedte en de categorie hout 

(rondhout of gekliefd) Doordat het gewicht afhankelijk is van de hoeveelheid vocht in het 

hout wordt er meestal uitgegaan van één dezelfde procentuele hoeveelheid hout 

(bijvoorbeeld 15 %) 

Wanneer we het soortelijk gewicht vermenigvuldigen met de stookwaarde per 

gewichtseenheid krijgen we de stookwaarde per m³. 

Het blijkt dat hoe zwaarder de houtsoort is, hoe groter de stookwaarde per m³. De 

gemiddelde stookwaarde van 1 m³ loofhout (10,5 GJ) is veel hoger dan de stookwaarde van 

1 m³ naaldhout (8,2 GJ) 

Haagbeuk levert uitstekend brandhout, maar is zeer gevoelig voor schimmels. Het is 

absoluut noodzakelijk haagbeuk te vellen in de rustperiode, voordat de sapstroom op gang 

komt en het hout direct te korten en te klieven en in een goed verluchte ruimte te plaatsen. 

De Kastanje en de acacia hebben een hoge stookwaarde per m³ maar ze hebben het nadeel 

bij het verbranden vonken te veroorzaken. Kleine brandende stukjes hout vliegen weg 

tijdens het verbranden; niet echt aangenaam indien u hout verbrand in een open haard. Een 

bijkomend nadeel van de acacia is dat deze houtsoort zeer asrijk is en veel rookt tijdens het 

verbranden. 

Beuk, eik en es leveren het beste brandhout, op de voet gevolgd door esdoorn en de kers. 

Een bijkomend voordeel van beukenhout is dat het gemakkelijk klieft. Berk, els en populier 

hebben slechts een geringe waarde als brandhout. Het hout bevat veel poriën en ontvlamt 

hierdoor gemakkelijk. Het zijn dan ook interessante soorten om de houtkachel aan te 

maken. Ook schors heeft een hoge stookwaarde en kan gebruikt worden om de kachel aan 

te steken. 


Er zijn momenteel heel wat redenen om interesse te hebben in houtige biomassa. Los van de 

bekende, traditionele toepassingen van hout, is houtige biomassa immers ook een brandstof 

die op allerlei manieren kan ingezet worden. En wanneer het over houtproductie voor 

groene energie gaat, dan is de stap naar korte omloophout (KOH) snel gezet. Een hectare 

KOH produceert op jaarbasis een equivalent aan stookwaarde van ca. 5000 liter stookolie of 

ca. 50000 kWh. Het telen van KOH betekent dus in sommige gevallen meteen het zelfstandig 

produceren van je eigen brandstof. Dit kan het onafhankelijk maken van een sterk 

schommelende en veelal stijgende brandstofprijs. Vooral de landbouwsector biedt daar op 

dit vlak een groot potentieel in: heel wat bedrijven weten wat over de technologie voor een 

dergelijke teelt. En er is een grote behoefte aan warmte en/of elektriciteit kunnen 

combineren. Zo zorgt KOH op een groeiend aantal bedrijven, zoals in de glastuinbouw of in 

de varkensteelt, voor de aanvoer van warmte door directe verbranding in stookketels. Maar 

ook de centrale verwarming van particulieren kan aangepast worden aan biomassa en 

hiermee gevoed worden, op een wijze die het comfort van fossiele brandstoffen evenaart. 

Ook elektriciteitsproductie op basis van biomassa is in opmars. Via warmtekrachtkoppeling 

(WKK) kan het verbranden van houtchips een combinatie van warmte en elektriciteit 

leveren. Houtige biomassa kan ook ingezet worden in andere meer gesofisticeerde 

verwerkingstechnieken zoals vergassing, pyrolyse en de productie van bio-ethanol. Biomassa 

als brandstof komt aldus tegemoet aan de Kyotoverplichting voor een verminderde CO2uitstoot. 

Indien het volledige CO2- emmissiereductieplan over twintig jaar wordt bekeken 

(opslag in de bodem, opslag in de levende biomassa, houtproductie, vervanging van fossiele 

energie, consumptie van fossiele energie), realiseert een aanplanting met korte omloophout 

een CO2-reductie die zelfs 50 % hoger ligt dan die van een nieuw aangelegd gemengd bos op 

akkerland. Hiermee scoort korte omloophout als leverancier van groene energie bijzonder 

goed. De CO2-balans van KOH als brandstof is overigens ook bijzonder positief wanneer men 

de vergelijking maakt met andere biomassateelten en hun toepassingen, zoals bv. koolzaad. 

Ten slotte is het belangrijk te beseffen dat KOH niet noodzakelijk als grondstof voor energie 

gebruikt hoeft te worden: de houtvezel kan ook een toepassing vinden als grondstof voor 

vezelplaten en papier. Bijkomend levert de teelt van korteomloophout ook nog een aantal 

bijkomende ecosysteemdiensten, zoals bodemsanering, waterzuivering en erosiebestrijding. 

Dit type extensieve landgebruik biedt ook heel wat potenties ter buffering van waardevolle 

bos- en natuurgebieden. 


BIJLAGE VII 

Subsidies 

Omdat veel bosjes en houtsingels afgezet worden door middel van subsidie word hieronder 

beschreven hoe dit in zijn werk gaat. 

De overheid steunt het beheren van natuur en landschap door het verlenen van subsidies. 

Men probeert het hierdoor aantrekkelijk te maken om het landschap te beheren. Je ziet 

hierdoor dat er bijvoorbeeld in de agrarische sector een verandering optreedt. Waar eerder 

alleen gedacht werd aan de productie van de levensmiddelen is er nu ook een andere bron 

van inkomsten. 

Boeren burgers en buitenlui gaan aan het werk om het landschap te beheren en krijgen hier 

een vergoeding voor. Hierin moet je ook denken aan de recreatieve mogelijkheden die er 

gecreëerd worden. 

Vroeger was er programma beheer voor het verlenen van subsidies. Hieronder vielen de 

subsidieregelen agrarisch natuurbeheer (PSAN) en de subsidieregelen natuurbeheer (PSN) 

Sinds 1 januari 2010 gaat een nieuwe subsidieregeling in. Dit is de subsidieregeling natuur en 

landschap (SNL). Men heeft dit veranderd omdat men vond dat het minder ingewikkeld en 

gebiedsgerichter moest worden. 

Een belangrijk verschil met dat programma is dat er niet meer afgerekend wordt op 

natuurresultaat maar op het uitgevoerde beheer. Dus de inspanning die is geleverd door de 

beheerder om aan de natuurdoelen te voldoen. De subsidies uit het nieuwe subsidiestelsel, 

zijn bedoeld om de vele waardevolle natuurgebieden en het cultuurlandschap te behouden 

en verder te ontwikkelen. Zowel particulieren, agrariërs en natuurbeheerorganisaties. 

Uiteraard kunnen overheidsinstellingen geen subsidies aanvragen. 

De provincies bepalen in welke gebieden er subsidie aangevraagd kan worden. Vroeger was 

dit vastgelegd in de natuurgebiedsplannen. In het nieuwe subsidiestelsel wordt dit 

vastgelegd in de natuurbeheerplannen. 

• instandhouding van natuurwaarden op landbouwgronden 

• beheer & onderhoud van landschapselementen 

• aanleg & beheer van tijdelijk bos 

Binnen de Subsidieregeling kunnen boeren en particulieren een bijdrage krijgen voor het 

aanbrengen en beheren van landschapselementen en het aanpassen van hun bedrijfsvoering 

zodat weidevogels of inheemse plantensoorten een goede kans krijgen om te bestaan. 


BIJLAGE VIII 

Planning 


BIJLAGE IX 

Logboek 


BIJLAGE X 

Bronnenlijst 

Punten en lijnen in het landschap Maarten Hermy, Geert De Blust 

Nederlands houtgebruik in beeld Probos 

Nederlands bos in beeld Probos 

Bosbedrijf en economie Probos 

Dictaat warmte uit eigenstreek Onderzoek Van Hall Larenstein, Extern project 

www.vandersteege.be/brandhout 

www.groenloket.nl 

www.af.nl 

Bosbeheer Dictaat Helicon Opleidingen 

www.stichtingruw.nl/ 

www.berkelland,nl 

www.vanberkelenslinge.nl 

www.wikipedia.nl 

www.gelderland.nl 

www.watwaswaar.nl 

www.bodemdata.nl 

www.probos.nl 

www.landschapsbeheer.nl

Houtstromen in beeld - Verantwoorde Veehouderij

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?